Hańža Bjeńšowa
srjeda, 27. měrca 2019
spisane wot: Mikławš Krawc
Dźensa před sto lětami narodźi so w Róžeńće swójbje wučerja a kantora Jana Rachele holčka Hańža. Wona bě pozdźišo znata wučerka, tworjerka serbskeje dźěćaceje literatury, nošerka Literarneho a wuměłskeho myta Domowiny, Myta Ćišinskeho. Po ludowej a powołanskej šuli bě hač do lěta 1945 w Budyšinje předawarka a na to kontoristka banki. W lěće 1946 wobdźěli so w Radworju na wučerskim kursu, bu wučerka w Hodźiju, Budyšinje, Koblicach a Bórku. 1950 wuda so na Pawoła Bjeńša ze Sernjan. Dźěłaše w Instituće za serbski ludospyt, w LND, Domje za serbske ludowe wuměłstwo a jako redaktorka Płomjenja. Wot 1970 skutkowaše jako swobodna awtorka. Z jeje powědančkow, hrow a wjetšeje ličby knižnych wudaćow móžemy tu jenož někotre mjenować: „Spušćej so na Maksa“ (1961), „Kónčkojty zub“ (1966), „Klimpotata ryba“ (1968), „Złoty rjećazk“ (1985), „Skludźena tučel“ (1965), „Monika“ (1980), „Přez horiny a doliny“ (1989), „Parlički wódneho muža“ (1968). Njeličomne su tež jeje basnje (něhdźe 150), přinoški w antologijach LND, w Serbskej protyce, Předźenaku a Płomjenju. Hańža Bjeńšowa zemrě 15. měrca 1999. Mikławš Krawc
Leńka Mjeltcyna
póndźela, 07. januara 2019
spisane wot: Mikławš Krawc
7. wulkeho róžka 1999 zemrě w starobje 87 lět zasłužbna Sokołka Leńka Mjeltcyna. Žónske skupiny w prjedawšim Serbskim Sokole běchu ju za načolnicu wuzwolili, to rěka za cyłkownu nazwučowarku. Narodźiła bě so wona 28. smažnika 1911 Urbanec swójbje w Droždźiju. W młodych lětach wuda so na Měrćina Mjeltku z Rakojd, kiž bě hłowny načolnik za muži Sokoła. Mandźelskaj měještaj w Barće porjedźernju za kolesa a motorske a k tomu tankownju. Za wustupy Sokoła 1929 w Poznanju, 1930 w Běłohrodźe a 1932 w Praze zestajachu Měrćin a Leńka Mjeltkec kaž tež Maks Kielmorgen z Koporc zwučowansku scenu na temu „Wojowanje serbskeho ludu wo swobodu“. Bjarnat Krawc bě za to hudźbu skomponował. W filmje z lěta 1990 „Serbski Sokoł – P. S. ke kapitlej našich stawiznow“ powědaše Mjeltcyna wjesele wo sokolenju hač do zakaza towarstwa 1933. Pokazowaše drastu Sokołkow, kotruž běchu žony tež same šili. A spisarjej spomnjeća je w dobrym pomjatku rozmołwa z Leńku Mjeltcynej 1990 w Serbskim domje na zarjadowanju składnostnje 75. róčnicy załoženja Sokoła.
