Jurij Arnošt Wanak
wutora, 09. meje 2017
spisane wot: Manfred Laduš
Narodny prócowar a farar Jurij Arnošt Wanak je so 7. meje 1817 wučerskej swójbje w Njeswačidle narodźił. Po studiju teologije w Lipsku wuwučowaše wón pjeć lět na Budyskej měšćanskej šuli. 1848 bu za fararja w Kotecach zapokazany, ale hižo 1850 za naměstnika direktora Budyskeho wučerskeho seminara powołany. Wanak wuwučowaše tam nabožinu a serbskich seminaristow w maćeršćinje. Zdobom bu generalny inspektor za serbske šule a cyrkwje wokrjesneje direkcije. Wot 1859 bě 28 lět farar we Wóslinku. Wanak podpěrowaše Handrija Zejlerja jako dopisowar a korektor při wudaću Tydźenskich Nowin. 1845 zeserbšći Domaša Kempenskeho „Štwore knihi wot chodźenja za Chrystusom“. Dwójce postara so wo nowowudaće serbskeje biblije, spisa dwurěčnu „Prěnju čitanku za serbske a němske šule“ a „Pjeć listow z časa noweho Serbstwa“. Swojemu swakej prof. Křesćanej B. Pfuhlej pomhaše při wudaću jeho słownika. Wanak je Maćicu Serbsku sobu załožił, bě jeje prěni pismawjedźer a wot lěta 1854 jeje městopředsyda. 27. meje 1887 wón zemrě. Manfred Laduš
Karlo Jordan
pjatk, 05. meje 2017
spisane wot: Manfred Laduš
Wučer a narodny prócowar Karlo Jordan zemrě 3. meje 1967 w Choćebuzu. Wón bě so 22. meje 1885 swójbje wučerja a spisowaćela Hendricha Jordana w Popojcach narodźił. Po studiju wučerstwa skutkowaše štyri lěta w ródnej wsy a po tym we Wusokej pola Wětošowa. 1937 pak jeho nacije jako prěnjeho delnjoserbskeho wučerja z Łužicy wupokazachu. We Wusokej wutwori Jordan serbsku rejwansku skupinu, dwójny spěwny kwartet a chór, kotryž dirigowaše. Wón wuda serbske spěwy za měšane chóry a pisaše pilnje za Casnik a dalše serbske časopisy. Wot lěta 1910 přisłušeše Maćicy Serbskej a bě zdobom aktiwny čłon a pokładnik jeje delnjoserbskeje sotry. 1930 je swjedźeń k 50. jubilejej Maśicy Serbskeje we Wětošowje sobu organizował. Po wójnje bě sekretar Domowiny za Delnju Łužicu. Wot lěta 1949 wuwučowaše delnjoserbšćinu na Serbskej ludowej uniwersiće w Chrósće a Bórkowach kaž tež na Dešankskej Serbskej rěčnej šuli. Něšto lět bě župan Choćebuskeje župy. Zawostaji najwjetšu serbsku knihownju Delnjeje Łužicy, zdónk biblioteki Serbskeho muzeja. Manfred Laduš
Fryco Rocha
srjeda, 26. apryla 2017
spisane wot: Manfred Laduš
Wučer, spisowaćel a narodny prócowar Fryco Rocha je 24. apryla 1942 w delnjołužiskim Klingmühlu zemrěł. K jeho 75. posmjertninam wuda Pětš Janaš w LND wobšěrnu zběrku jeho dźěłow prozy a jeho lyriki „A pó zemi libju te strusacki – Und überall flattern Blüten hin“, kotruž jutře w Smolerjec kniharni předstaja. Rocha bě so 19. januara 1863 w Šejnejdźe žiwnosćerskej swójbje narodźił. Wukubła so w Starej Darbni na wučerja a skutkowaše jako tajki w Gołkojcach, 24 lět w Turjeju a dźewjeć lět w Kibušu. Bě prěni delnjoserbski basnik za dźěći. Swoju, tež socialnokritisku lyriku wozjewi w časopisu Wosadnik, kotrehož redaktor šěsć lět bě, a 1928 w Časopisu Maćicy Serbskeje. 