Na nowe mysle so nastajić
Sym přeswědčena, zo aktualne wobchadźenje z wuknjenjom a wuwučowanjom bjez sćěhow njewostanje, wo tym rozmyslować, kajke ma kubłanje přichoda być. Přeco hišće skostnjeny kubłanski system w mnohich nowych zwjazkowych krajach, kotrež su po přewróće tón zapadnych zwjazkowych krajow přewzali, móhli tu a tam zmjechčić. Za to pak njeměli kreatiwne mysle a často fantastisce zdawace so ideje hnydom wotpokazać. Šulerjo měli so na regularnej šuli hišće intensiwnišo po swojich zajimach zaběrać a swoje znajomosće a dokonjanosće dopokazać směć. Zas a zaso jewjace so prašenje rěka, hač je punktualne přepruwowanje wědy w šulski čas zakónčacych pruwowanjach hišće načasne. Dalša mysl je, regionalnym wosebitosćam jednotliwych zwjazkowych krajow při kubłanju w pěstowarnjach a wuwučowanju w šulach wjetšu wahu spožčić. Runje tak masiwne su žadanja, wobsahi posrědkowanja wědy přiměrić, samo zjednotnić, tak zo móža na wyšich, powołanskich a wysokich šulach na samsne zakładne znajomosće šulerjow, wučomnikow a studentow nawjazać.
Wotewrjenosć njestigmatizuje
Dlěje hač jedyn měsac zhonimy wšědnje aktualny staw z koronawirusom natyknjenych wobydlerjow. Tež w Budyskim wokrjesu ličby nowych padow minjene dny woteběraja. Zaměr, haćić wirus w swojim rozšěrjenju přez přewšo pomjeńšene mnóstwo kontaktow mjez ludźimi, zdawa so hłownje docpěć. Njejsmy pak we woběmaj hornjołužiskimaj wokrjesomaj hišće tak daloko, zo na jednym dnju žane zwěsćene nowe pady nimamy.
Najebać to rěči tójšto za to, zo budźe sakske knježerstwo swoje předwčerawšim wječor wozjewjene naprawy k wolóženju krutych wuchadźenskich wobmjezowanjow dźensa tež schwalić. To je na jednej stronje prawje, na tamnej pak chowa so za tym wěste riziko. Je niske dosć dźeržeć, to maja – nětko z tróšku wjetšej swobodu – jeno sami rozsudźacy wobydlerjo w ruce. Smy minjene tydźenje wospjet wo tym słyšeli, zo dotalne postajenja w zwisku z koronakrizu w Zakładnym zakonju zakótwjene swobody ludźi wobmjezuja. To potrjechi bohosłužby runje tak kaž so swobodnje pohibować móc abo w towarstwach dźěłać.
Što je naraz wšitko móžno
Nichtó njemóže dźensa z wěstosću rjec, hdy budźe po koronakrizy a kak dołho dyrbimy wšitke naprawy hišće znjesć, kotrež tak raznje do našeho wšědneho dnja zasahuja. Porno tomu pak je hižo dźensa jasne, zo pisamy nětko zhromadnje kapitl, kotryž drje do stawizniskich knihow zańdźe. Snano změje wón hesło „Towaršnosć w nuzowym stawje – što je naraz wšitko móžno“.
Do čeho so podać?
Byrnjež naša kanclerka jón hišće njewozjewiła – de facto tež my jón nětko mamy: narodny nuzowy staw. My Serbja móhli sej rjec: Haj a?! Ničo nowe za nas, smy dźě hižo lětstotki w narodnej nuzy žiwi. Tola tónle nuzowy staw je hinašeho razu, a tuž smy a budźemy jako staćanki a staćenjo Němskeje přichodne měsacy, snadź tež lěta nuzowani so ze zjawami němskeho statneho nuzoweho stawa rozestajeć – na přikład z minjenu njedźelu postajenej „Ausgangsbeschränkung“.
Zo móhli so z wopřijećom serbsce rozestajeć, bjeztoho zo bychmy je z nuzu jenož po słowje „zeserbšćili“ (kaž to z němskimi hustodosć činimy), trjebamy nuznje serbski wotpowědnik. Za hrožacu „Ausgangssperre“ namjetuje nam Němsko-hornjoserbski słownik „zakaz wuchoda“. To pak je skerje njekmany namjet, wšako je wuchod pak někajka dźěra, z kotrejž móžeš so won podać, na př. nuzowy wuchod, pak wobzorosměr, kotremuž tež ranje rěkamy, abo někajka kónčina na ranju, na př. Daloki wuchod.
