Politika bjez zapala
Dopominaće so hišće na mócne demonstracije Serbow we wobłuku Chróšćan zběžka 2001, jako wojowachmy přećiwo hrožacemu zawrěću tamnišeje srjedźneje šule, abo na jónkrótnu demonstraciju něhdźe 500 Serbow lěta 2008 před Berlinskimi Braniborskimi wrotami? Tehdy wojowachmy přećiwo planowanym dalšim skrótšenjam přiražkow Załožbje za serbski lud. Na tej podawkaj dyrbjach myslić, jako sedźach minjenu póndźelu w Sakskim krajnym sejmje na zjawnym wuradźowanju wuběrka za wědomosć, wysoke šule, kulturu a medije wo połoženju serbskeho ludu. Runje dźesać zastupnikow Serbow bě puć do Drježdźan namakało, zo bychu posedźenje wuběrka sćěhowali.
Pozitiwnje ma so wuzběhnyć, zo je so posedźenje – prěni króć scyła – zjawnje wotměło. Zastupnicy Serbow smědźachu tam sedźeć, hdźež maja na debatach krajneho sejma ministrojo knježerstwa swoje městno. Serbja su jako politiski partner připóznaći a rěča ze zastupnikami knježerstwa takrjec na jednej runinje.
Njech je žiwa běrokratija
Europska unija je hižo wjacekróć zakonje wupjekła, kotrychž dla ze strowym rozumom jeno z hłowu wiješ. Myslu na přikład na zakaz žehlawkow abo na wukaz, kajka ma zelena kórka wupadać. Najnowši přikład su nětko nowe postajenja škita wosobinskich datow dla, kotrež wot 25. meje płaća. Zo ma so z tajkimi datami jara sensibelnje wobchadźeć, je samo mi jasne. Ale kotre wuskutki tajki zakoń ma, nazhonjeja nětko na přikład wšitcy ći, kotřiž chcedźa někomu přez žołmy rozhłosa k narodninam gratulować. Tele wusyłanja – serbske kaž němske – su jara woblubowane, dokelž njesłyšiš jeno zabawnu hudźbu, ale zdobom zhoniš, zo je tón abo tamny znaty zaso lětko starši. A wězo so tež potrjecheny sam zwjeseli.
Kak dźeń dźěsća swjećić?
Rady dopominam so na swoje dźěćatstwo. Tehdy swjećachmy kóždolětnje Mjezynarodny dźeń dźěsća. 1. junij bě cyle wosebity dźeń. Hižo w pěstowarni smy na žerdź łazyli, zo bychmy sej z rjenje pyšeneje rynki tu abo tamnu chłóšćenku wottorhnyli. Smy wonka na trawniku sedźo snědali a wosebite hry hrali. Smy kulki do małych dólčkow mjetali a z kijom po dworje pěstowarnje za wjertelkom honili a z tym stare hry zeznali.
Problem ze stroweho wida wobhladować
Njeje nimale hižo žanoho dnja bjez někajkich powěsćow wo wjelku. Před 150 lětami bě jeho žiwjenski rum mjez druhim tež tu w Němskej. Nětko je so nawróćił a stara so wo wulke diskusije. W februaru bě so zwjazkowy sejm z wjelčej problematiku zaběrał. Sakski krajny sejm je to nětko wutoru nachwatał. Pozicije frakcijow běchu tajke, zo chcedźa Zeleni dale njewobmjezowany škit za wjelka, CDU je napřećiwneho měnjenja.
Wězo njeje kulturna krajina hižo tajka kaž něhdy, přirodny žiwjenski rum je so dospołnje změnił. Łužica je wusko wobsydlena, ale tež za infrastrukturu kaž dróhi su płoniny trěbne. Konflikty su logiska konsekwenca, rozrisanja ze stron politiki tuž nuznje trěbne. Na europskej runinje ma wjelk dźensa status njewobmjezowaneho škita. Zo pak njehodźa so prawidła po cyłej Europje jenak nałožować, za to je Łužica najlěpši přikład. Bohužel njemóža ludźo w regionje dźensa swój skót na pastwach hižo tak plahować kaž hišće před dwaceći lětami. Mjeztym jón z wysokimi płotami a milinu zawěsćeja, za čož nimo pjenjez a wulkeje prócy wjele časa nałožuja.
Pozitiwny pódlanski efekt
Posudźujo kročel prezidenta USA Donalda Trumpa, mjezynarodne atomowe zrěčenje z Iranom wupowědźić, su sej nimale wšitcy přezjedni: To bě bjezdwěla jedyn z najhóršich rozsudow na njedobro měra na swěće. Połoženje na Bliskim wuchodźe so dale přiwótřa. Wšako su tež w Iranje ći zesylnjeni, kotřiž zrěčenje tak a tak wotpokazuja. Wone dotalne mjezynarodne sankcije přećiwo Iranej zběhnje, hdyž so kraj zawjazuje žane atomowe brónje njetwarić. Rozsud Trumpa móhł Iran pohnuć, swój atomowy program zaso aktiwizować. Nětko hrozy strach noweje wójny na Bliskim wuchodźe a nic naposledk po wšěm swěće.
„Serbski róžk“ jenož w kućiku?