1928 wuńdźe tež kniha „Wěnašk dolnoserbskich pěsnjow“. Wjele lět bě městopředsyda Maśicy Serbskeje a wot lěta 1931 do 1933 redaktor Serbskeho Casnika. Spisa awtobiografiju „Wobraz mojego žywjenja“, kotraž wuńdźe 1955 jako knižka, kaž tež „Pěsni, wulicowanka a godanja“. Wnuk Peter Rocha zhotowi 1980 dokumentarny film DEFA wo swo- jim dźědźe. Manfred Laduš
Hanzo Gólenk
štwórtk, 13. apryla 2017
spisane wot: Manfred Laduš
Wučer, wólnočasny rěčespytnik a wopor stalinizma Hanzo Gólenk, bě so 14. apryla 1917 serbskej křesćanskej dźěłaćerskej swójbje w Slepom narodźił. Kaž bratřa dźěłaše jako škleńčer w Běłej Wodźe. Rěčnje jara nadarjeny Serb přiswoji sej rusku rěč a jako wojak na Balkanje tež serbochorwatšćinu. Domowina delegowaše jeho 1946 na Serbski wučerski wustaw do Radworja. Po tym wuwučowaše wón w ródnej wsy a w Běłej Wodźe serbšćinu, němčinu a rušćinu. Něšto lět bě docent na Serbskej rěčnej šuli w Dešanku, hdźež spisa přiručki a wučbnicy „Naša cytańka“ a „Wuknimy serbski“ za kubłanje w delnjoserbšćinje. Swojeje kruteje křesćanskeje wěry dla bě represalijam wustajeny. Statne instancy winowachu jeho bjez přičiny křesćanskeje propagandy a wuhnachu jeho z wučerstwa. Skromnje zežiwješe so wón jako wrotar a dohladowar železniskich zawěrow. We wólnym času zestaja zaćichim rukopisny słownik slepjanšćiny a rostlinskich mjenow. Bohužel njejsu so sorabisća po přewróće za jeho dźěła zajimowali a je wozjewili. Gólenk zemrě 12. julija 1995. Manfred Laduš
Kito Fryco Stempel
srjeda, 05. apryla 2017
spisane wot: Manfred Laduš
Poet a wyši farar Kito Fryco Stempel zemrě 2. apryla 1867 w Lubnjowje, hdźež bě 40 lět z duchownym. 29. nowembra 1787 bě so wón w Parcowje na sewjeru Wojerec farskej swójbje narodźił. Po maturiće na Budyskim gymnaziju studowaše teologiju w Lipsku, bě tam z aktiwnym čłonom a seniorom korpsa Lusatia a přistupi 1809 Łužiskemu Serbskemu prědarskemu towarstwu. Po studiju bě najprjedy domjacy wučer, po tym lětdźesatk farar w delnjołužiskim Malinje (Greifenhain) a posledni serbski farar Lubnjowa. Pilnje je dźěła basnikow antiki do serbskeje rěče přełožował, na přikład „Theokritowe pěsni“, „Phaedrusowe fable“ a „Phaedrusowe basnicki z latinskeje do serbskeje rěcy dołojcnych Łužycow“. Sam je folkloristiske přinoški pisał a swójske pěsnje do časopisa Łužičan zapodał. Jeho najwuznamnišej delnjoserbskej twórbje běštej historiski epos „Pytanje za starym mjasecom abo łužyskich Serbow potłocenje“ a epos „Te tśi rychłe tšubały“, kotryž bu z dalšimi basnjemi Stempela 1963 w Budyšinje ćišćany. W Lubnjowskej cyrkwi dopomina tafla na basnika a fararja. Manfred Laduš
