Je tróšku sobu wo plistu šło ...
Prezident jewišćoweho towarstwa Ulrich Khuon bě hósć dźiwadłoweho festiwala „Witajće druhdźe III“ minjeny tydźeń w Budyšinje. Pódla bě wón tež na překwapjacym wukóncu njedźelneje podijoweje diskusije. Axel Arlt je so z nim rozmołwjał.
Kak sće Akcionist*ki dožiwił?
U. Khuon: Wustup skupiny z Maxima Gorkoweho dźiwadła dopominaše mje na nadawk, kak rozestajamy so my wšitcy ze wšědnym rasizmom. Festiwal sam je to zdokonjał wotmołwić na prašenje, kak swět z ćěkancami wuhotuješ. Bych diskusiju z koleginami a kolegami z dźiwadła Gorkeho za lěpšu měł hač jich monologowy wustup.
Su woni nowe dopóznaća sposrědkowali?
U. Khuon: To, štož su tematizowali, njeje žane potajnstwo, ani za Budyšin ani za druhe města w Němskej. Mamy so rozestajeć z AfD, z nowej Prawicu a z jeju zwólniwosću k namocy.
Su Akcionisća zwólniwi byli diskutować?
Bajki wobsahuja wědu lětstotkow
Kónc tydźenja ma w Ludowym nakładnistwje Domowina nowa němskorěčna kniha serbskich bajkow „Das goldene Gut“ wuńć. Cordula Ratajczakowa je so z awtorku Róžu Domašcynej rozmołwjała.
Njeje to prěni raz, zo zaběraće so z bajkami. Što Was na nich wabi?
R. Domašcyna: Bajki přewodźeja mje hižo wot dźěćatstwa, wšako je mi wowka, Hana Chěžcyna z Hórkow, hižo bajki bała, prjedy hač móžach čitać. Je z hłosom a rukomaj bała, na to so najlěpje dopominam. Pozdźišo sama bajki čitach; tež w telewiziji pokazuja bajkowe filmy. Mam wjele tačelow a CDjow z bajkami. Najradšo pak dopominam so na bajki wowki a tak zdobom na nju. A bajki kradnu so tež do basnjow, wšako maja ze žiwjenjom činić. W zběrce „Štož ći wětřik z ruki wěje“ (2012) je to na přikład bajka „Mótka a kmótra“. Tuchwilu zaběram so z bajkami wo wjelku. Hdyž čitam, zo wjelk tykanc kradnje, kotryž na dworje wustudnje, abo zo eksistuje někajke chorobne awto za wjelka, sej praju: Bajki su mudriše, wobsahuja wědu lětstotkow.
Kak swobodnje sće za nowu knihu bajki wuzwolić a wobdźěłać móhła?
Zašłosća přichod zwjazanej
Dźens před 25 lětami bě Braniborska wukaz wutworjenja (Einrichtungserlass) Dźěłanišća za serbske kubłanske wuwiwanje (ABC) w Choćebuzu wudała. Milenka Rječcyna je so z nawodnicu dźěłanišća dr. Christianu Piniekowej rozmołwjała.
Što je něhdźe 50 zajimcow na 25. róčnicu załoženja ABC přiwabiło?
Ch. Piniekowa: Bjezdwěla běštej to swjedźenske zarjadowanje a wustajeńca wo ABC, w kotrejž je mjez druhim originalny dokument wo zarjadowanju dźěłanišća přez kraj Braniborsku widźeć. Mějachmy přednoškaj něhdyšeju nawodow Pětša Janaša a dr. Fryca Liba wo času załoženja a natwara. Sama porěčach wo dźensnišej situaciji.
Mjeztym nawjedujeće dlěje hač tři lěta Choćebuski ABC. Što běchu najwažniše změny w tym času?
Hač do dźensnišeho zahority sportowy prócowar
Dźensa swjeći w Chrósćicach Jan Macka 70. narodniny. Wón njeje politikar ani kulturnik, ale zahority sportowc. Hižo jako šulski hólčec je 8. meje 1947 w Dobrošicach rodźeny Jan za bulom honił. Z přećelemi kaž Měrćinom Štrawbu, Měrkom Statnikom a dalšimi su na łukach hrali abo so na małym sportnišću blisko Lišeje Hory, kotrež wot lěta 1952 do 1962 eksistowaše, wubědźowali.
