Swójbne mjena lětušich róčnicarjow
Swójbne mjena su přeco zaso zajimawe swědčenja rěče našich prjedownikow. W serbšćinje maja wone wosebitu hódnotu, dokelž pochadźeja z časa, z kotrehož hišće žane pisomne pomniki njewobsedźimy. Kak su naši prjedownicy před wjele lětstotkami myslili a so rěčnje zwuraznili, wo tym nam wone mjena znajmjeńša něšto přeradźeja.
Chcemy so zaso wěnować někotrym serbskim prócowarjam zańdźenosće, kotřiž maja lětsa kulojtu abo połkulojtu róčnicu narodnin abo posmjertnin, a so zamyslić do jich mjenow. Swójbne mjena nastachu často z mjenow powołanjow, kotrež běchu prěni nošerjo mjenow wukonjeli. Tak je to na přikład pola Šewčika, takrjec „małeho šewca“. Jakub Šewčik, rodźeny w Baćonju a farar mjez druhim w Chrósćicach, wěsty čas předsyda Domowiny, předewšěm pak awtor basnjow patriotiskeho charaktera, změje 6. septembra 150. róčnicu narodnin.
Korla Awgust Fiedler, znaty hudźbnik a sobuwuhotowar spěwanskich swjedźenjow, zemrě 16. meje 1917. Swójbne mjeno Fiedler pochadźa tohorunja z mjena powołanja; w tym padźe wšak je wone němskeho pochada, měnjeny je wězo „husler“.
Štomy a mjena
Štomy su nětko wosebita pycha přirody – w nazymskim počasu, hdyž so wone w najrjeńšich barbach prezentuja. To njech je nam nastork, so jim z rěčneho aspekta trochu wěnować, to rěka jich serbskim pomjenowanjam a tomu, kak so wone w našich wjesnych a ležownostnych mjenach wotbłyšćuja.
Na brězu dopomina tójšto łužiskich wsow ze swojim mjenom. Kaž štom samón, potajkim Brěza, rěka wjeska pola Hodźija (Birkau). Tu tči w němskim mjenje štomowy wotpowědnik serbskeje brězy – Birke. Zwjetša wšak su so serbske mjena wsow přewzali z wěstymi zwukowymi a słowotwórbnymi změnami tež do němčiny, tak zo němske mjena jich serbski pochad jasnje pokazuja. Tak je to na přikład pola Brězynki, kotruž mamy dwójce w Hornjej Łužicy: pola Malešec – němsce je to Briesing – a pola Huski (Gaußig); tale wjes rěka němsce Brösang. Njedaloko Hućiny leži Brězyna, kotrejež němski wotpowědnik je Brösa. Njech su tu hišće mjenowane Brězecy pola Wósporka, kotrež němsce rěkaja Brießnitz.
Hišće jónu: cuze słowa
W zańdźenej „Minuće serbšćiny“ zaběrachmy so z někotrymi typami substantiwow cuzeho pochada, kotrež maja za našu rěč njezwučene wukóncy a načinjeja nam tohodla ćeže při deklinaciji. Dźensa chcemy so dalšim tajkim typam wěnować.
Ćeže z cuzymi słowami
Ličba cuzych słowow w serbšćinje běžnje přiběra. A častodosć prawje njewěmy, kak z nimi w teksće wobchadźeć, dokelž su wukóncy tajkich słowow za našu rěč njezwučene. Z někotrymi typami nowo-twórbow cuzeho pochada chcemy so tu zaběrać.
Wo dźiwich zwěrjatach našeje domizny
Słowna wšelakosć serbšćiny wotbłyšćuje so tež w pomjenowanjach dźiwich zwěrjatow. Wo wjelku a lišce drje to prajić njemóžemy – tej wšudźe jenak rěkatej, ale wo někotrych druhich rěčnje zajimawych zastupjerjach chcemy tu wobjednać.
Wo bydlenju a přebywanju
Bydlić chce kóždy přijomnje, a móžnosćow je dźensa dosć a nadosć. Mnozy su sej kupili swójstwowe bydlenje, němsce Eigentumswohnung. Njedawno sym čitał wobsydstwowe bydlenje, ale chcemy tola radšo wostać při swójstwowym bydlenju, kaž podawa to Němsko-hornjoserbski słownik noweje leksiki. Štož kóždy mjenuje swoje, to je jeho swójstwo. Analogiski poměr mamy w němčinje: jemandem eigen je substantiwisce wuprajene sein Eigentum. Mamy dalše jenak tworjene němske kompozita, kotrež přełožujemy z adjektiwom swójstwowy a wotpowědnym substantiwom: Hdyž je so na přikład něchtó přešoł na cuzym swójstwje, tak je to swójstwowy delikt, Eigentumsdelikt. A hladajo na rozdźělenje swójstwa w towaršnosći rěčimy wo swójstwowych poměrach, Eigentumsverhältnisse.
Róčnicarjo 2016 a jich mjena
Chcemy so tu zaso wěnować swójbnym mjenam serbskich prócowarjow zańdźenosće, a to tym, kotrychž róčnicy narodnin abo posmjertnin lětsa wopominamy. To njech steji na prěnim městnje markantna wosobina serbskich stawiznow 19. lětstotka Jan Arnošt Smoler. 3. měrca bě tomu 200 lět, zo je so wón w mjeztym wotbagrowanej wsy Łućo narodźił. Smoler je wězo swójbne mjeno serbskeho pochada, a to po starym powołanju. Smolerjo běchu ludźo, kotřiž produkowachu smołu; němsce prajachu jim Pechbrenner abo Pechsieder. Dźensa tele powołanje wjace njeznajemy, dopomnjeće na nje pak je so nam zdźeržało w poměrnje rozšěrjenym swójbnym mjenje Smoler, w zněmčenej podobje jako Schmaler.
Nimo narodnin Jana Arnošta Smolerja wopominamy 11. apryla tež 75. posmjertniny jeho syna Marka Smolerja, kotrehož znajemy předewšěm jako dołholětneho redaktora Serbskich Nowin a nakładnika serbskeje literatury.
