Kóždy budź kóždemu bratr
Před něšto njedźelemi sej nichtó njeby zwěrił na to pomyslić, zo budźe system potłóčowanja w Syriskej hody rozbity. Za wšě Syričanki a za wšěch Syričanow je to historiski měznik. 14 lět je jich bój a spjećowanje přećiwo Assadowemu režimej trało. Nětko je so wón ze wšěmi swojimi institucijemi a z wójskom sypnył. Zepěrał je so režim na to, zo kulturu a identitu wšelakich skupin ludnosće marginalizuje, zo demokratiske mocy poduša a jednotliwym skupinam syriskeje ludnosće jich prawa zapowědźa. Wosebje ludźo w regionach sewjerneje a wuchodneje Syriskeje běchu barbariskej namocy režima wustajeni. Ći, kotřiž su so tam za demokratiske samozarjadnistwo zasadźeli, su wulke ćerpjenja znjesli, zo bychu našu ludnosć škitali a ludźom jich dostojnosć zachowali. Tysacy pak su padnyli.
Wo wěstym njewěstym měrje
Měr je tema, wo kotrejž so tele dny zrozumliwych a zwjetša wšo druhe hač luboznych přičin dla diskutuje. Na najwyšich runinach mjezynarodneje politiki runje tak kaž za stajnymi blidami Łužicy a samo na póndźelnych wuchodźowanjach-demonstracijach z paralelnym spěwanjom přećiwo wójnje w Budyšinje. Raz rěči so wo „sprawnym měrje“ a w kotrej měrje je tajkile měr móžny; raz rěka, zo njeje měr „bjez swobody“ měr, štož zawostaja prašenje, w kotrej měrje hodźał so měr wunuzować. Často wukopa so konsens, po kotrymž woznamjenja hižo mjelčenje brónjow – pod kotrymiž po skřidlenym słowje zakonje mjelča – we wěstej měrje měr. Ale rěka to zdobom, zo je změrnjena kónčina tež wěsta? Hišće dźensa so w Němskej cyłe měšćanske štwórće ewakuuja, dokelž ma fachowc-wbohi raws zaso raz někajku bombu znješkódnić. W Chorwatskej warnuja nadal z dohromady něhdźe 2 600 taflemi před minami; we Vietnamje a w Kambodźi wuhladaš tajke znački pódla tamnišich wotpowědnikow tudyšich namołwow, „dobrowólnje z płuna hić“, wšako su šulske dźěći po puću.
Kołmaz wjesneje zhromadnosće
Na kelko adwentnych wikach da sće prěni adwentny kónc tydźenja pobyli, lube čitarki a lubi čitarjo? A kak ćežko bě, so za jedne abo tamne rozsudźić? Wjetše wiki kaž w Budyšinje a Zhorjelcu wšak runje tak wabjachu kaž mjeńše w Njeswačidle, Njebjelčicach, Brětni, Čornym Chołmcu, Radworju a na wjele dalšich městnach. Zdawa so, zo jich ličba kóžde lěto přiběra, předewšěm na prěnim adwentnym kóncu tydźenja. Stajnje so raz nowa wjes přidruži, hdźež wiki prěni raz wuhotuja, kaž minjenu njedźelu we Wotrowje. Tam je wjele ludźi składnosć wužiło a na parkowanišćo při starej šuli pohladnyło. Horce wino a pražene kołbaski najskerje nihdźe pobrachowali njejsu. Zdźěla pak poskićowachu tež wudźěłki, kotrež su sami zhotowili. Druhdźe steještej zhromadny spěw, adwentna hudźba a serbska bjesada w srjedźišću.
Po swójskim puću kročić
A kak póńdźe nětko pola tebje dale? – prašenje, kotrež sym po maturje njeličomne razy słyšała. Ručež sym naspomniła, zo nochcu hnydom studować, so wurazy wobličow wosebje staršich husto do kritiskeho přeměnja. Wuprajenja kaž „aha, do wukraja potajkim ...“ abo „nó haj, potom pak něšto porjadne“ njejsym jenož jónu k wucham dóstała. Tute wuprajenja zdachu so mi často kaž njewuprajene porokowanje: „Čehodla ničo ,porjadne‘ resp. zmysłapołne nječiniš?“
Na puću do raja folklory
150. schadźowanku serbske studentki a serbscy studenća lětsa woswjeća. Rjany to jubilej. Połdra lětstotka hižo wě serbska inteligenca zjawnosći srjedźny porsćik pokazać. Za lětuši wjeršk staj sej režiseraj programa něšto cyle wosebiteho wumyslili: Kóžda a kóždy njech zwoblěka sej serbsku drastu, abo wariaciju tuteje. Aha, wariaciju potajkim. Njeje tomu hišće dołho, to smy w Sorbistanje intensiwnje wo tym diskutowali, hač – a jeli haj – na kotre wašnje směmy našu serbsku drastu modifikować. Stara diskusija bě so tehdy znowa započinała: Wójna tradicionalistow přećiwo progresiwnym bě znowa wudyriła.
