Radšo pozdźe hač docyła nic
Integracija, znamjo přećiwo namocy, wuznaće přećiwo hidźe na cuzych a nowy jednaćel Domowiny – takle móhli podawki minjenych dnjow w Budyšinje a wokolinje skrótka wopisać. Někotryžkuli pak pytnje, zo něšto pobrachuje. Mějachmy dźě so tež z njerjanymi zjawami, kaž z prawicarstwom, namocu, diskusijemi wo nadpadach na serbskich młodostnych a njespokojacych wuslědkach přepytowanjow, z demonstracijemi po Budyšinje a ze skutkowanjom Serbow w statnej bjezstrašnosći NDR rozestajeć.
Najhórše za mnje bě, kak bu nahladnosć Budyšina w zjawnosći znowa porjadnje wopancana a sprjewine město jako bruny blak do prawicarskeho róžka stłóčene. To boli! Hišće bóle, dokelž je Budyski wyši měšćanosta w telewiziji so zakitujo na to skedźbnjał, zo njeje wjetšina Budyšanow prawicarsce zmyslena. Tež čłowječi rjećaz wutoru wječor w měsće bě znamjo a wobkrućenje, zo su wobydlerjo města a wokolnych wsow wotewrjeni. Mnozy pak to hižo njesłyša, dokelž njeposkaja a tak bytostne přesłyša.
Běłe a čorne njedosahatej
Budyšin je tele dny zaso raz njesławnje w medijach zastupjeny. Wjacore wječory za sobu je na tudyšich Žitnych wikach k rozestajenjam mjez domoródnymi a požadarjemi azyla dóšło. W nocy na štwórtk połoženje eskalěrowaše. Skupinje 20 njepřewodźanych małolětnych požadarjow azyla steješe 80 k namocy zwólniwych domoródnych napřećo. Dźěl z nich přiliča policija prawicarskej scenje sprjewineho města.
Krabat, přeco zaso Krabat
Štóž so něčeho abo nikoho dla dźiwa, tón je něšto dotal njeznate zhonił, začuwał, słyšał abo widźał. Hač so tomu z kreatiwnym wubědźowanjom „Krabat dźensa“ resp. „Krabat 2.0 – pisaj, basni, moluj“ tak ma, dyrbi kóždy za sebje sam posudźować. Wosobinsce wšak mam dotal tak njepraktikowany projekt Domowiny, župow Budyšin, Kamjenc a Wojerecy, Rěčneho centruma WITAJ kaž tež Budyskeho Serbskeho muzeja za wužadacy.
Trochu mje dźiwa, zo njejstej Slepjanska kónčina a Delnja Łužica do akcije zapřijatej. Pobrachuje tež starobna skupina wot dźesać do 14 lět, so kreatiwnje wuspytać. Narěčeni su tónkróć šulerjo 2. do 4. lětnika a młodostni wot 14 do 27 lět. Myslo pak na rozměr projekta, kiž njeje dotal hišće wotwidźomny, je lětuše wubědźowanje bjezdwěla zazběh, dalše tajke zhromadne ideje zwoprawdźić.
Zapasena šansa
Zo stej Domowina a demokratija dwě wšelakorej wěcy, to iniciatiwa za Serbski sejm přeco zaso twjerdźi. To je z jeje perspektiwy tež jasne, wšako čerpaja iniciatiwnicy wězo legitimaciju za swój angažement runje z tohole podsunjeneho deficita. Jasne tež je, zo wužiwaja šansu, kotraž so we wobłuku 1. Budyskich tydźenjow demokratije skići – woni přeprošeja na forum k temje móžneho serbskeho parlamenta.
Tež Domowina so na tydźenjach demokratije wobdźěli. Wona słuša samo ke kruhej tych, kotřiž su cyłu akciju sobu nastorčili. A předsyda třěšneho zwjazka Serbow Dawid Statnik je jedyn z dwanaće pósłancow, kotřiž na internetnej stronje ze swojim mjezwočom wabja. „Smy žiwi w towaršnosći rozdźělow. Móžeš to jako bohatstwo rozumić, wotewrješ-li so nowym nazhonjenjam a temam“, wabi wón tam za wjace tolerancy. Statnik je tež patronat přednoška na temu „nacistiske zjawy w Budyšinje“ přewzał. Njemóžeš tuž rjec, zo so Domowina jako připóznaty partner politikarjow won dźerži.
