Tysacy bombow na Drježdźany padnyli
Dźensa před 80 lětami, 13. februara 1945, bu z najzrudnišim dnjom za saksku stolicu Drježdźany. Dotal njebu wulkoměsto nad Łobjom, kotrež bě swojich krasnych baroknych twarow dla swětoznata metropola, wot ameriskich a jendźelskich lětadłow bombardowane. Sowjetska armeja steješe hižo sto kilometrow wuchodnje nad łužiskej Nysu, hdyž aliěrowane komanda přikaza Drježdźany přez bombardowanje zničić. Dwě hodźinje do połnocy 13. februara k 14. dnju tutoho měsaca zahaji so hoberski nalět ameriskich a jendźelskich wójnskich lětadłow na z ćěkancami z wuchodneje Němskeje a ze zranjenymi wojakami přepjelnjene wulkoměsto.
Hodźinje dołho mjetachu bomby na Stare a Nowe město a na dalše bydlenske wobwody Drježdźan. Domy so sypnychu a palachu so, tohorunja hasy, dróhi a naměsta, dokelž so tež palace bomby na město mjetachu. Rano zahe 14. februara docpě dalša žołma lětadłow město a tak cyły druhi dźeń dale a tež hišće 15. februara Drježdźany njesměrnje bombardowachu. Dohromady 3 450 bombowcow wospjet na město lećeše a swoje mordarske bomby mjetaše.
Wojerowski wokrjes wutworjeny
Wosebje wuznamny měznik je 8. wulki róžk za sewjerny dźěl nětčišeho Budyskeho wokrjesa wokoło městow Wojerec a Kulowa. Na přikaz pruskeho krala Bjedricha Wylema III. (1770-1840) bě so na tutym dnju před 200 lětami, potajkim 1825, Wojerowski wokrjes wutworił. Dokelž bě so sakske kralestwo na stronje francoskeho kejžora Napoleona Bonaparte I. na wuswobodźenskej wójnje Němskeje 1813 přećiwo pruskim a ruskim zwjazkarjam wobdźěliła a z Napoleonom wulku poražku poćerpiła, zhubi wone po wobzamknjenju Wienskeho kongresa (1. nazymnika 1814 hač do 19. smažnika 1815) połojcu swojeho teritorija. Južny a sewjerny dźěl Hornjeje Łužicy přizamkny so pruskemu kralestwu. Pozdźiše hornjołužiske wokrjesy Rózbork, Zhorjelc, Lubań a Wojerecy stachu so 10. smažnika 1815 z pruskim wobsydstwom.
Waršawa a Krakow wuswobodźenej
12. januara 1945 zahajichu pola Sandomierza armeje 1. ukrainskeje fronty pod komandom maršala Iwana Konjewa nadběh na němsku wehrmachtu. Z tym započa so wulka zymska ofensiwa Čerwjeneje armeje, operacija Wisła-Wódra. Wona zahaji so wosom dnjow zašo kaž planowane, dokelž bě jendźelski premier Winston Churchill Stalina wo to prosył. Němske wójsko bě 16. decembra 1944 sylnu ofensiwu přećiwo armejam USA a Wulkeje Britaniskeje w Ardennach a Elsassu zahajiło, přez to dyrbještej so ameriska a jendźelska armeja na zapadnej fronće wróćo ćahnyć. Nadběh Čerwjeneje armeje měješe tuž połoženje zapadneju zwjazkarjow wolóžić.
7 500 jatych Auschwitz I přežiwiło
Dźensa před 80 lětami, 27. januara 1945, bližachu so jednotki 1. ukrainskeje fronty městu Oświęcim, na kotrehož měšćanskej mjezy běchu němscy fašisća w nalěću 1940 wulke koncentraciske lěhwo Auschwitz natwarić dali. Wone bě hłowne lěhwo I zaničowanskich koncentraciskich lěhwow Auschwitz. Tři kilometry wot njeho zdalene bě lěhwo II Birkenau (pólsce Brzezinka). To bě zaničowanske lěhwo. Transporty jatych ciwilistow z mnohich krajow Europy kaž z Němskeje, Pólskeje, Awstriskeje a Madźarskeje tule ze železnicu dojědźechu. Jeći, mjez nimi přewažnje Židźa, Sinti, Roma a Polacy, dyrbjachu wagony wopušćić a buchu wot esesowcow do dźěłokmanych a dźěłonjekmanych sortěrowani. Dźěłokmanych jatych ćěrjachu do Auschwitz I a do 39 dalšich wonkownych dźěłowych lěhwow. Tam dyrbjachu ćežko dźěłać w fabrikach za twar brónjow a zhotowjenje municije abo za chemiski koncern IG Farben kaž tež w zawodach koncernow Siemens, Buna a Krupp.
Čerwjena armeja w septembru 1939 wuchodny dźěl Pólskeje ...
