Zapósłane (18.04.19)
Cyril Pjech z Berlina wupraja swoje mysle k nastawkej w SN z 9. apryla „Tak žane bydlenje njenastanje“:
Naše bydlenje w centrumje zapadneho Berlina słušeše mnohe lěta hudźbnikej, kiž bě dom wot swojeho nana zdźědźił a njewobhladowaše jón po wšěm zdaću jako móžnosć wuklukowanja ludźi. Skerje nawopak, jednoho dnja přińdźe blidar a rjekny, zo zatwari nam nowe durje na balkon – njeběchmy to skazali –, a podruž so njepowyši! Na to naš wobsedźer dom předa, a nowy wobsedźer je podruž mjeztym dwójce zwyšił – kóždy raz wo 15 procentow. Wobnowił pak ničo njeje, hačrunjež je dom stary. Powyšenje je potajkim za noweho wobsedźerja ryzy profit. Wo tajki wšak wjetšim koncernam dźe, kotrež wobsedźa tysacy bydlenjow. A tajki koncern chce jenož profit a jón nihdy njepomjeńši, to by přećiwo zakonjam kapitalizma było. Kajki fantast je sakski ministerski prezident Michael Kretschmer (CDU), hdyž twjerdźi, zo so podruže zniža?
Na cyłej stronje wo křižerjach
Zo rozprawjeja čěske medije tež wo podawkach we Łužicy, njeje ničo wulce njewšědne. Zo pak wabi čěska nowina z cyłej stronu za serbski nałožk, je skerje njezwučene. Najstarši čěski dźenik Lidové Noviny, kotryž bu lěta 1893 załoženy a wuchadźa w nakładźe nimale 75 000 eksemplarow, wěnowaše so tak minjeny kónc tydźenja křižerstwu we Łužicy.
Bedřich Hloušek rozkładuje, što so za jutrownym nałožkom chowa. Tak wujasnja zwisk mjez starodawnej tradiciju a našej maćeršćinu, za čož podawa so tež do stawiznow. Wobrazaj křižerjow z nowšeho časa a historiske foto artikl skulojćeja. Zo bychu čitarjo wědźeli, hdźe měli sej w Němskej dojěć, je na karće hrubje woznamjenjene, hdźe Hornja Łužica leži. Za wšitke dźewjeć křižerskich procesionow podawa Hloušek časy a městnosće wot- a dojěchanja.
Ameriski časopis wo Jurju Kochu
World literature today (WLT) je ameriski fachowy časopis, kotryž so mjeztym hižo dlěje hač dźewjeć lětdźesatkow wšitkim formam a aspektam literatury wěnuje. Wudawaćel wuraznje mjezynarodnje wusměrjeneho periodikuma je Uniwersita Oklahoma. Komitej Nobeloweho myta mjenuje WLT „jednu z najlěpšich a najinformatiwnišich publikacijow a ekscelentne žórło pismowstwa z cyłeho swěta“. A přehladujo internetnu stronu žurnala zajimowany čitar spěšnje zwěsći, zo redaktorojo wonemu narokej woprawdźe wotpowěduja.
Serbske stawizny čěskim čitarjam zbližili
Abonenća časopisa Česko-lužický věstník dóstachu k dwójnemu čisłu 11-12/2018 20stronsku přiłohu „Lužice 1918–2018. Osudové osmičky w Lužici“. Pjeć awtorow wobjednawa połoženje Serbow wokoło lětoličbow 1918, 1948, 1968 a 2018.
W nastawku „Prašenje čěskich spisowaćelow a politikarjow na situaciju we Łužicy w meji 1919“ je wozjewjene žadanje wjetšeje ličby zapósłancow Narodneje zhromadźizny za „garantiju za zachowanje Łužiskich Serbow“. Serbam najznaćiši podpisar drje bě Alojs Jirásek, spisar dramy „Gero“. Nastork žadanja bě „njespokojnosć minimalneho postupa serbskeho prašenja dla“ na Pariskej měrowej konferency. Rysowane su aktiwity Serbskeho narodneho wuběrka, jeho žadanja za prawami Serbow, jeho memorandum do Parisa 21. decembra 1918 ze žadanjom, přizamknyć Łužicu Čěskosłowakskej. Awtoraj nastawka Jaroslav Čáp a Jaroslav Šůla zjimataj, zo wopokazachu so „předstawy Masaryka, Beneša a dalšich čěskich politikarjow wo rozsahu přichodneho čěskeho stata po wójnje jako njezwoprawdźomne“.
