Rjadowanja to dowoleja
Transparenca je kaznja towaršnosće, kotraž móže dowěru ludnosće do skutkowanja wosebje politiskich gremijow jara wobwliwować. To bywa ćim wočiwidniše, maš-li konkretne přirunowanje z druhim zwjazkowym krajom. Prašenje tuž rěka: zjawnje abo njezjawnje wuradźować? Přikład za to je zhromadne posedźenje sakskeje Rady za serbske naležnosće a braniborskeje Rady za naležnosće Serbow minjenu póndźelu w krajnym sejmje w Drježdźanach.
Margarećina hěta turu wobohaća
Wulka Dubrawa (SN/BŠe). Energijowa tura łužiskeje industrijneje kultury zwjazuje tradicionalne a zdźěla aktiwne městnosće, hdźež energiju produkuja abo produkowachu. Wotnětka wobohaća turu tež Wulkodubrawska Margarećina hěta, w kotrejž je elektropórclinowy muzej zaměstnjeny. Poprawom bě hěta hórniski zawod. Wudobywali njejsu tam jenož wuhlo, ale tež běłu hlinu, w susodnej wsy samo kaolin. Tak nasta fabrika, hdźež zhotowjachu wšelake elektrotechniske wudźěłki z pórclina, na přikład wosebite izolatory. Na třoch etažach ma Margarećina hěta 17 wustajenskich rumnosćow. Filmowe předstajenja poskitk wobohaćeja.
Na jědnaće stacijach so energijowa tura łužiskeje industrijneje kultury w Sakskej nětko prezentuje. Na jednotliwych městnosćach ludźo nazhonjeja, kak z wuhla energija nastawa a pod kotrymi wobstejnosćemi dyrbjachu hórnicy tehdy dźěłać. Tak twori so zajimawy poćah mjez nowowutworjenej łužiskej jězorinu a originalnymi městnosćemi hórnistwa.
Čłowjek z krutym rjapom a ze serbskej zasakłosću
Hdyž budu so něhdy za wonymi Serbami prašeć, kotřiž su so z wosebitej angažowanosću šěrjenju serbskeje rěče wěnowali, budźe drje zas a zas tež Hinc Cuška mjenowany. Narodźeny dźensa před 80 lětami w Mortkowje, we wsy, hdźež bě serbšćina drje hišće žiwa, hdźež pak ju dźěćom dale njedawachu – kaž na mnohich wsach kónčiny –, kročeše Cuška najprjedy njeserbski puć do žiwjenja. Chodźeše we Wojerecach do Lessingoweje (němskeje) šule. Hakle jako dorosćeny nawukny na Serbskej rěčnej šuli w Minakale rěč, kotraž jeho wot toho časa dospołnje jimaše. Tam napadny wón publicistej Hubertej Žurej. Wabjachu jeho najprjedy za pomocneho redaktora Płomjenja. W tym času tež ja do Ludoweho nakładnistwa Domowina přińdźech. Hinc Cuška napadny mi jako čłowjek z krutym rjapom, ze serbskej zasakłosću a – kaž to druzy druhdy hódnoćachu – z lózej (tež politisce lózej) hubu.
„Budyski juwel njespušćić“
W februaru bě koncern Bombardier připowědźił, w Budyšinje a Zhorjelcu 930 dźěłowych městnow šmórnyć. Zapósłanc Sakskeho krajneho sejma Marko Šiman (CDU) so sylnje za jich zachowanje zasadźa. Bianca Šeferowa je so z nim rozmołwjała.
Što woznamjenja wottwar dźěłowych městnow za Budyšin?
M. Šiman: Za mnje je wažne, zo so w regionje telko industrijnych městnow kaž jenož móžno zachowa. Dokelž wot jednoho dźěłoweho městna dalše městna dodawaćelow wotwisuja. Njemóžemy tuž předwidźanu dimensiju wottwara akceptować. Njeakceptuju tež, zo so knježerstwo na socialne plany spušća.
Što sej Wy žadaće?
M. Šiman: Trjebamy strategiju we wobłukach, w kotrychž hodźi so statna popěra. Předewšěm měł stat podpěrać slědźenje a wuwiwanje, štož by wažny signal kanadiskemu koncernej był.
W kotrej formje so za Budyske stejnišćo zasadźeće?