Hižo před měsacami so w běrowje za zjawnostne dźěło města Drježdźany naprašowach, hač maja w měšćanskej bibliotece tež serbske knihi, němskorěčne přełožki serbskich awtorow, naše CDje a druhe medije. Hač do dźensnišeho wottam wotmołwu dóstał njejsym. Tež na wospjetne naprašowanje jenož rěkaše, zo dźě na kóždu mejlku wotmołwić njemóža. Tuž dale borkam a móžu jenož tukać, zo so ludźo w sakskej stolicy w knihownjach podarmo za našej literaturu prašeja. Hakle njedawno je Łužiska jězorina jako nošerka Wojerowskeje turistiskeje informacije zrěčenje z Ludowym nakładnistwom Domowina jednostronsce wupowědźiła a žane nowe serbske spisy hižo njekupuje. Tak njemóža je tež we Wojerowskej měšćanskej informaciji poskićeć. Argument je, zo zajim njewobsteji a turisća a pućowacy radšo a najbóle darmotne flajery a informaciske łopjena sobu bjeru. Tež w Kamjenskej měšćanskej informaciji to hinak njeje. Tež tam přećelna sobudźěłaćerka na prašenje za serbskimi spisami jenož wotkiwnje.
Na kritiku pak spěšnje reaguja
Stajnje zaso widźiš a słyšiš, zo so statne instancy – wšojedne hač wokrjesy, města, tež gmejny – abo politiske zastupnistwa, ze serbskimi motiwami pyša, serbskosć Łužicy jako wosebitosć wustajeja a wobohaćenje wopisuja. Tak rysuja najrjeńše a najpisańše wobrazy. Wšitke tele fakty přitrjechja a wjeselu so tež, zo w mnohich wobłukach Serbow, jich nałožki a žiwjenske wašnja, njezanjechaja, ale skerje hišće na potencial toho pokazuja. Prawje a derje tak!
Za prawe a dobre tohorunja mam, zo je sakske wobchadne ministerstwo loni předpisy za popisanje pućnikow w dwurěčnej kónčinje změniło, tak zo matej serbske a němske pismo na tafli jenak wulkej być. Wokrjes Budyšin to mjeztym wuběrnje zwoprawdźa a nowe pućniki po nowych směrnicach wuhotuje, runje tak tam, hdźež dyrbja dodźeržany pućnik wuměnić. Tak dóstawa naša maćeršćina samsnu hódnotu kaž tu tohorunja domjaca němčina. To mam za woprawdźitu tolerancu, ke kotrejž tež we Łužicy mnozy namołwjeja. Zdobom to dopokazuje, zo je móžno so dojednać, cyle po hesle: Hdźež je wola, je tež puć.
Měra dla ze sobu rěčeć
„Ze sobu rěčeć je w konfliktach spomóžny srědk.“ Tale sada, wuprajena w zwisku ze zarjadowanjemi składnostnje lětušeje 1 000. róčnicy Budyskeho měra, je mi tele dny zaso do myslow přišła, jako słyšachmy na nimale wšitkich kanalach wo zaměrnym nadpadźe USA na tři syriske cile, dokelž bě syriske wójsko pozdatnje jědojty płun přećiwo ciwilistam w měsće Duma zasadźiło. Wusprawnjace reakcije knježerstwow zapadneho swěta na tónle podawk ludźi zatraša. Tež němske knježerstwo měješe so bohužel po hesle „najprjedy třěleć dać, potom rěčeć chcyć“.
Z Budyskeho měra móžemy dale wuknyć, štož su njeličene sčasom rjadowane konflikty po Druhej swětowej wójnje zas a zaso potwjerdźowali: Ze sobu rěčeć zadźěwa krejpřeliwanju. W najmłódšim mjezynarodnym wuwiću, tak to mnozy ludźo z přiběracym strachom wo měr začuwaja, je diplomatija jenož druhi najwažniši srědk. Jim so tež zdawa, zo tale zasada statnikam wjace wažna njeje. Tak jeno starosć ludźi njepřiběra, ale zdobom jich bjezradnosć. Wobě stej špatnej poradźowarce, dźe-li wo to, měr zachować .
Wužiwajće poskitki
Krok po kroku wuknyć – to měło za čłowjeka samozrozumliwe być. Zwjetša zdokonjamy to njewědomje a zdobywamy sej ze wšědnym wuknjenjom nowe horiconty. Tež hdyž to druhdy dosć na wědomje njebjerjemy, w Serbach a zwonka Łužicy je móžno wot kolebki hač do rowa serbšćinu wuknyć. Cyle wědomje sej nowu wědu přiswojić – tomu dopomhaja aktualne poskitki wšelakich serbskich institucijow a zarjadnišćow. Při tym njezłožuja so wone hižo jenož na klasiske wuknjenske a wuwučowanske srědki, na wučbnicy a dźěłowe zešiwki. Dźeń a bóle so serbski swět digitalizuje. Štó pak poskitki wšitke znaje? A kotry maćernorěčny Serb je za sebje pruwował, hač móže nadawki za započatkarjow, šulerjow abo pokročenych, serbšćinu wuknjacych prawje rozrisać?
Wulki rozdźěl widźeć a słyšeć
Jutrownička je nimo, konje su zaso pola swojich wobsedźerjow, konjency wurjedźene a šabraki wučisćene. Štož wostawa, su dopomnjenki na dźeń, na kotrymž wjedro tak cyle po słodźe křižerjow njebě. Mi wostanje hišće něšto druhe w pomjatku, mjenujcy dopóznaće, kak rozdźělnje móžeš jutry dožiwić a kak rozdźělny zwisk ludźo k najwažnišemu swjedźenjej cyrkwinskeho žiwjenja maja.