Janšojce 1988, 1991 a 2016
W Janšojcach swjeći Delnja Łužica jutře a njedźelu Festiwal serbskeje kultury. Přičin zhromadneho swjedźenjowanja je dosć. Domowina zhladuje na 70lětne skutkowanje w južnej Braniborskej. 1991, před štwórć lětstotkom běchu župy Choćebuz, Gubin-Baršć, Kalawa-Lubin a Grodk swoje mocy zjednoćili a zhromadnu Domowinsku župu Delnju Łužicu wutworili. Hižo kónc awgusta samsneho lěta móžachu tysacy zahorjenych wopytowarjow w Janšojcach žiwy wuraz bohatosće delnjoserbskeje kultury na tajkim festiwalu dožiwić.
A nětko zaso Janšojce. Domowinjenjo tamnišeje skupiny kaž tež w Rogowje, Mosće, Radowizy, Turjeju a Hochozy su podawk nastorčili. To swědči wo strowym narodnym wědomju. Domowina ma w Delnjej Łužicy mjeno, a cyły rjad pilnych partnerow organizatorow podpěruje. Hosćićeljo sami zwjazuja z festiwalom dalšej róčnicy: Serbsko-Němski domizniski muzej w Janšojcach wobsteji 20 lět a wjes bu před 670 lětami prěni raz pisomnje naspomnjena.
Njeznjesliwa njewěstosćdale wostanje
Nowy inwestor žanu wěstotu njepřinjese! To je facit, kotryž dyrbiš tuchwilu sćahnyć, zhladuješ-li na wotpohladanu předań łužiskeje brunicoweje sparty předewzaća Vattenfall čěskemu koncernej EPH. Tele dny hakle zaso rěkaše, zo so předań, kotruž wšak chcychu kónc awgusta wotzamknyć, dale dliji. Dwě lěće trajaca njewěstosć přistajenych Vattenfalla, jich swójbow kaž tež wobydlerjow regiona tuž wostanje.
Přičina dlijenja je skóržba saksko- mongolskeje holding LMMG pola Europskeje unije. Holding bě so tohorunja wo přewzaće brunicoweje sparty prócowała. W januaru pak běchu ju z předawanskeho jednanja wuzamknyli. Do toho bě Vattenfall tež hižo poskitk přirodoškitneje organizacije Greenpeace wotpokazał. Poprawom bě jasne, zo sej LMMG wuzamknjenje lubić njeda, a skóržba njeje tuž žana wulka překwapjenka. Wšako by kóžde předewzaće, kotrež ma móžnosć a financy, šansu wužiwało so rozšěrić. Tajku składnosć njeje LMMG na žadyn pad spušćić chcyła.
Nadźijomnje problemy chutnje bjeru
Tele dny su wjacori sakscy a braniborscy politikarjo lětnju turu po swojim wólbnym wokrjesu wotměli a so wo połoženju a starosćach wobydlerjow na městnje wobhonili. Tak pobyštaj serbskaj zapósłancaj Sakskeho krajneho sejma Marko Šiman a Alojs Mikławšk (wobaj CDU) mjez druhim w Swinjarni, hdźež bě njewjedro 23. meje wulke škody zawostajiło. Wopytałoj staj tež taksijowe předewzaće Daniela Vaceka w Serbskich Pazlicach a tam wo wuwiću předewzaća zhoniłoj. Tež sakski ministerski prezident Stanisław Tilich (CDU) bě w domiznje po puću.
Wězo je derje, zo so politikarjo mjez swojimi wolerjemi informuja. To swědči wo tym, zo so za nich zajimuja. Wolerjam blisko być je wažne. Nadźijomnje pak swoje dopóznaća wo ćežach a problemach wobydlerjow chutnje bjeru a so za to zasadźa, je rozrisać. Lětnja tura njeměła wabjenska akcija być.