Jako młodostni su Dobroščenjo w Hórkach hrali, tak tež Jan Macka. Jako 14lětny započa wón w mustwje młodźiny M (to běchu 14- do 18lětni) a wosta w nim hač do 1965. Na to je tři lěta w prěnim mustwje SJ Hórki hrał. Po tym zo bě 1967 Marju Šustrec z Chrósćic zeznał, kotraž bě wučerka w Chrósćicach a z kotrejž so w awgusće 1970 zmandźeli, je potom wot 1968 hač do rozpada mustwa 1970 z mustwom Traktor Pančicy-Chrósćicy kopački šnórował. Po tym je zhromadnje z Rudijom Rjenčom a Siegfriedom Mißbachom pjeć lět we Wětrowskim zawodnym mustwje hrał. Po ćežkim wobchadnym njezbožu ze strašnymi zranjenjemi w awgusće 1975 w Pólskej pak bě kónc z aktiwnym sportowanjom.
Zwjazkowa wobora skažena?
Motiwy młodych ludźi, dobrowólnje do Zwjazkoweje wobory zastupić, su bjez dwěla rozdźělne. Někotrym – tež serbskim – młodym ludźom je słužba dobra składnosć, čas po maturje hač k studijej přemosćić a sej tak hišće šwarny fenk nalutować. Druzy so woprawdźe za wojerstwo a wojersku techniku horja abo pytaja prosće za dyrdomdejom.
Nětko so poněčim wujewja, zo so tež prawicarjo zaměrnje na Zwjazkowu woboru měrja. Tam su mjez runje tak zmyslenymi a dóstanu k tomu hišće wojerske wukubłanje. Mjeztym drje je fakt, zo su tam hotowu prawicarsku syć natwarili. Zamołwići, kaž generalny inspektor wobory, přiznawaja, zo woprawdźity rozměr tejele syće dotal ani hišće njepřewidźa.
Sokołam nowe wužadanje
Dźěło ze serbskimi wubrankami je Serbskemu Sokołej wažne. Axel Arlt je so wo tym ze starostu towarstwa Milanom Funku rozmołwjał.
Kak su wubranki strukturowane?
M. Funka: Wubrance mamy w kopańcy. Wonej stej so loni na europeadźe wobdźěliłoj. Tajke cyłki su tež w dorostowych klasach C, D a E. Nětko je so dalša z Delnjeje Łužicy přidružiła.
Je wotpohladane tež w dalšich sportowych družinach wubranki wutworić?
M. Funka: Smy z jednaćelom Domowiny Markom Kowarjom hižo wo tajkej we volleyballu rozmyslowali. Chcemy volleyballistow zdobyć, kotřiž aktiwnje hraja. Marko Suchy, bywši załožbowy direktor, by so na přikład rady za tajki cyłk angažował. Byrnjež z njej tójšto prócy zwjazane było, ideja je zrodźena.
Sće na hłownej zhromadźiznje Domowiny we Wojerecach připowědźił, zo chceće w meji spěchowanske towarstwo za serbske wubranki załožić. Kak z tym wupada?
Za rozrisanjom zaměrnje pytać
Nowelěrowany sakski šulski zakoń je wobzamknjeny a ma so wot noweho šulskeho lěta krok po kroku zwoprawdźeć. Zo njehodźa so hnydom wšitke kaznje přesadźić, zwisuje mjez druhim z pobrachowacymi wučerjemi, na přikład nastupajo rjadowanje inkluzije. Wuwučowanje šulerjow z wosebitej pedagogiskej potrjebu ma hakle 1. awgusta 2018 płaćić. Potom změja wšitke regularne šule, tež serbske, winowatosć, so šulerjam z wosebitej potrjebu pedagogiskeho spěchowanja wěnować. Přiwšěm móža dźěći a młodostni z tejle potrjebu regularne abo tež dale spěchowanske šule wopytać. Rozsudźić maja to starši. Zawěsće je w tym padźe mjez wučerjemi a staršimi hišće wjac prašenjow hač wotmołwow. Mamy so na přikład prašeć, kak ma so zastaranje z wučerjemi pod tuchwilnymi wobstejnosćemi rjadować. Sakska chce zasadźić za tule naprawu kóžde lěto sto přidatnych wučerjow. Tola zwotkel jich brać, wosebje serbskich z wukubłanjom, trěbnym za zastaranje dźěći a młodostnych, kotřiž maja so wosebje spěchować. Wšako tež tajcy šulerjo serbsce rěča.