17. septembra 1939 bě a je historiski měznik wójny w Pólskej. Na tutym dnju njećekny jenož pólske knježerstwo z kraja do Rumunskeje, ale na přikaz Stalina překroči tež Čerwjena armeja sowjetsko-pólsku mjezu. Wona měješe zapadnu Ukrainu a zapadne kónčiny Běłoruskeje zaso za Sowjetski zwjazk wróćo zdobyć. W měrowym zrěčenju we Versaillesu 1919 bě so postajiło, zo słušeja tute kónčiny Ruskej. Rěce Narew a San so jako rusko-pólska hranica postajištej. To bě tehdyši wonkowny minister Wulkeje Britaniskeje George Curzon namjetował. W nowembru 1918 wozrodźena Pólska nadběhowaše 1920 Sowjetsku Rusku. Pólska wobsadźi Zapadnu Ukrainu kaž tež zapadne kónčiny Běłoruskeje a južnu Litawsku ze stolicu Wilnu a přirjadowaše je do Pólskeje.
Napjate połoženje do nadpada Němskeje na Pólsku 1939
Dnja 3. septembra 1939 wozjewištej Wulka Britaniska a Francoska nacistiskej Němskej, kotraž bě 1. septembra Pólsku nadpadnyła, wójnu. Wobaj krajej běštej z Pólskej zrěčenje wo mjezsobnej pomocy a wojerskej podpěrje krótko do toho podpisałoj. Z tym započa so Druha swětowa wójna w Europje.
Francoske knježerstwo wobroći so hišće na italske fašistiske knježerstwo Benita Mussolinija, zo by wone Hitlera k dojednanju přeswědčiła, a namjetowaše hižo 5. septembra konferencu wo změnach měroweho zrěčenja 1919 we Versaillesu přewjesć. Hitler to wotpokaza. Wón chcyše Pólsku spěšnje rozbić a potom najprjedy wójnu skónčić.
Nacistiska Němska Pólsku nadpadnyła
1. septembra 1939 běše hitlerska Němska bjez kóždeho přizjewjenja susodnu Pólsku šamale nadpadnyła a tak surowu wójnu započała. Poměr mjez Němskej a Pólskej bě so w lěće 1939 sylnje přiwótřił. Hitlerske knježerstwo žadaše sej wot pólskeho stata wot Versailleskeho měroweho zrěčenja 1919 postajene wobzamknjenja zběhnyć. Hłowny zaměr nacijow dźě bě, přez měrowe zrěčenje na Pólsku wotstupjene wuchodne dźěle Němskeho reicha, kotrež bě sej tehdyša Pruska we 18. lětstotku při dźělenju pólskeho stata přiswojiła, Němskej zaso wróćić. W lěće 1939 bydleše na tutym teritoriju 7 300 000 přewažnje pólskich ludźi.
25 lět nowy sakski Serbski zakoń – jubilej a prašenja
Na nó, sej zadźiwany prajach, dočitawši nowinske wozjewjenje předsydy Domowiny. „Na přeće Domowiny, kotraž přeješe sej centralny zakoń, nadźěła tehdyša frakcija CDU w korespondency ze SPD a PDS zakoń ze 17 paragrafami“, rěkaše minjeny pjatk oficialnje ze Serbskeho domu. Nowy sakski Serbski zakoń bě krajny sejm 20. januara 1999 w Drježdźanach schwalił, potajkim před 25 lětami.
Wěrne na teksće je, zo měješe zakoń 17 paragrafow. Wěrnosći njewotpowěduje, zo „nadźěła tehdyša frakcija CDU“ jón. Njewěrne dale je, zo by so to hejgn stało „w korespondency“ ze SPD a PDS.
Stawizny noweho serbskeho zakonja sahaja do wichorojteho časa politiskeho přewróta: Tehdy wutwori so serbska dźěłowa skupina, demokratisce ze zastupjerjemi serbskeje zjawnosće nastajena.
John F. Kennedy zamordowany
22. nazymnika 1963 wopyta nowy prezident Zjednoćenych statow Sewjerneje Ameriki (USA) John Fitzgerald Kennedy w zwjazkowym kraju Texas wulkoměsto Dallas. Cyły swět bě nastróženy, hdyž ludźo z rozhłosa zhonichu a w telewiziji widźachu, kak bu prezident najmócnišeho kraja swěta při jězbje we wotewrjenym awće wot atentatnika zatřěleny.
Ameriski atentatnik bu zajaty, ale potom wot dalšeho muža zatřěleny, kotryž chcyše pječa prezidenta wjećić. Pozadk atentata bu tak zakryty. Ludźo žarowachu w mnohich krajach wo młodeho sympatiskeho prezidenta USA a njemóžachu sej předstajić, zo so tajke złóstnistwo tam stanje.
Přesćěhowanje Židow w „Kristalowej nocy“
9. nazymnik hraješe w 20. lětstotku w Němskej historisce wažnu rólu. W lěće 1918 wudyri 9. nazymnika Nowemberska rewolucija, kotraž spowali kejžorsku Němsku a nasta Weimarska republika. Pjeć lět po tym spytachu w Mnichowje na samsnym dnju Adolf Hitler a přiwisnicy jeho Němskeje nacionalsocialistiskeje dźěłaćerskeje strony (NSDAP) w Bayerskej z pučom, kotryž podpěraše sobu bywši general Erich Ludendorff, byrgarske knježerstwo spowalić. Puč, kiž měješe spočatk namócneho wotstronjenja Weimarskeje republiki być, bu pak wot wobrónjenych mocow republiki rozbity a Hitler zajaty. Na 9. nazymniku 1989 bu w Berlinje hranična murja wotewrjena a z tym zahaji so kónc NDR a politiski přewrót.
