Historiski zmylk a tragedija
Dopominaće so poprawom hišće na to, kak sće před třomi lětami wo brexiće, wo wustupje Wulkeje Britaniskeje z Europskeje unije, zhonili? My sedźachmy w kruhu swójby na campingownišću w Južnym Tirolu při snědani a hotowachmy so na wopyt koparskeje hry europeady, jako něchtó rjekny: „Zapiń tola raz radijo, wčera su Britojo wothłosowali.“ Hišće wječor do toho běchmy wo tym rěčeli a wšitcy běchu přeswědčeni, zo wobydlerjo britiskeje kupy dale w EU wostanu. Wšako wědźa, kotre lěpšiny z njej maja. Ćim wjetši bě šok, jako wo wuslědku zhonichmy. Snadna wjetšina ludźi bě so za brexit wuprajiła. Wěšćenja slědźenskich institutow, po kotrychž je wjetšina přećiwo brexitej, njeběchu so jako prawe wopokazali.
Hinaše časy – hinaše wašnja
Před 50 lětami bě w Błótach z wašnjom, zo su mać resp. mandźelska, wučerka a druhdy tež wowka k dnjej žonow kwěćel dóstali. To njebě za muži jednory nadawk, dokelž bě jenož mały wuběr němsko-demokratiskich kwětkow. Dźensa je zahrodnistwo na wsy bankrot a zahrodnica předawa wukrajne kwětki na tankowni. Prajiš-li nětko jako muž předawarce: „Wšo dobre k dnjej žonow!“ wotmołwa zwjetša rěka: „Wam tež!“, abo wječor: „Wy sće dźensa prěni, kiž na to mysli.“
Konkretnosć tyje
Město Choćebuz wopokazuje so znowa jako pućrubar. Jako prěnje w Braniborskej je dwurěčne mjeno wužiwało a w lěće 2014 městne tafle nastajiło, na kotrychž stej němske a serbske mjeno města jenak wulkej. Wot zawčerawšeho maja w delnjołužiskej metropoli wustawki wo spěchowanju serbskeje rěče a kultury. Tež to je braniborska premjera.
Wědźeć, hdźe črij tłóči
Zawody a institucije su za swoju eksistencu pokazane na dobry a předewšěm derje wukubłany dorost, na ludźi, kotřiž předewzaće wuspěšnje dale wjedu. Tak měło to samo na sebi tež w serbskich institucijach być. Wočiwidnje pak tomu tak njeje, hewak njebychu so jich nawodźa na kultusoweju ministrow Sakskeje a Braniborskeje z próstwu wo pomoc wobroćili. Činili wšak su to bjez wědźenja Zwjazkoweho předsydstwa Domowiny, a tak je list mjez jeho čłonami kontrowersnu diskusiju zbudźił.
Doprědka wróćo do zymneje doby
Knježerstwje USA a Ruskeje wotpowědujetej trajnemu retrotrendej a wobradźatej nam nostalgiski nawrót do 1980tych lět. A kak rjana wona tola bě, tale zymna wójna! Tak mjenowane INF-zrěčenje, w kotrymž běchu so Američenjo a Sowjetski zwjazk na wotstronjenje „kosmiskich aparatow“ – tu su naši słownikarjo wosebje kreatiwnu chłóšćenku w dwuzwjazkowym němsko-serbskim glosaru zwěčnili – dojednali, stej Washington a Moskwa wupowědźiłoj. Potrjechene su rakety a cruisemissile z wužitnej ćežu wjace hač 500 kilogramow a dotřělnosću wot 500 do 5 000 kilometrow, zaměstnjene na kraju. Nětko móže Udo Lindenberg swoju štučku wo „lěsu atomowych raketow“ znowa wudać, a snano rozmysluja samo Puhdyje wo comebacku a aktualizuja swoju „Knihu“. Wšako mamy mjeztym štyri miliardy tendencielnje płakacych woči wjace.
Jenož kapka na hižo horcy kamjeń
Sakska přewozmje kóšty za škitne naprawy před wjelčimi nadpadami. Tole je za plahowarjow skotu dobra powěsć, wšako su płoty a elektriske připrawy drohe dosć. Přiwšěm je to potom tola jenož kapka na hižo horcy kamjeń. Hłowne konflikty mjez wobydlerjemi a rubježnym zwěrjećom su njerozrisane. Wobćežne přidatne dźěło, stajnje płoty natwarjeć, z milinu wuhotować a wosebity banćik připrawjeć, wostanje. A tež strach, zo móhło zwěrjo wowče stadła nadpadnyć, njeje so pominył. Wšako je dosć přikładow, hdźež je wjelk najebać wysoke zadźěwki, płoty přewinył. Předewšěm pak je dale njejasne, w kotrych nuzowych padach smě so wjelk zatřělić.
Na kóšty našich wnučkow
Njesłušam poprawom k tym, kotřiž swět jeno přez čorne nawoči widźa. Hladam-li pak na dźěło tak mjenowaneje wuhloweje komisije a wosebje na tydźenja předstajene „wuslědki“, mam wulke wobmyslenja a tójšto prašenjow.
