K swojim myslam stać
„Fotografojo maja mjeno“ rěka wurisanje fotowych žurnalistow pod třěchu Němskeho zwjazka žurnalistow, w kotrymž mějachu Serbske Nowiny loni nós cyle prědku. Fotowym žurnalistam je nimoměry wažne, zo čitar jich dokładne mjeno pod w nowinje wozjewjenym wobrazom wuhlada. Woni chcedźa z wuslědkami swojeho dźěła identifikowani być. Z prawom na tym wobstawaja.
Tule česćelakomosć mjez dopisowarjemi, kotřiž wobroćeja so we łoskoćiwych naležnosćach na našu redakciju, přeco zaso parujemy. Hdyž njeje na listowej wobalce wotpósłar napisany abo hdyž sej tón wuraznje wuproša, swoju anonymitu respektować, stej redaktorej ruce sputanej: Što měł wón pruwować a za wozjewjenje přihotować, hdyž ani njewě, hač je awtor zapodatych linkow woprawdźe žiwa wosoba. Abo koho měł so prašeć, nańdźe-li njejasnosće. A to njespokoja. W tajkich dopisach zakótwjene měnjenja bychu čitarja zawěsće pohnuli, wo tym abo tamnym nastupajo mały serbski swět abo nastupajo zhromadne žiwjenje Serbow a Němcow w našich komunach rozmyslować.
Serbska hudźbna literatura wobstatk wučby
Charlotte Garnys nawjeduje Budysku wokrjesnu hudźbnu šulu jako komunalny swójski zawod wokrjesa Budyšin. Měrćin Weclich je so z njej rozmołwjał.
Kak je waša šula wućežena a kak posudźujeće wuwiće zašłych lět? Su mjez šulerjemi tež ćěkancy?
Ch. Garnys: Wučbne hodźiny su tak efektiwnje kaž móžno wućežene. Na zakładźe wulkeho naprašowanja mamy za wulki dźěl předmjetow samo čakanske lisćiny. Po swojich móžnosćach chcemy jako hudźbna šula wězo tež ćěkancow zapřijeć. W Kamjenskej regionalnej wotnožce wotměwa so tuchwilu kurs hraća na bijadłach za dźěći ćěkancow.
Móža tež dorosćacy socialnje słabych swójbow hudźbnu šulu wopytować?
Ch. Garnys: Za tajke potrěbne swójby je wučba – wobsedźa-li socialny pas Budyskeho wokrjesa – wo połojcu potuńšena. Nimo toho móža so z wotpowědnym dobropisom na socialnym a kulturnym žiwjenju w zhromadnosći wobdźělić. Chodźa-li wjacore dźěći jedneje swójby do našeje hudźbneje šule, zmóžnimy tež jim potuńšenje.
Kak hódnoćiće wubědźowanje „Młodźina hudźi“?
Wuměłska kolaža nalěća
Pod hesłom „Wobrazy nalěća“ wotměje so njedźelu w Budyskim Dźiwadle na hrodźe wosebity program, iniciěrowany a organizowany wot Liany Bertók. Cordula Ratajczakowa je so z Budyskej komponistku a pianistku rozmołwjała.
Što je zakładna myslička programa?
L. Bertók: Chcemy publikumej twórby serbskich komponistow, kotrež zrědka słyšiš, předstajić. Znajemy wšitcy njeličomne Korle Awgusta Kocorowe zhudźbnjenja basnjow Handrija Zejlerja, štó pak znaje hudźbu Kocora na teksty Heinricha Heiny a Ludwiga Uhlanda? Tele spěwy pak słucharja hnuja. Hišće bóle mje zrudźa, zo ma hudźba někotrych zemrětych serbskich komponistow lědma městno w koncertnych programach, kaž wot Helmuta Fryče. Z jeho pjera zaklinči rjana pěseń „Tři ptačatka“ na baseń Jana Radyserba-Wjele kaž tež spěw na tekst Wilhelma Buscha wo ptačkach, kiž jenož njefifola, ale kotrež lózyski kocor zežerje.
Su tež nowe twórby pódla?
Hra žada sej zmužitosć
Elewaj činohrajneho studija NSLDź hotujetaj so na premjeru „Makojčka“ jutře wječor w Budyskim Dźiwadle na hrodźe. Cordula Ratajczakowa je so z nawodu serbskeho dorostoweho studija Torstenom Schlosserom rozmołwjała.
Před něšto dnjemi sće sam premjeru měł, nětko mataj Wašej takrjec šulerjej Juliana Gruhnec a Richard Nowak swójsku před sobu. Kak spokojom sće z jeju wuwićom?
Problem tči w towaršnosći
Połoženje ratarjow so dale a bóle přiwótřa. Płaćizny wudźěłkow na wikach su mjeztym tak niske, zo ratarske zawody hižo dlěje žadyn dobytk njenadźěłaja. Na tamnym boku su stajnej zjawnej kritice wustajeni. Burja měli swój skót lěpje hladać, přirodu škitać a k tomu hišće swětowym wikam wotpowědujo produkować. Ale dźe to docyła?
Stat měł spartu brunicy přewzać
Štwórte protestne wuchodźowanje iniciatiwneho zwjazkarstwa ,,Strukturnu změnu nětko – žane Wochozy II“ ma ludźi dale pozbudźić. 3. apryla pućuja zajimcy pod hesłom ,,Swjate su nam naše strony a wjeski“ wot Slepoho do Rownoho. Andreas Kirschke je so z iniciatorom Adrianom Rinnertom rozmołwjał.
Što je zaměr protestneho pućowanja?