Zapósłane (29.03.19)
Starobna prezidentka Serbskeho sejma Edith Pjenkowa z Rownoho piše wobdźělnikam 19. hłowneje zhromadźizny Domowiny jutře w Chrósćicach:
Česćene čłonki, česćeni čłonojo Domowiny a hosćo, k wašej hłownej zhromadźiznje přeju wjele wuspěcha. Knjezej Dawidej Statnikej so dźakuju, zo móža tam zapósłancy Serbskeho sejma swoje mysle přednjesć. Ja bych sej přała, zo móhli zhromadnje za přetraće našeho serbskeho ludu wojować. Wjele dźě je hižo rozbite, kaž su to rěč, wotbagrowane wjeski, kultura, pomniki a přiroda. Wotbagrowanje dale dźe. A knjez ministerski prezident Kretschmer je zbožowny, zo so zaso jedna stara serbska wjes wuhloweje jamy dla zhubi. Wšitke trěbne plany njejsu hišće wobzamknjene, a mnozy ludźo w Miłorazu a Prožymju nochcedźa so přesydlić. Woni pak to njepokazuja, boja so. Woni trjebaja našu pomoc. Jenož, jeli zhromadnje za serbski lud wojujemy, móžemy přežiwić. Naša ruka je wupřestrěta.
Zapósłane (27.03.19)
Regina Šołćina z Konjec podawa swoje zaćišće k najnowšej inscenaciji NSLDź „Wopušćeny dom“:
Dołho njejsym wjace tajku jimacu tematiku na jewišću dožiwiła. Zo pak z tutym měnjenjom sama njejsym, pokazachu mi rozmołwy z druhimi wopytowarjemi předstajenja. Wothłós bě woprawdźe pozitiwny, haj, někotři maja samo wotpohlad, sej hru hišće raz wobhladać. Prěni rezimej w Serbskim rozhłosu wo premjerje „Wopušćeneho domu“ njebě jenož tuni a zwjeršny – wón boleše!
Přitomnosć so w hrě ze zašłosću wotměnja, a w srjedźišću steji stajnje zaso wowka: jónu jako staruška we wozyčku, jónu jako młoda holca, kotraž ma so po woli staršeju na njelubowaneho muža wudać, ale mjeztym wot swojeho lubowaneho Jakuba dźěćo wočakuje. Tón pak dyrbi do wójny a ju a synka Michała wopušćić.
Fenomenalny, wulkotny wukon
Budyske Němsko-Serbske ludowe dźiwadło pokazuje tuchwilu lětušu hornjoserbsku inscenaciju „Wopušćeny dom“ na hłownym jewišću. Bosćan Nawka je so po sobotnej prapremjerje někotrych wopytowarjow za prěnim zaćišćom woprašał.
Handrij Kalauch z Łuha: Fenomenalnje! Swójbna problematika je derje přesadźena, wšelake stawizniske nitki a rozdźělne časowe runiny su wušiknje ze sobu splećene. Wostawaš stajnje w scenje, sy woprawdźe wot prěnjeje mjeńšiny putany. Byrnjež jednanje kompleksne było, njezhubiš přehlad. Tež jewišćowy wobraz mam za přewšo radźeny.
Dr. Daniel Měrćink z Budyšina: Wosebje zajimawa je figura Marje Symankoweje. To saha wot wašnja, kak je literarisce zapołožena, přez jeje funkciju w hrě hač k wulkotnej interpretaciji róle přez Majku Kowarjec. Inscenacija zwobraznja ćeže a konflikty třoch generacijow do a po Druhej swětowej wójnje na wašnje, kotrež nazhonjenjam mnohich Serbow a jich wosobinskim resp. swójbnym stawiznam wotpowěduje.