Najbóle so prašam: Zwotkel budźemy po lěće 2038 milinu brać, po tym zo poslednju milinarnju zawru? Změjemy potom w měrnej zymskej nocy hišće ćopłu stwu, hdyž solarne připrawy njefunguja a wětrniki so njewjerća? Što budźe z płaćiznu miliny? Hižo nětko płaća ludźo w Němskej po wšej Europje najwjace za milinu, štož je předewšěm wuskutk woneje wulkeje politiskeje ofensiwy na dobro wobnowjomnych energijow wokoło lěta 2000. Nětko je kóždemu jasne, zo płaćizny miliny dale rozrostu, hdyž Němska jadrowe a wuhlowe milinarnje wotpinje a sej tak połojcu wšeje elektroenergije sama rubi. Alternatiwy za tutu formu spušćomneje energije njejsu nihdźe žane spóznajomne. Zo budźe hač do lěta 2038 technika tak daloko wuwita, njech wěri, štóž chce! A zo budźe zwjazkowe knježerstwo ze swojimi přiražkami płaćiznu miliny takrjec kumštnje nisku dźeržeć, mam prosće za rjanu bajku.
To móžeš jenož z hłowu wić
Bych-li Pančičansko-Kukowski wjesnjanosta był, bych wšitko stejo a ležo wostajił a sej rjekł: „Čehodla sej to načiniš?“
Što je so stało? Hižo wjele lět prócuje so staršiska přirada Šule Ćišinskeho wo to, zo bychu spěšnosć awtow při kubłanišću na 30 km/h wobmjezowali. Nanojo a maćerje wobkrućichu to ze starosću, zo so šoferojo často na tempolimit njedźerža, zo wosebje rano wjace nakładnych awtow přez wjes ridruje a zo je někotrym samo čerwjena ampla smorže. Tak běchu so starši najprjedy z próstwu na Budyski krajnoradny zarjad wobroćili. Jako tam požadanje wo pomjeńšenje spěšnosće na hłownej dróze wotpokazachu, widźachu tež wučerjo kubłanišća a Pančičanska gmejnska rada šansu, zo přichodna instanca, hamt Sakskeho krajneho zarjada za dróhotwar a wobchad tempo na 30 km/h při šuli postaji.
Čas nětko zrały?
Tema serbske kubłanje so w zjawnosći, w rozmołwach „za stajnym blidom“ abo w diskusijach mjez znatymi časćišo jewi. Tele dny pak mnozy naležnosć wosebje tematizuja, dokelž su wuslědki přepytowanja wučby po modelu Witaj w Delnjej Łužicy wozjewjene. Zo njedocpěwaja te žane wusahowace pozitiwne wuslědki, bě wšak hižo do spočatka tak mjenowaneje ewaluacije znate, štož Delnjoserbja sami tež zjawnje přiznawaja.
Wjacori pak su wuslědkow dla zludani, hdyž słyša, zo su wukony šulerjow nastupajo serbšćinu po 5. lětniku špatniše hač do šulskeho zastupa. Što pak wočakuja, hdyž je situacija často tajka, zo njeje serbšćina jako předmjet – wšojedne hač w Hornjej abo Delnjej Łužicy – němčinje runohódna, ale často jenož „připlack“ k wučbje. A byrnjež so wobstejnosće tu a tam polěpšeli, njemóžu so přeco hišće zaćišćej wobarać, zo je tež w druhich wobłukach žiwjenja tak. Na přikład w komunalnej politice, hdyž wobkedźbuju nałožowanje našeje maćeršćiny w Budyskim krajnoradnym zarjedźe a dalšich komunalnych zarjadach.
Z „managerami kraja“ hromadźe dźěłać, nic hinak
Krajni radojo, měšćanosća a wjesnjanosća su ći poprawni managerojo Zwjazka a krajow. Štož politikarjo teoretisce wupjeku, maja woni w praksy zwoprawdźić. Runje na tej runinje pak so rozsudźa, hač wobydlerjo politiku akceptuja, abo jako ludnosći njeblisku wotpokazuja. Słowa politikarjow, kaž „my to zhromadnje zdokonjamy“, ničo njepomhaja, jeli komunalni zastupjerjo na kóncu sami „politisku teoriju“ zwoprawdźeja a konfliktow dla často zadwěluja.
Tak mam postupowanje tuchwilneho sakskeho ministerskeho prezidenta Michaela Kretschmera (CDU) za dobre, so rozmołwjeć z wobydlerjemi swobodneho stata – z tak mjenowanym dialogom na jednej runinje, hdźež móža jemu swoje problemy přednjesć. Wón wšak zdobom přiznawa, zo je ćežko w běhu jenož mało časa dobre wuslědki prezentować. Tomu bě na přikład tež w Konjecach tak, hdźež je so Kretschmer z plahowarjemi wowcow zetkał a z nimi wo ćežach z wjelkom rěčał. Po něšto měsacach předleži skónčnje naćisk wjelčeho managementa. Byrnjež hišće ničo rozsudźene njebyło, drje so pomałku něšto hiba.