Mikławš Krawc
Jurij Wuješ
srjeda, 02. januara 2019
spisane wot: Manfed Laduš
Šefredaktor Noweje doby, intendant Serbskeho ludoweho dźiwadła, wučer a lawreat Myta Ćišinskeho Jurij Wuješ je 22. decembra 1968 w Budyšinje zemrěł a bu na Mikławšku pochowany. 15. januara 1905 bě so wón do swójby młynka w Njebjelčicach narodźił. W Budyšinje wuknješe na Katolskim wučerskim seminarje a wučerješe po tym w Chrósćicach, Njebjelčicach a wot lěta 1945 do 1949 na Serbskim gymnaziju we Varnsdorfje. W Čěskosłowakskej zastupi do tamnišeje komunistiskeje strony a běše čłon Centralneho akciskeho wuběrka Serbow w susodnym kraju. Po nawróće do Łužicy powoła jeho Domowina za druheho šefredaktora Noweje doby. Wot 1954 do 1968 běše wón šeflektor Domowinskeho nakładnistwa Noweje doby. Po tym bě wot 1958 do 1963 intendant Serbskeho ludoweho dźiwadła a po jeho zjednoćenju z Budyskim dźiwadłom hač do smjerće naměstnik intendanta NSLDź. Wuješ bě nadarjeny basnik, kotrehož poeziju wusyłachu 1948 prěni króć w Praskim rozhłosu. Zběrka jeho lyriki wuńdźe 1958 pod titlom „Hdyž rěči wutroba“ a 1980 w zešiwku Serbska poezija w LND. Wón bě wjacore hry swětoweje dramatiki zeserbšćił. Manfred Laduš
Jan Awgust Jenč
pjatk, 28. decembera 2018
spisane wot: Manfred Laduš
Wyši wučer, historikar, ludowědnik, maćicar a přirodowědnik Jan Awgust Jenč zemrě 22. hodownika 1918 w Delnjej Lěsnicy (Niederlößnitz) pola Drježdźan. 10. měrca 1836 bě so wón Budyskej serbskej chěžkarskej swójbje Jana Jenča narodźił. Studij na Krajnostawskim wučerskim seminarje w Budyšinje wobsta wón „z chwalbu“. Wot lěta 1856 hač do 1901 bě z měšćanskim wučerjom w sakskej stolicy. Hižo za čas wučerjenja a předewšěm potom jako wuměnkar slědźeše Jan A. Jenč pilnje a wobšěrnje w Drježdźanskich archiwach a knihownjach wo stawiznach, ludowědźe, wo serbstwu, archeologiji a přirodowědźe a wozjewi wo tym tójšto přinoškow, rozbrojene w němskich wědomostnych publikacijach kaž tež w „Časopisu Maćicy Serbskeje a we „Łužicy“. Kritisce wobjednawaše w lětniku 1910 kulturneho časopisa „Łužica“ přećiwo Serbam šćuwacy roman Paula Kellera „Die alte Krone“. Z pjera Jana A. Jenča su mjez druhim přinoški „K prašenjam wo pohanskich kulturnych městnosćach Hornjeje Łužicy“, „Stara dróha“ a „Rostliny w Frankowej zahrodźe Łužiskej“. W Budyskim Serbskim kulturnym archiwje chowa so dźěl jeho rezultatow slědźenja.
Albin Moller
štwórtk, 27. decembera 2018
spisane wot: Manfred Laduš
Wudawaćel prěnjeje serbskeje ćišćaneje knihi, protykar, astronom a farar Albin Moller zemrě 26. decembra 1618 w Starej Darbni. W lěće 1441 bě so wón zastojnikej knjejstwa w błótowskim Tšupcu narodźił a bu pod němskim mjenom Mollerus wukřćeny. W ródnej wsy dopomina dźensa wopomnišćo na Mollera, kiž bě tam tež z ewangelskim duchownym. W Tšupcu přełoži wón kěrluše a Lutherowy Mały katechizm a da je jako „Serbske spěwarske a Mały katechizm“ 1574 w delnjoserbšćinje w Budyšinje pola Wolraba ćišćeć. Po wopyće Kalawskeje łaćonskeje šule bě w Frankfurće nad Wódru a we Wittenbergu teologiju studował. Sta so z magistrom a fararješe w Tornowje, Tšupcu a w dalšich delnjołužiskich wosadach. Angažowaše so za delnjoserbšćinu, kotruž wšak tehdy hišće po cyłej Delnjej Łužicy rěčachu. Dale wěnowaše so astronomiji a přirodowědźe, předewšěm botanice. Něhdźe 240 delnjoserbskich rostlinskich mjenow je wědomosći posrědkował. Zaběra z astronomiju běše zakład jeho protykarskeho dźěła.
