Z wudaća: pjatk, 09 awgusta 2019

Pohladnicy powědaja wo dawnych časach, swědča wo podawkach a ludźoch. Alfons Handrik wotkrywa nam swět, na kotryž smy w minjenych lětach nima­le pozabyli.

Loni w meji zaběrachmy so z hosćencom, kotryž bě widźeć na pohladnicy wo Łomsku pola Njeswačidła. Tež dźensniša pohladnica dopomina nas na Łomsk, kajkiž bě před sto lětami. Na njej pak je Liša Hora sobu zapřijata. Přičina toho drje je, zo njebu poměrnje małeho sydlišća dla tehdy žana pohladnica ćišćana.

Ze 16 wsow, Njeswačanskej gmejnje přisłušacych, je Liša Hora najmjeńša. 1572 bu sydlišćo prěni raz jako Lyssehar naspomnjene. Z woneho časa nańdźeš tam móličku chěžku, kotruž na pohladnicy za hižo masiwnje twarjenym pó­dlanskim domom spóznawaš. Mały tykowany domčk steji mjeztym pod pomnikoškitom. 1657 stejachu na Lišej Horje jeničce tři domy. 1834 bydleše tam dwaceći ludźi, a wšitcy běchu Serbja.

W spominanju na 75. posmjertniny dr. Marje Grólmusec

Wona měješe kristalojasnu hłowu, pa­lacu so wutrobu a najnjelepišej ruce na swěće. Bjez solidarity swojich kameradkow njeby w kaceće Ravensbrück žane dźesać dnjow přetrała. Na apel su kapu a rubiško za njej nosyli. W dźěłowych ko­man­dach – kaž běchu to dróho­twar, ratarstwo, nohajcy za Wehrmachtu w akordźe plesć – přewzachu wone dźěło, kotrež njeje zdokonjała. Wona so jim na swoje wašnje dźakowaše. Zhroma­dźowaše žony wokoło sebje a bě jim žiwa ludowa uniwersita. Kubłaše je w stawi­znach, literaturje, politice. To běše jeje přinošk k přežiwjenju: w přewšo zdrjenych ćěłach zachować dušu. Zemrě pak třištwórć lěta do wuswobodźenja koncentraciskeho lěhwa 6. žnjenca 1944, ani hišće 50lětna.

Wona rěkaše Marja Grólmusec a bě Serbowka. Nic mjenje pak běše tohorunja internacionalistka. Jeje pólske, čěske, francoske kameradki w Ravensbrücku, mjez kotrymiž bě tež Geneviève de Gaulle, su to wobswědčili.

„Znowazjednoćenje Němskeje – són a woprawdźitosć“ rěka kapsna kniha z pjera Waltera Leonharda. Rodźeny ­Durinčan je 40 lět we Wětrowskej šamotowni­ dźěłał. Serbske Nowiny wozjewjeja­ jeho trochu wudospołnjene, wot Arnda Zoby a Friedharta Krawca ­z přećelnej­ dowolnosću nakładnistwa DeBehr zeserbšćene dopomnjenki.

2 Wopisanje politiskich, hospodarskich a towaršnostnych poměrow w NDR wot lěta 1949 do 1989

Po Druhej swětowej wójnje běštej so wot lěta 1949 wobaj němskej stataj jednomyslnje wot spěšneho zasozjednoćenja wotwobroćiłoj. Dobyćerskim mocam USA, Jendźelskej, Francoskej a Sowjet­ske­mu zwjazkej dźěše najprjedy wo to, nacionalsocializm dospołnje zničić a němski militarizm rozbić. Nastaće politiskeju blokow w rozdźělnymaj towaršnostnymaj systemomaj bě so 1949 na mjezy­narodnej runinje skrućiło.

Kruće w sedle politiskeje mocy se­dźacy Konrad Adenauer běše wuznawa­cy přećiwnik komunizma a zasozjednoćenja.

4
6
3
7
8
5
2
1
Jeli pytane słowa 1–8 prawje zapisaće, wučitaće z wuzběhnjenych kašćikow přeće: 1 wjesne powołanje 2 šěrši puć 3 žro 4 domjace skoćo 5 přez nje pada swětło do jstwy 6 tuchwilu 7 nic stary 8 sakske město wikow
Wuhódanje: 1 ratar, 2 dróha, 3 jadro, 4 wowca, 5 wokno, 6 nětko, 7 młody, 8 Lipsk = rjany dowol

Skupina hortowych dźěći z Pančic je 24. julija z bu­sowej liniju 102 do Budyšina jěła. Jako zastachu před firmu edding, w kotrejž pisaki zhotowjeja, wuwalachu woči. Tam staj nas knjez Malcher a jeho sobudźěłaćerka Nadine hižo wočakowałoj. Wonaj wodźeštaj nas po wulkej hali ze wšelakimi mašinami a nastrojemi. Tak mjez druhim zhonichmy, zo produ­kuja na Budyskim stejnišću 48 wšelakich pisakow w mnohich formach a wulkosćach. 86 sobudźěłaće­rjow tam maja.

Wobhladachmy sej wšelake stacije produkcije a zho­nichmy, kelko dźěła je trěbne, prjedy hač je tajki pisak hotowy. Wosebje pak nas zajimowaše, kak pisak swoju kónčnu barbu dóstawa. Pisaki přimać – wosebje wše­la­ke materialije – běše dźěćom wulke wjeselo. Na kóncu wodźenja smě­dźe­še sej kóžde z nich pisak jako do­pom­­njenku sobu domoj wzać.

Wulki dźak firmje edding, zo smědźachmy sej ­produk­­ciju­ pisakow wobhladać. Nětko wěmy, kelko wutrajnosće sobudźěłaćerjo trjebaja, prjedy hač móžemy my tajki pisak wužiwać.

Tekst a foto: Tereza Wajdlichec

Dźěći Chróšćanskeje pěstowarnje ze „smólnicami“Tule rysuje knjeni Gruberowa dźěćom a wobydlerjam starownje woheń na ruku.Foće: Daniela Ćemjerowa

W pěstowarni „Chróšćan kołć“ ­smy so z temu elementy za­běrali. Zeznali smy hižo ele­menty zemja, woda a woheń. Woheń? Što je najwjetši woheń našeho uni­wersu­ma. Słónco! Kak wažne a trěbne wone za nas ludźi je? Za čo je woheń trěbny a hdźe jón wužiwamy? Woheń móže tež strašny być. To su dźěći wo­sebje na folklornym festi­walu, jako je so polo blisko Hórkow paliło, zhonili. Wo tym smy samo we wšědnym rańšim kole rěčeli. Za­bě­rali smy so dale z pra­šenjom, kak mamy z wohenjom wob­chadźeć, što činić, hdyž wudyri? A kotre telefo­no­we čisło mamy zazwonić? Kotre infor­macije mamy při telefonje podać? Po tym smy wšelke wudźěłki na ele­ment woheń rysowali a paslili. Wotćišć rukow bě woheń.