Kak ma bjez kultury dale hić?
Bilancy serbskich kulturnych institucijow 2021 tež w druhim lěće koronapandemije tróšku zrudźeja, wšako su postajene wot wupadow a deficitow. Tak bě Budyski Serbski muzej wjace dnjow zawrjeny hač wotewrjeny, Serbski ludowy ansambl móžeše wot 220 planowanych předstajenjow jeničce třećinu, mjenujcy 74, přewjesć. A hrajny čas Němsko-Serbskeho ludoweho dźiwadła Budyšin wobmjezowaše so loni efektiwnje na jenož pjeć měsacow. Statistiki su wotpowědne. Wo wjele mjenje wopytowarjow hač w lětach do toho su w mjenowanych domach witać móhli.
Tak daloko objektiwne ličby. Kwantita, to rěka mnóstwo wopytowarjow – tež hdyž wot zjawnych pjenjez zastarane institucije pobrachowacych dochodow dla wot insolwency tak wohrožene njejsu kaž samostatni wuměłcy abo kulturnišća w priwatnym nošerstwje – je přiwšěm wažny aspekt. Wšako hrozy strach, zo zhubja dźiwadła a muzeje dołhodobnje wulki dźěl swojeje klientele – dwě lěće stej dołhi čas, a ludźo narunaja pobrachowace žiwe kulturne impulsy na městnje z hinašimi, tež digitalnymi poskitkami.
Hospodarske wóčko trěbne
Andreas Ošika je nowy jednaćel Serbskeho šulskeho towarstwa. Wo znowawobsadźenju městna a wo dalšich předewzaćach je Janek Wowčer z předsydku SŠT Katharinu Jurkowej rěčał.
Sće městno hišće raz wupisali, abo sće Andreasa Ošiku direktnje narěčeli?
K. Jurkowa: Po tym zo běchmy so z Markusom Bjeńšom jako jednaćelom rozžohnowali, pytachmy zaměrnje za wosobu, kotraž ma hospodarske a pedagogiske kmanosće a nazhonjenja. To je po našim měnjenju za jednaćela SŠT wuběrny zakład dźěławosće. Z Andreasom Ošiku běchmy hižo dlěje w zwisku. Jako zhonichmy, zo so wón powołansce znowa orientuje, smy jeho w rozmołwje za naše towarstwo zdobyć móhli.
Sće hospodarstwo a pedagogiku narěčała. Čehodla stej wonej w kombinaciji za SŠT wažnej?
Swjedźenski tydźeń w juniju
Wot spočatka noweho lěta su ewangelske wosady Rakecy, Njeswačidło, Minakał-Łupoj, Chwaćicy a Klukš w nowej wulkowosadźe „Hornjołužiska hola a haty“ zjednoćene. Cordula Ratajczakowa je so z Rakečanskim fararjom dr. Robertom Malinkom rozmołwjała, kiž so nětko hromadźe z Njeswačanskej fararku Susannu Aechtner wo wjace hač 4 000 wěriwych stara.
Kak sće proces zjednoćenja dožiwił?
Je na času 20te lěta 21. lětstotka wužić
W lěće 30lětneho wobstaća Załožby za serbski lud směm Serbam gratulować. A to za nowe financne zrěčenje. Připóznaće wosebiteje róle Serbow we Łužicy pokazuje so w zakótwjenju w Zakonju k sylnjenju strukturow we wuhlowych regionach. To je wuslědk postupowanja na wšelakich politiskich a towaršnostnych runinach. Přeju sej, zo tutón zhromadny duch při zeskutkownjenju projektow w Hornjej, srjedźnej a Delnjej Łužicy dale knježi, zo so nam „to Łužicu přesahowace“ wuspěšnje zešlachći, zo wotpowědne komunikatiwne a interaktiwne formaty nańdźemy a zo zamołwići srědki wosebje tam zasadźeja, hdźež je wotškódnjenje za nastate – předewšěm rěčne straty – najbóle trěbne.