Thietmar z Merseburga
pjatk, 30. nowembera 2018
spisane wot: Manfred Laduš
Wuznamny chronist zažneho srjedźowěka, biskop Thietmar, po staroserbskim Mjezyborski, zemrě 1. decembra 1018 w Merseburgu. 25. julija 975 narodźi so wón sakskej hrabinskej swójbje von Walbeck w sydlišću samsneho mjena. W Quedlinburgu a Magdeburgu kubłaše so na teologu a bu 1009 na biskopa Merseburga wuswjećeny. Jako tajki knježeše nad tehdy staroserbskim krajom. Wulke zasłužby zdoby sej jako pisar wosomzwjazkoweje łaćonskeje chroniki. W njej wopisowaše stawizny a žiwjenje němskosakskich knježićelow, połobskosłowjanskich kmjenow a zažneje Pólskeje wot časa kejžora Heinricha I. hač do lěta 1018. Chronika Thietmara złožowaše so na starše pisomne podłožki a na jeho dožiwjenja na bitwy Němcow z pólskim wójwodu Bolesławom Chrobrym a z dalšimi Słowjanami. Z wopisanjom boja w lěće 1002 wo hłowne hrodźišćo Milčanow stej Budyšin a tam 1018 podpisany měr prěni raz naspomnjenej. Zhoniš wo wojowanju wo hrodźišću Łužičanow Liubusu a jeho zničenju, wo přibohach kaž Swarožiču, wo wysokim stawje ratarstwa Głomačanow, wo zapusćenju jich kraja a wujimki ze serbskeje rěče. Manfred Laduš
Kermušna kopańca
pjatk, 16. nowembera 2018
spisane wot: Mikławš Krawc
Kermušnu póndźelu lěta 1948 bě w Radworju wulki sportowy podawk: Domjace koparske mustwo Slawija hraješe přećiwo Drježdźanam-Friedrichstadt. Klub ze sakskeje stolicy bě naslědnik DSC (Dresdner Sport Club), wšudźe znateho němskeho mištra w lětomaj 1943 a 1944. Do Radworja přijědźechu hosćo w najsylnišej zestawje, tak z Richardom Hofmannom (muž z mócnej třělwu bě w 25 hrach za narodne mustwo 24 wrotow docpěł), z Helmutom Schönom (pozdźišo trenar wubranki ZRN, swětoweho mištra 1974), z dalšimi znatymi akterami kaž Hansom Kreische (nan pozdźišeho nadběhowarja Dynama Drježdźan), Kurtom Birknerom abo Herbertom Pohlom. Friedrichstadt doby jasnje ze 7:0. Drje bóle zwjeseleni hač nad wuslědkom běchu hosćo z „kermušneho dobytka“ w formje bohateje jědźe a na puć dóstatych běrnow a muki, kotrež běchu Radworscy burja darili. Mjeztym zo so nimale kompletne Drježdźanske mustwo pozdźišo do zapadneho Berlina wotsali, hraješe Radworska Slawija wuspěšnje wjacore lěta we wuchodosakskej lize. Złote lěta skónčichu so 1960 z přemjenowanjom na Traktor Lutobč. Mikławš Krawc
Feliks Statnik
srjeda, 17. oktobera 2018
spisane wot: Ludwig Zahrodnik
17. oktobra 1928 w Dobrošicach rodźeny Feliks Statnik bě serbski wučer z ćěłom a dušu. Wot 1935 do 1939 chodźeše w Róžeńće do ludoweje šule, po tym hač do kónca wójny na gymnazij we Würzburgu. W lěće 1946 wobdźěli so na druhim kursu Serbskeho wučerskeho wustawa w Radworju. Swoje prěnje wučerske městno dósta w Konjecach. Po tym zo bě so wot 1955 do 1958 wuspěšnje na dalokostudiju serbšćiny wobdźělił, rozwučowaše lětdźesatki dołho serbske dźěći w Ralbicach. Njeje pak jeno šulerjam wučbu