A. Rinnert: Demonstrujemy za zdźerženje wsow wokoło Slepoho. Wone maja so ze swojimi wjesnymi zhromadźenstwami w přirodnej wokolinje zachować. Zdźeržeć měła so runje tak kultura ze Slepjanskej serbšćinu, tradicijemi a nałožkami. Tema protestneho wuchodźowanja je aktualniša dyžli prjedy.
Koncern Vattenfall chce brunicowu spartu předać. Kak realistiske to je?
A. Rinnert: Fakt je, zo nima Vattenfall dosć rezerwow. Wuhlady su tuchwilu jara špatne. Tak nima nichtó wulki zajim, wuhlowu spartu přewzać. Wotnětka budźe inwestor wjele pjenjez zasadźeć dyrbjeć, zo by so brunica hač do kónca wudobywać hodźała. Je jara wažne škody wobmjezować.
Kak měło dale hić?
Jutrownu radosć do swěta njesć
Přihotujemy so na jutry. W tychle dnjach martrowneho tydźenja spominamy předewšěm na ćerpjenje Jězusa Chrystusa a na jeho smjerć na křižu.
Loni w septembrje su mnozy lajscy dźiwadźelnicy, chórowi spěwarjo, hudźbnicy a dalši pomocnicy w Chrósćicach wjacore razy pasionsku hru předstajili a tak Jězusowy wumóžacy skutk za wšitkich widźomnje na jewišću zwobraznili. Na křižu je Chrystus čłowjestwo z Bohom wujednał. Tak kaž běchu ludźo před nimale 2 000 lětami rjejili, wołaja tež dźensa: „Na křiž z nim!“ To pokazuje so předewšěm w tym, kak z nuzu ćerpjacymi wobchadźamy. Tež dźensa je křiž mnohim błaznosć a pohóršk.
Wo našim katolskim serbskim kraju so praji, zo je to kraj tysac křižow. Kaž naši prjedownicy tež dźensniši wěriwi wědźa, zo je křiž znamjo wumóženja. Njech wostanu tele njeličomne swjate křiže Bože žohnowanje za naš lud a kraj.
Turizm maja hižo dlěje hač 90 lět
Jutry su zwjetša čas, hdyž w mnohich kónčinach prěnich dowolnikow wočakuja a hdyž so takrjec turistiska sezona započina. Tomu je tež w gmejnje Sprjewiny Doł tak. Wo tym je so Jost Schmidtchen z wjesnjanostu Manfredom Heinu (njestronjan) rozmołwjał.
Je poprawom znate, kak dołho organizowany turizm na dźensnišim teritoriju wašeje gmejny wobsteji?
M. Heine: Hižo jutry 1921 su Grodkowscy kanuća prěni raz po Sprjewi horje do Čelnoho jěli. Dźensa wotměwa so tale jězba stajnje zeleny štwórtk, ale po rěce dele. Naš hosćenc „K hamorej“ je wot 1977 oficialna stacija kanutow. Do toho bě to wjele lět hosćenc we wotbagrowanym Čelnom. Ale tež hewak su kanuća z Grodka rady do našeje kónčiny přijěli.
Čehodla?
M. Heine: Dokelž so Sprjejčanske holcy na trochu schowanym městnje rady w Sprjewi kupachu. Tam su 1980 postawu Wenusy wotkryli. Dźensa mjenujemy tele městno Wenusowu hórku.
Su so tež druhdźe w Sprjewi kupali?
Prawidła nětko online přistupne
Lipsk (SN). Prawidła hornjoserbskeje interpunkcije, kotryž bě pd dr. Timo Meškank předźěłał, su w zańdźenych lětach byli předmjet diskusije Hornjoserbskeje rěčneje komisije. Wot njeje schwalene prawidła su nětko jako pdf-dokument w interneće na stronje www.macica.sorben.com přistupne. Płaćiwosć nabudu wone z ćišćanym wudaćom w LND.
W 122 paragrafach je rjadowane wužiwanje wšitkich sadowych znamješkow, kaž su to dypk, koma, pazorki abo spinki – dwaceći prawidłow mjenje, hač wobsahowaše je předchadźace rjadowanje, štož rěči za zjednorjenje pisanja.
Při wobnowjenju dźěše wo rjadowanje padow, hdźež falowachu za serbšćinu dotal prawidła, hdźež spřećiwjachu so prawidła aktualnej praksy w medijach abo hdźež njeběchu formulacije jasne dosć. Nimo toho běchu z němskej prawopisnej reformu z lěta 2006 nowe wotchilenja mjez hornjoserbskimi a němskimi prawidłami interpunkcije nastali – tu měješe so pruwować, hač so nowe němske rjadowanja tež za serbšćinu hodźa.
Serbska tematika prezentna
Knižne wiki, kotrež so hišće hač do njedźele w měsće nad Plesnu Lipsku wotměwaja, su kóžde lěto wosebity wjeršk mnohim na literaturje zajimowanym. Nimo Němcow sej je tež Serbja přiběrajcy spřistupnjeja. Tole mam za pozitiwny zjaw, kotryž měli dale spěchować.
Wobdźiwuju Budyske a hornjołužiske nakładnistwa, mjez nimi tež Ludowe nakładnistwo Domowina a nakładnistwo Lusatia dr. Franka Stübnera. Kóžde lěto znowa dawaja so wone z wulkej zahoritosću a energiju do dźěła, zo bychu so w Lipsku swětej předstajili. Zdobom polo literatury cyle wulkim koncernam njepřewostajeja. Wjeselu so tohorunja, kak samozrozumliwje serbsku rěč a serbske temy do poskitkow zapřijimuja, z čimž zdobom wědu wo našim ludźe šěrja.