Zmužitosć za nowe puće
Nětko runje w serbskich katolskich wosadach nowe wosadne rady wola. To je gremij, kotryž zajimy wěriwych zastupuje. Hladajo na wuwiće minjenych lět, hdyž dale a mjenje ludźi prawidłownje kemši chodźi a ličba duchownych woteběra, čakaja na wosady wulke wužadanja. Hdyž starobny přerězk našich měšnikow widźiš, wěš, zo přichod jednoriši njebudźe. We Wotrowje fararja we wsy hižo nimaja. Tam wobydlerjo wjele nadawkow we wosadźe přewozmu, štož je wšeje česće hódne. Tež połoženje w tamnych serbskich wosadach móhło so wot jednoho dnja na druhi změnić, by-li farar z kotreježkuli přičiny njejapcy wotešoł.
Druhdy jara spěšnje dźe
W dopomnjenkach na horcu nazymu lěta 1989 je so mi najbóle do pomjatka zaryło, kak spěšnje je tehdy wšitko šło. Politiski system NDR, kiž bě takrjec na přichodne lětstotki zapołoženy, so naraz sypny. Kruće a poprawom njepowalna stražowana murja, kotraž měješe po słowach tehdyšeho stronskeho šefa Ericha Honeckera hišće połsta abo sto lět stejo wostać, bě naraz jenož hišće makulatura.
Dźensa, runje 35 lět po tym, so w našej towaršnosći zaso chětro drjebi. Lětdźesatki stare struktury demokratije zdawaja so dodźeržane być kaž Caroliny móst w Drježdźanach.
Serbska młodźina mjez swětomaj
Serbska młodźina steji mjez swětomaj. Na jednym boku serbski, bohaty na kulturu a tradicije. Tomu napřećo steji moderny swět města, kiž so wobstajnje wuwiwa, pod hesłom „wyše, spěšnišo, dale“. Młodostni su žiwi mjez tutymaj swětomaj, z jednoho boka na druhi torhani a maja rozsud tworić, kiž zdawa so njemóžny: Chcu, ně, móžu so po lětach wukubłanja do Łužicy nawróćić?
Runja swojim staršim sej młoda generacija Serbow stare tradicije a wašnja waži, kiž našu kulturu jónkrótnu a wosebitu činja, a chce je wobchować. Zdobom pak přeja sej tež dalewuwiće w Łužicy, zo njebychu Serbja moderny swět dospołnje wuzamknyli, ale kompromis namakali mjez starym a nowym.
Kwěćelsej njezasłuža
Hospodarske połoženje mjeńšich a srjedźnych předewzaćow je so dale pohubjeńšiło. Samo ličba jich přistajenych je w septembrje trochu woteběrała. Situacija je runje tajka, kaž naposledk před třomi lětami. Minjene měsacy bě ličba přistajenych w předewzaćach nimale stabilna. Tole wuchadźa z indeksa srjedźneho stawa Datev, kotryž fachowcy jónu wob měsac wozjewjeja. Tež wobrot mjeńšich a srjedźnych předewzaćow je porno lońšemu oktobrej wo 7,1 procent woteběrał.
Čim wjace sobu činja, ćim wjace su pódla
Migracija je nadal tema, kotraž zjawny diskurs dominuje – na lokalnej runinje runje tak kaž na mjezynarodnym (politiskim) polu. Byrnjež lědma štó prěł, zo njehodźi so w přiběrajcy zestarjacej towaršnosći „prěnjeho swěta“ ličba pobrachowacych fachowych mocow bjez připućowanja wurunować, drěja sej za stajnymi blidami, w telewizijnych debatach a w parlamentach hubu, kak ludźom, kotřiž z najwšelakorišich a zrědka ryzy „hospodarskich“ přičinow domiznu wopušćeja, přestup mjezy najlěpje znjemóžnić.