Wosada Jozuwy kóždeho wita
Wot jutřišeho do njedźele wotměje so hłownje we wulkej hali na Budyskim Třělnišću konferenca Momentum. Zarjadowanje organizuje Budyska swobodna křesćanska wosada Jozuwy. Měrćin Weclich je so z koordinatorom, młodym fararjom Clemensom Mudrichom, rozmołwjał.
Što je zaměr konferency?
C. Mudrich: Momentum (prawy čas) je konferenca 13 wšelakich křesćanskich wosadow a młodźinskich zhromadźenstwow, a to z cyłeje Łužicy. Chcemy hrjebje mjez cyrkwjemi a wosadami přewinyć, so bóle zaznać a zwjazać.
Kelko wobdźělnikow wočakujeće?
C. Mudrich: Liču z něhdźe tysac ludźimi. Moje wulke přeće je, zo přińdu tež zajimcy na přikład ze serbskich katolskich wosadow a z nami zhromadnje swjeća. Witany je kóždy, hač křesćan abo njekřesćan, Němc abo Serb, wězo tež ćěkanc. Čim pisaniša zhromadnosć je, ćim lěpje. Chcemy mosty twarić – cyle bjez ćišća.
Jedyn z wjerškow Momentuma budźe sobotu, 29. apryla, wot 15 do 18 hodź. měšćanska akcija. Što tam na nas čaka?
Najprjedy zwuk, potom tekst
Nimale pjeć lět je čłon SLA Handrij Henčl dirigent a wuměłstwowy nawoda Serbskeho muskeho chóra Delany. Alfons Wićaz je so z nim rozmołwjał.
Što woznamjenja Wam, tónle chór nawjedować?
H. Henčl: Časćišo bjezsparne nocy, ale zdobom tež jara rjane koncerty. Móhł wjele mjenować, njewěm pak, hdźe prawje započeć a přestać. Na spočatku bě za mnje wjele noweho. Dyrbjach spóznać, što w chórje tči a što móhł polěpšić. Mjeztym sym swoje slědy zawostajił, dobre abo tež nic tak dobre. Mi dźe wo to, zo chór Delany atraktiwny wostanje.
Što sej na ćělesu česćiće?
H. Henčl: Angažowanych spěwarjow, kotřiž so hižo lětdźesatki wobstajnje na probach wobdźěleja, někotryžkuli z nich čini to hižo 45 lět. Wša česć jim!
Sće chór z bohatym repertoirom přewzał. Što je z Wami noweho nastało?
H. Henčl: Spytach wšelake zakładne wěcy změnić. Mi je přeco wažne, docpěć jara rjany zwuk, hakle po tym dźiwam na tekst. To je wuskutk mojeho instrumentalneho wukubłanja. Sym pola Handrija Wjenka w hudźbnej šuli na klarineće hrać nawuknył. A wón je mi tehdy prajił, zo stej hudźbnikej jeho wuši najwažnišej.
Hudźbnicy prěni raz tež teksty čitaja
Zajutřišim pytaja hudźbnicy trójki Trio con moto na komornym wječoru w Budyskej Röhrscheidtowej bašće SLA dialog z knihu Jurja Brězana „Moja archa Horni Hajnk“. Cordula Ratajczakowa je so čłonom trija, violoncellistom Helfriedom Knopsmeierom, rozmołwjała.
Kak sće ideju zrodźili?
H. Knopsmeier: Nastork běchu nam – nimo mje Hance Tiedemann na prěčnej fleće a Bettinje Witke na huslach – lońše 100. narodniny Jurja Brězana. Smy sej knihu „Bruder Baum und Schwester Lerche“ mjez sobu dale dawali a sej ju wotkryli. Štož smy čitali, je nas wšěch třoch hłuboko hnuło. Mamy za wažne, tele Brězanowe teksty z lěta 1991 ludźom znowa do wědomja zwołać. Čehodla, to móže kóždy připosłuchar sam za sebje wotkryć.
Přednjeseće teksty sami – čehodla?