Difuzny strach před terorom
Statistisce je pječa dopokazane, zo je riziko, při jědźi so zasrěbnyć a na to zemrěć, wo wjele wjetše hač strach, zo přez terorowy nadpad žiwjenje přisadźiš. A tola sym sej wěsty, zo su terorowe njeskutki w Nizzy, Mnichowje, Ansbachu a dru- hdźe našu towaršnosć a skónčnje nas wšitkich na někajke wašnje přeměnili. Při tym njeje ani tak wažne, što su motiwy skućićelow. Woporam móže na kóncu tež wšojedne być, hač běchu atentatnicy fanatikarjo, kriminelni abo hač mějachu depresije a wosobinske problemy.
Ludźi zaběra wony difuzny strach, zo móže će tajki nadpad faktisce wšudźe trjechić: na lětanišću, na měšćanskim swjedźenju, w kupnicy, ćahu abo we wjesnej cyrkwi. Poprawom njejsmy nihdźe wjace wěsći. Runje to wšak je jedyn z hłownych zaměrow teroristiskeje organizacije Islamski stat, kotraž je za někotre z mjenowanych nadpadow zamołwitosć přewzała. Budźmy sprawni: Njezhladujemy wšitcy na ćěkancow w Budyšinje, Kamjencu abo druhdźe dźensa z trochu hinašimi wočemi hač hišće do atentatow?
Naše „Berlinske lětanišćo“
Lětanišćo Berlin-Braniborska stawa so dźeń a bóle ze symbolom twarskeje njekmanosće Němskeje. Planowane bě wotewrjenje w lěće 2011, mjeztym hižo dźesać lět na nim twarja a kónc njeje přeco hišće wotwidźeć – tež nic kóštow, kotrež wučinjeja mjeztym šěsć króć telko kaž planowane. Prestižowe předewzaće je so k narodnemu projektej hańby wuwiło.
Hrozy nam w Serbach něšto podobne? Wot lěta 2010 hižo planuja Serbski muzej Choćebuz na tamnišej Młynskej přetwarić a zdobom trajnu wustajeńcu wobnowić. Wězo dyrbiš po wjace hač dwaceći lětach dom, kotryž Serbam a cyłej – tež mjezynarodnej – zjawnosći wobraz wo stawiznach a kulturje Delnjoserbow posrědkuje, modernizować a dźensnišemu standardej muzejownistwa přiměrić. Muzej je w nošerstwje města Choćebuza, a Załožba za serbski lud jón spěchuje. Jako nošer je město za ryzy přetwar zamołwite. Za nowu wustajeńcu bě Załožba za serbski lud hižo dawno pjenjezy zaplanowała.
Wukon małeje strony připóznać
Zapósłancy Europskeho parlamenta su so ze serbskej tematiku zaběrali. Bě to peticija, žadaca sej zakaz wotkrywanja dalšich wuhlowych jamow we Łužicy. To so tak často njestawa. Mjeńšinowe naležnosće drje běchu wjacore razy tema w Brüsselu. Na tym běchu tež Serbja wobdźěleni, zwjetša we wobłuku Federalistiskeje unije europskich narodnych mjeńšin. Tak konkretnje z našim ludom a łužiskej brunicu kaž njedawno pak so tam hišće zaběrali njeběchu. Hišće rědše su docpěte wuslědki, zo parlamentownicy reaguja a pokazuja, zo njeje jim to wšojedne. Hinak hač wočakowane chce so peticiski wuběrk Europskeho parlamenta nadrobnišo z naležnosću rozestajeć. Tak chce sej stejišćo Sakskeje a Braniborskeje wuprosyć a rozmysluje samo wo tym, delegaciju do Łužicy pósłać, zo móhła ranjenja směrnicow EU pruwować a dokumentować. Njeje tole samo na sebi hižo wuspěch? Tež hdyž so dotal „jeničce“ wo wotpohlady jedna a mamy wočaknyć, kak so naležnosć wuwije, njeběchu prócowanja podarmotne.