Hłós mjeńšin na europskej runinje zastupować
Z Krystofom Grofu z Chasowa a Feliciju Touvernotec z Nancyja ma młodźinske towarstwo Pawk wot nowembra znowa dweju zastupnikow w předsydstwje Młodźiny europskich narodnych skupin (MENS). Jan Bogusz je z Krystofom Grofu wo zaměrach europskeho cyłka rěčał.
Sće městopředsyda za eksterne naležnosće w MENS. Što mamy sej pod tym konkretnje předstajić?
K. Grofa: Hłownje mam wobstejace styki k druhim organizacijam hajić a nowe nawjazać, kaž tež zhromadne projekty wuwiwać. Zdźěla je nadawk tež z ryzy politiskim, takrjec lobbyjowym dźěłom zwjazany. Mnozy drje europski zwjazk mjeńšin Federalistisku uniju europskich narodnych mjeńšin FUEN znaja, kotryž zastupuje mjeńšiny na europskej runinje. Jako MENS smy młodźinski ekwiwalent k tomu. Za wosebitosć a jónkrótnosć při tym mam, zo móža so zajimcy z lokalneje runiny, w tym padźe z Łužicy, na europskej runinje organizować a z dalšimi mjeńšinami hromadu dźěłać. Zdobom mam za wosebje wažne, zo zmóžnjamy naslědne wuwiće. Za to je wězo njeparujomne, wotpowědne zwiski nawjazać.
Psy praskotanje rady nimaja
Silwesterske praskotaki drje so lětsa předawać njesmědźa, cyle bjez hary pak drje tež tónraz do noweho lěta njepřińdźemy. Što to za našich štyrinohatych lubuškow woznamjenja, wo tym rozmołwješe so Silke Richter z psyčej trenarku Madlen Fischer z Wojerowskeho towarstwa za psyči sport.
Knjeni Fischer, kak móža wobsedźerjo swoje psy před přewjele hary škitać?
M. Fischer: Hdyž so psyk hary boji, njesměł wón silwester sam być. Dyrbju so z nim potom před praskanjom schować, žaluziju dele pušćić a měrnu hudźbu zapinyć.
Štó hodźi so hišće činić?
M. Fischer: Z wěstymi kursami hodźi so docpěć, zo psyk tak sensibelnje na haru njereaguje. Při tym pomhaja wotpowědne CDejki. Z tym pak dyrbiš započeć, hdyž je psyk hišće mały. Podpěrać hodźi so to z přidawkami k picy. To pak dyrbjało so ze zwěrjećim hojenskim praktikarjom dorěčeć. Pawšalnje njebych žadyn srědk poručiła, dokelž kóžde zwěrjo hinak reaguje. Wjele psow ma tež rady, hdyž maja městno, hdźež móža so kaž do małeje prózdnjeńcy wróćo sćahnyć, hdźež so wone škitane čuja. Na to pak dyrbiš je najprjedy zwučić.
Strach njeda so z darami zatykać
Naša awtorka je fararka w Dešnje. Wona koordinuje dźěło ze Serbami w Ewangelskej cyrkwi BerlinBraniborska-šleska Hornja Łužica.
fararka Katharina Köhlerowa
Tež dźensa styska so nam za nawjedowarjom. Bóh někoho pósćele, kotryž naš lud ze wšeho rozdwojenja zaso hromadu wjedźe. Znowa nadźijamy so wuchowarja. Znowa budźi so nadźija, zo Bóh z krutej ruku zapřimnje. Zas a zaso dadźa so ludźo zjebać, hdyž něchtó twjerdźi, zo by tón wočakowany był. Přezawjedna tale předstawa je. Nětko budźe wšitko lěpje. Tón žno budźe rjadować! Dajće jeho raz činić. Do čeho to wěrja? Přeco zaso dadźa so ludźo do pasli zawlec, zo sej mysla, mócny nawjedowar budźe rjadować. Samo cyrkwje su sej do tych pasli zalězli.
Što je serbska subkultura?