podawał, ale je na wučbnicach za serbšćinu a přełožujo knihi za matematiku, chemiju a fyziku sobu dźěłajo zakład za podawanje dobreje wučby tworił. Nimo toho bě aktiwnje na dźěle wjesneje Domowinskeje skupiny jako čłon jeje předsydstwa wobdźěleny. Angažowaše so tež w gmejnskim parlamenće a w Ralbičanskim hońtwjerskim zjednoćenstwje. W młodych lětach bě jako wuběrny wrotar Ralbičanskemu koparskemu mustwu k wjele dobyćam dopomhał. W rentnarskej starobje je so z wušiknosću, wutrajnosću a akribiskej dokładnosću zhotowjenju miniaturow z wjesneho a ratarskeho žiwjenja wěnował. Ludwig Zahrodnik
Mjertyn Gryz
pjatk, 12. oktobera 2018
spisane wot: Manfred Laduš
Za wučerja, kěrlušerja a poeta Mjertyna Gryza su w ródnej Hochozy wopomnjensku taflu wotkryli. Delnjoserbski wótčinc narodźi so 8. oktobra 1818 burskej swójbje na wudworu „na Gryzu“. Kubłaše so na preparandźe w Tšupcu a na wučerskim seminarje w Nowej Cali. Wučerješe w Spěcharjowje, Modłej a Dešanku a wot lěta 1849 hač do smjerće 21. oktobra 1878 w Nowej Wsy. Porno druhim tehdyšim delnjoserbskim wučerjam bě Gryz demokratisce zmysleny a wučeše dźěći z wulkej lubosću tež w maćeršćinje. Pilnje dopisowaše do Bramborskeho Serbskeho Casnika a do Časopisa Maćicy Serbskeje, zapodawaše do njeju tež basnje. Bě rady čitany kěrlušer, kiž tež němske spěwy zeserbšćeše. 1864 ćišćachu jeho „Dwanasćo kjarližow“ a 1867 „Spiwanja młodym a starym, tužnym a wjasołym“. Wozjewichu jeho lyriku tež w Kita Šwjelowych „Sserskich arijach za našu lubu młoźinu“ a w Tešnarjowych „80 duchownych kjarližach“. W 2007 w LND wudatych spěwarskich „Duchowne kjarliže“ je Gryz ze štyrnaće kěrlušemi zastupjeny. Jeho njećišćane politiske basnje přećiwo pruskemu duchej pak njejsu bohužel zachowane. Manfred Laduš
Prěni serbski koncert
wutora, 02. oktobera 2018
spisane wot: Mikławš Krawc
24. septembra 1893 dožiwi Delnja Łužica prěni serbski koncert. Na studentskej schadźowance 6. awgusta w Rakecach běchu so za tak krótkodobny termin rozsudźili a so na městno dojednali – na Bórkowski hosćenc „Blejcha“. Hornjoserbja poskićichu za to wšu móžnu pomoc: Nazwučowachu spěwy, Marko Smoler da sto programowych zešiwkow ćišćeć, kotrež studenća wabjo za koncert rozdawachu. W Bórkowach bě potom 24. septembra swjedźenska žurla „Blejcha“ połnje wobsadźena. Postrowne słowa přednjesechu hłowny starši Arnošt Herman, domjacy farar Korjeńk a farar Krušwica z Wjerbna. Nimo hudźbnych poskitkow Hornjoserbow rozwi so zhromadne spěwanje narodnych a ludowych pěsnjow, tak „Hyšći Serbstwo njezgubjone“, „Ja Słowjan som“, „Našo Serbstwo z procha stawa“ abo „Lubka leluja“. Póndźelu na to wšitcy studenća samo hač do Lubnjowa čołmikowachu. Prěni delnjoserbski koncert žněješe w nowinach dosć dobry wothłós. Tež nowina Cottbuser Anzeiger pisaše, zo bě so „cyłe dźěło derje radźiło“ a wšěm připosłucharjam „je so nimoměry derje lubiło“.
Mikławš Krawc