Karel Macků
póndźela, 20. měrca 2017
spisane wot: Mikławš Krawc
20. měrca 1992 zemrě Karel Macků. Serbja, kotřiž po lěće 1945 we Varnsdorfje dźěłachu abo wuknjechu, spominaja z dźakownosću na direktora wulkeje měšćanskeje šule. W młodych lětach bě jako Čech na morawsko-awstriskich pomjezach duchownu a materielnu nuzu narodneje mjeńšiny začuwał, z čehož rozwi so jeho humanistiska solidarita za Serbow. Bórze po kóncu Druheje swětoweje wójny nawjaza zwisk z Domowinu. Macků postara so wo to, zo smědźeše 13. februara 1945 w Drježdźanach wubombardowany Bjarnat Krawc z mandźelskej a dźěćimi přez hranicu do Čěskeje. Spočatnje zaměstni wón Krawcec swójbu w swojim bydlenju, pozdźišo dóstachu swójsku wilu. Z direktorom Serbskeho gymnazija prof. Mikławšom Krječmarjom staraše so Macků wo wukubłanje młodych Serbow – na gymnaziju, wobchodnej, hudźbnej kaž tež pedagogiskej šuli. Přećel Bjarnat Krawc wěnowaše swoju poslednju twórbu „Być abo njebyć“ Karelej Mackůwej, kiž ju potom rozmnoži. Macků organizowaše tež 4. nowembra 1945 koncert Varnsdorfskeje filharmonije w Budyšinje. Mikławš Krawc
FCK w Hórkach
pjatk, 17. měrca 2017
spisane wot: Mikławš Krawc
FCK je skrótšenka za Fußballklub Karl-Marx-Stadt. Mustwo z dźensa zaso Kamjenicy nastupi před połsta lětami, 18. měrca 1967, w Hórkach přećiwo tamnišim koparjam. Tak znaći hrajerjo kaž Dieter Erler, Eberhard Vogel, Rolf Steinmann abo Manfred Lienemann běchu hižo lěto do toho w skałarskej wsy pobyli a prawdźepodobnje bě so jim tak lubiło, zo so sami za dalše zetkanje poskićichu. Wonu sobotu bě pancate wjedro, njedźiwajcy toho přichwata na 600 přihladowarjow do stadiona. A tući widźachu, kak hosćo Hórčanam 13 wrotow napraskachu. Kuriozita bě, zo po połčasu při stawje 5:0 „Matz“ Vogel a wrotar Manfred Hambeck swojej poziciji wuměništaj. Najlěpši třělc bě Steinmann z trojimi wrotami. Na forumje po hrě je so trenar FCK Horst Scherbaum wosebje hišće raz za dobre pohosćenje dźakował. FCK bě hižo tehdy načolnik tabulki a tři měsacy pozdźišo potom koparski mišter NDR. A hišće k dopomnjeću tehdyša zestawa Hórčanow: Gruhl, Pankalla, Wjela, Matješk (Kocor), Rjeda, Šwon, Domaška, Wornar, Macka, Rjelka, Cyž, Štrawba. Mikławš Krawc
Jurij Wjela
póndźela, 06. měrca 2017
spisane wot: Manfred Laduš
Wučer, spisowaćel, Maćicar a lawreat Myta Ćišinskeho Jurij Wjela narodźi so 4. měrca 1892 skałarskej swójbje w Kubšicach. Po studiju na Budyskim Krajnostawskim wučerskim seminarje, hdźež bě starši towarstwa Swoboda, nastupi 1913 wučerske městno w Njeswačidle. Tamniši knježk jeho 1919 ze šule wuhna. Wjela wučerješe nětko w Komorowje, wot 1927 lětdźesatk w Bukecach, zwotkelž jeho nacije ze Serbow wupokazachu. Po lěće 1946 bě načolnik šulskeho wotrjada Domowiny, wučer na Budyskej Serbskej wyšej