Ćerń njewěstosće je stajnje pódla
Z rozumom a wutrobu – tak mamy jednać. To poruča nam kanclerka Zwjazkoweje republiki Němskeje Angela Merkel. Njeje lochko so na rozum spušćeć, hdyž sej wuwědomješ, što bu wčera wobzamknjene: wobmjezować wosobinske kontakty, wopušćić bydlenje jenož wažnych přičin dla, wopyty w chorownjach a starownjach tak wobmjezować, zo su lědma móžne. Jednotne wobmjezowanja to za cyłu republiku, nic jeno za jednotliwe zwjazkowe kraje. Njewěstosće, kotrež su ze samopostajenja wšelakich wokrjesow a krajow nastali, tak wobeńdu.
Hromadźe dźeržeć!
Dokelž tele dny posledni stary dowol ze zašłeho lěta wotbywam, chcychmoj so z mandźelskej nad Baltiskim morjom wočerstwić. Rjany hotel w Travemündźe pola Lübecka bjezposrědnje při wodźe, čerstwa ryba, wuchodźowanja pona přibrjohu a připowědźene słónčne wjedro wěšćachu namaj něšto rjanych dnjow. Zo dožiwimoj město toho najwjetšu krizu, kotruž je tónle kraj po Druhej swětowej wójnje hdy zmištrować dyrbjał, njejsmoj w tym wobjimje wočakowałoj. Ale doma na zahrodźe maš so tež rjenje ...
Ćisnu korčmarjo wótku do žita?
Po tym zo su Pawlikecy w Trjebinje swój hosćenc „Kostanijowy dwór“ lětsa na přeco začinili, budźetej pječa tež hosćencaj blisko Kulowa bórze prózdnej stać. Nuznje pytaja w klóštrje Marijinej hwězdźe noweho wobhospodarjerja „Klóšterskeje stwički“, po tym zo su tam bywši korčmarjecy hižo před měsacami wótku do žita ćisnyli. Tu kaž tam njeje naslědnikow. A kak dyrbi dale hić? Z kóždej zawrjenej korčmu dźě zhubi so čwak wjesneje identity, a komuna dyrbi tomu po zdaću bjezmócna přihladować.
Bjez žony žadyn muž był njeby
Wóń zwarjeneho kofeja stupa mi do nosa, a na blidźe steji waza z pisanym kwěćelom. Někotryžkuli so snano praša, čehodla redaktorka SN hižo nětko na dźeń maćerje skedźbnja. Ručež pak dodam, zo přeproša rozhłós na politiske zarjadowanje – da je nětko spočatk měrca jasne, zo dźe skerje wo Mjezynarodny dźeń žonow, kotryž njedźelu zaso po cyłym swěće swjećimy.
Něhdy smy tón dźeń jako kolektiw zhromadnje snědali. Naposkać mějachmy sej narěč šefowki, a do toho měješe kóžde lěto druha kolegina sćěnowinu na temu „dźeń žonow“ přihotować. Wobhladał sej sćěnowinu lědma štó je, a narěč ...
Po towaršnostnym přewróće tele politisce winowatostne česćowanje přesta. Wjele bóle wěnuja kolegojo kolegowkam słowo z tym, zo dźeń naspomnja, zwjetša wšak ze žortom na hubje. Mi je to dopokaz, zo wědźa, što na swojich kolegowkach-žonach maja. To pak je jeničce jedna stronka medalje. Tež dźensa mam za trěbne na to skedźbnić, zo je swět dale wot muži dominowany.
Kak dale ze serbskej modu?
Zajutřišim skónči so wustajeńca SORBIAN STREET STYLE, a tón abo tamny so praša: Što ha nětk z ideje serbskeje mody budźe? Hižo k II. festiwalej serbskeje kultury 1968 wuwiwachu designerojo Němskeho modoweho instituta w Berlinje šaty z elementami serbskeje drasty. Přesadźił pak so nowy design njeje, byrnjež so tež dźensa ludźom spodobał. Faluje nam dołhi dych za serbsku modu?
Hida njerozeznawa
Mordarstwo w Hanauwje bě šok. Skućićel bě wočiwidnje psychisce chory a čuješe so přesćěhany wot ćmowych mocow. Tak jednorje pak njemóžemy njeskutk wotbyć. Hakle tydźeń do toho bu skupina wotkryta, kotraž chcyše z namocu přećiwo ćěkancam a muslimam byrgarsku wójnu zahajić a statny porjad přewinyć. Loni zamordowaštaj skućićelej z podobneje motiwacije hessenskeho politikarja a dweju wobydlerjow w Halle. Tajke njeskutki njenastawaja jeničce z paranoidnych fantazijow. Tež politiska atmosfera, w kotrejž wěste politiske mocy ludźi, kotřiž hinak wupadaja, rěča abo wěrja – potajkim „cuzych“ –, jako wohroženje předstajeja, ma podźěl na tym. Wopory njeběchu „cuzy“, ale su zdźěla čas žiwjenja w měsće bydlili. Što to za nas woznamjenja?