Redaktor Noweho Casnika Maks Bagańc je loni masterske dźěło wo subkulturje w serbskej towaršnosći pisał. Cordula Ratajczakowa je so z nim wo wuslědkach rozmołwjała.
Što bě Wam nastork, ze serbskej subkulturu we wobłuku studija sorabistiki so rozestajeć?
M. Bagańc: Přeco zaso sym so w swobodnym času hižo z alternatiwnymi młodymi scenami a subkulturami zaběrał. Na delnjoserbskich wsach zeznach někotrych młodostnych jasneho serbskeho pochada, kotřiž maja z hooliganowej abo neonacistiskej scenu činić. Tónle konflikt mjez subkulturu a serbskej identitu je mje zajimował. Njehladajo na to zhonich tež wo wšelakorych serbskich lěwicarskich projektach z Hornjeje Łužicy. Na zakładźe toho započach so ze serbskej subkulturu rozestajeć.
Što rozeznawa „normalnu“ wot subkultury?
Zhromadnje sylni a solidariscy być
Něhdźe 500 ludźi je minjenu póndźelu w Budyšinje wospjet přećiwo naprawam korony dla protestowało. Nimale w samsnym času wusyłaše telewizija MDR dokumentaciju „Stacija 43“, nahrawanu w Berlinskim Virchowskim klinikumje. Jedna so wo intensiwnu staciju, hdźež ćežko schorjenych koronapacientow zastaruja. W štyrjoch slědach „Mrěć“, „Wojować“, „Nadźijeć so“ a „Wěrić“ dokumentuja redaktorojo druhu žołmu korony minjenu zymu a posrědkuja tak intimny dohlad do dźěła w chorowni. Tak wotbłyšćuja mjez druhim wusku hranicu mjez žiwjenjom a smjerću runje tak kaž lubosć a hódnotnosć kóždeho jednotliweho schorjeneho. Personal wšitkich ze wšej dostojnosću zastaruje, štož je psychisce kaž ćělnje wobćežne. Wosebje potom, hdyž bě wša próca podarmotna a pacient je zemrěł. Kóždeho tež dotal stroweho móže chorosć trjechić. Dokumentaciju měli sej wšitcy wobhladać, tež ći, kotřiž na koronje dwěluja. A hišće něšto chcyła dodać: Situacija w Berlinskim klinikumje je jenož jedyn přikład. Pandemija skutkuje po cyłej Němskej a po wšěm swěće.
Z nowym busom k nowym laboram
W Habrachćicach (Ebersbach) je chěža ze stołom na předań, w Běłej Wodźe wodowa wěža a w Miłoćicach Budyska wodarnja. W zwisku z wutworjenymi miniaturami steji Bosćij Pjaca. Milenka Rječcyna je so ze serbskim industrijowym designerom rozmołwjała.
W Běłej Wodźe a Lubiju maja lokalny labor, w kotrymž młodźi ludźo produkty z 3D-ćišćakom zhotowjeja. Kak je k tomu dóšło?
B. Pjaca: 2017 sym ze swojim Fab-busom we Łužicy ducy był. Je to mobilny labor z načasnej techniku za 3D-ćišć. Přebywach we wjacorych šulach, w młodźinskich a socialnych zarjadnišćach. Lěto na to wuhotowachu w Ochranowskim přirodowědnym muzeju dźěłarničku. W lěće 2019 přewjedźech dźěłarničku na Lubijskim Gymnaziju bratra a sotry Scholl. Za dalše wužiwanje přewostajich šuli 3D-ćišćak za cyłodnjowski poskitk.
Nošer Lubijskeho lokalneho labora je towarstwo „Lubij je žiwy“.
B. Pjaca: Zajim bě tak wulki, tež zwonka šule, zo dyrbjachu sej partnerow pytać. Mjeztym su tójšto noweje techniki kupili. My smy přez spěchowanje załožby Drosos ze Šwicarskeje z pjenjezami pomhali. Za přichodne połdra lěta je projekt tuž zaručeny.