šuli, docent SWW a čłon prezidija Měroweje rady NDR. Hižo 1911 spisa powědančka, kaž „Šćipata Marhata“ a „Wjesny křiž“. We wjele předstajenych dramach rozestaješe so z potłóčowanjom Serbow kaž w „Knjezu a roboćanu“, „Zhubjenej njewjesće“ a „Paliwace“. W kruchu „Naš statok“ namołwi do boja přećiwo nacizmej. Po wójnje nastaštej dramje „Jan Michał Budar mjez roboćanami“ a „Woheń nad Bukecami“ a wuńdźechu knihi z jeho pjera w LND kaž „Wučer mjez ludom“, „Bjez prócy a potu njepřińdźeš k złotu“, „Naš statok“, „Pětr z Přišec“ a „Robotow pak njebě kónc“. Manfred Laduš
Jan Hempel
štwórtk, 23. februara 2017
spisane wot: Manfred Laudš
Serbski tworjacy wuměłc Jan Hempel bě so 20. februara 1917 swójbje zahrodnika w Budyšinje narodźił. Po šuli nawukny powołanje dekoraciskeho molerja a je na Drježdźanskej Akademiji wuměłskeho rjemjesła a tworjaceho wuměłstwa studował. Swoje kmanosće jako wuměłc wudospołni w Memelu, Stuttgarće a Plauenje. 1946 so do Budyšina wróći a je 1948 Koło serbskich tworjacych wuměłcow sobu załožił. Jeho pioněrski wuměłstwowy skutk bě klankotrikowy film po serbskej bajce „Bity njebiteho njese“. Běše to prěni wot serbskich powołanskich wuměłcow zhotowjeny a jedyn z prěnich klankotrikowych filmow DEFA scyła. Z dalšimi tajkimi sta so Hempel z nanom trikoweho filmowstwa NDR. Něšto lět bě samo wuměłstwowy nawoda studija za trikowe filmy DEFA w Drježdźanach. Lětdźesatki dźěłaše jako grafikar, ilustrator, scenograf, awtor, wuhotowar, moler a filmowy režiser, mjez druhim za Serbske ludowe dźiwadło, pozdźišo NSLDź, wot lěta 1965 za SLA a za LND. Jan Hempel bě awtor knihow wo wódnym mužu a Pumpoće. Manfred Laduš
Michał Frencel
wutora, 14. februara 2017
spisane wot: Manfred Laduš
Dźensa před 350 lětami narodźi so farar a pěsnjer Michał Frencel farskej swójbje w Budestecach. Jeho nan Michał njebě jeničce duchowny, ale tež rěčespytnik, prěni přełožer Noweho zakonja a tuž znaty jako załožićel hornjoserbskeje spisowneje rěče. Dźesać lět młódši bratr Abraham bě tohorunja dušepastyr, sławny stawiznar a sorabist. Po maturiće w Budyšinje studowaše Michał Frencel-młódši pjeć lět teologiju we Wittenbergu a skónči jako magister. Wot lěta 1695 hač do 1725 bě wón z woblubowanym serbskim fararjom w Čornym Chołmcu, hdźež je na wjelestronske wašnje serbske wosadne žiwjenje spěchował. Po tym bě hač do smjerće 1752 duchowny Janskeje cyrkwje w susodnych Wojerecach, hdźež bu pochowany. Kaž druzy muscy Frenclec swójbni je tež wón serbsce, łaćonsce a němsce pěsnił, zwjetša składnostne basnje. Hižo jako student we Wittenbergu spisa wuznaće k nahladnosći serbstwa „De idolis Serborum“. Zachowana je mjez druhim jeho serbska pěseń z lěta 1701, kotruž je wón nanej k połstatemu jubilejej ordinacije jako farar w Kózłom wěnował. Manfred Laduš