Wot prošerja k sebjewědomje wuprudźacemu sobutwórcej
Serbska zjawnosć čaka dale na zwoprawdźenje namjetow, kotrež bě dźěłowa skupina „Korporacija zjawneho prawa“ Załožby za serbski lud 2012 předpołožiła.
Serbske šule su zawrjene, pobrachuja serbscy wučerjo, duchowni, žurnalisća. Institucije, politiske strony, zarjady kaž tež Domowinske skupiny nimaja dorost. Serbšćina zhubja so ze zarjadow a šulow a ze zjawnosće. Kultura našeho ludu so jako muzealna turistiska atrakcija marginalizuje. Brunicy dla su Serbja ze swojeje role wućěrjeni a mnohe serbske wsy wotbagrowane. W naslědnej krajinje hižo ničo na serbske žiwjenje njedopomina. Móžachu-li Serbja w katolskim miljeju hišće swoju rěč dotal někak zdźeržeć, so jich kulturna substanca nětko tež w tym regionje pozhubja. Za hłownymi eksistencnymi prašenjemi Serbow so hižo nichtó prawje chutnje njepraša. Předsydu Domowiny Dawida Statnika cituje wulka tydźenska nowina „Die ZEIT“ (25.08.2011): „Dass unsere Sprache ausstirbt, ist Fakt!“
Kmanosće zjednoćić
Zapósłane (27.02.19)
Marka Maćijowa, jednaćelka Ludoweho nakładnistwa Domowina, piše:
Čitajo komentar Jana Krala „Wědźeć, hdźe črij tłóči“ we wudaću Serbskich Nowin z 22. februara so prašam, hač komentator list, wo kotrymž pisa, scyła znaje a hač je tež ze znajmjeńša jednym nawodu rěčał abo hač nječerpa swoju wědu jeničce z diskusijow w zwjazkowym předsydstwje. Runje dokelž trjebaja nawodźa serbskich institucijow młodych Serbow z jara dobrymi znajomosćemi serbšćiny a dokelž hraje šula (ale nic jeničce šula) bytostnu rólu, su so na kultusoweju ministrow w Sakskej a Braniborskej wobroćili. Ale staw serbšćiny njeje jenož problem serbskich institucijow. Su da serbske šule a serbska ciwilna towaršnosć ze situaciju spokojom? Drje nic, kaž to najwšelakoriše zjawne reakcije pokazuja. Analyza situacije je trěbna, runje dokelž je maćizna kompleksna. Nam je wědome, zo smy z listom diskusiju nastorčili, kotraž ma so ze wšěmi potrjechenymi wjesć. Tajki nastork bě trěbny.
„Zyma stawa so z pućom za nowe serbske nalěćo“
Serbska etnologowka dr. Cordula Ratajczakowa a jeje pólska kolegina dr. Nicole Dołowy-Rybińska slědźitej tuchwilu we wobłuku projekta „SMiLE“ Washingtonskeho instituta Smithonian center for folklife & cultural heritage wo aktualnym stawje serbskeju rěčow. Zaměr je wudać wobšěrnu fachowu studiju. Nětko je ameriski online-žurnal „Folklife“ artikl publikował, w kotrymž wědomostnicy wo swojim přepytowanju rozprawjatej.
Zazběh teksta twori krótke předstajenje Serbow a jich domizny. Mjez druhim tam čitamy, zo nałožuja „dwě rozdźělnej słowjanskej rěči – wobě stej wohroženej“. Nimo toho podawatej dr. Dołowy-Rybińska a dr. Ratajczakowa dohlad do kulturneho žiwjenja mjeńšiny. Tak wopisujetej na přikład nałožkaj „w ćěmnych a zymnych zymskich dnjach“ ptači kwas a zapust. Tež jolkaswjedźeń w Nuknicy wonej naspomnjatej jako „wjesny festiwal wosrjedź zasněženeho januara w bróžni“.