Chodojtypalenje a jěry přisłód
Chodojtypalenje chcyjo nochcyjo fascinuje. Hdyž jutře wječor zaso płomjenja k njebju sapaja, začuwa čłowjek wěstu móc stwórby, zo wšo nastawa a wšo zańdźe. Dźěći maja swoje wjeselo runje tak kaž dorosćeni a derje, zo mjeztym na mnohich městnach k tomu słódnu kapku a praženu kołbasku poskićeja.
Jěry přisłód pak nastawa, zo tu a tam chodojtypalenje znjewužiwaja, zo bychu swój stary čapor wotbyli (hlej 4. stronu). Zo raz něhdźe wobarbjenu desku na hromadźe wuhladaš, njeje hišće tón najwjetši problem, byrnjež tež ta dowolena njebyła. Hórje je, hdyž něchtó kaž w Lejnje prosće swoje zbytki wobnowjenja bydlenja na hromadu zmjeta, njestarajo so wo to, zo je styropor ryzy chemija. Cyłe wobarbjene dźěle balkona tam runje tak mało słušeja kaž dźěle křesłow, někajke folije a podobne wěcy. A cyle spodźiwne začuće maš, hdyž wuhladaš na Žuričanskej hromadźe dźěl wabjenskeje tafle, kotraž bě po wšěm zdaću raz při pomniku swjateju Cyrila a Metoda pola Stróžišća přičinjena.
W kóždym nuzowym padźe lěkar přijědźe
Wuhladaš-li chorobne awto z módrej swěcu, da su ludźo mjez druhim telefonowe čisło 116 117 wolili. Měrćin Weclich je so z internistom dipl.-med. Gerdom Jahnyjom rozmołwjał.
Hdy měli lěkarja za nuzne pady wołać?
G. Jahny: W Němskej eksistujetej dwaj systemaj medicinskeje hotowostneje słužby: domjaca lěkarska hotowostna słužba a nuzowolěkarski system. Domjaca lěkarska hotowostna słužba je prašana, hdyž ludźo zwonka rěčnych hodźin swojeho lěkarja – kaž wječor abo kónc tydźenja – akutnje schorja. Móža to wysoka zymica być, sylne brjušebolenje abo bolenje jěrchenjow. Tele symptomy drje njezdadźa so žiwjenjastrašne być, hdyž pak sej pacient praji „Měł so lěkować dać, budźe hórje, njemóžu do přichodneho termina rěčneje hodźiny dočakać“, da měł lěkarja, kiž ma hotowostnu słužbu, wołać. Zda-li so situacija za žiwjenje wohrožaca być, kaž kałanje w hrudźnu, da měła nuzowa słužba přijěć.
Kotre telefonowe čisło ma wolić?
Serbski film tema na festiwalu
13. nysowy filmowy festiwal wěnuje so wot 10. do 15. meje wosebje Serbam. Cordula Ratajczakowa je so z nawodnicu Olu Staszel rozmołwjała.
Čehodla su mjeńšiny, a tu w prěnim rjedźe serbska, ćežišćo lětušeho festiwala?
O. Staszel: Hižo dlěši čas wo tym rozmyslujemy, kak móhł serbski lud na festiwalu prezentniši być. Napadnje, zo bohužel hižo dźesać lět žadyn serbski film w kinowym formaće nastał njeje. Mamy pak kontakty k Rajnerej Naglej ze serbskeho telewizneho teama sćelaka RBB a k dalšim serbskim filmowcam. Tak smy hromadźe ideju zrodźili, we wobłuku našeho regionalneho rjadu filmy wuchodoeuropskich mjeńšin jako ćežišćo předstajić, a k tomu hišće někotre starše filmy, zwjazane z přewodnymi poskitkami. Nimo toho chcemy z dźěłarničku k tomu přinošować, zo přichodnje zaso serbske filmy nastanu.
Kak chceće to docpěć?
Olympiada z perspektiwu
Wot lěta 1965 so serbscy šulerjo w serbšćinje wubědźuja, najprjedy we wobłuku swjedźenjow serbskeje rěče a kultury. 1967 wužiwachu za nje prěni króć zapřijeće olympiada serbskeje rěče. Tehdy, jako prěnju přewjedźechu, běše zapřijeće olympiada, dźensa bychmy prajili, inflacionarne. Mějachmy za čas NDR sportowu a matematisku olympiadu kaž tež rěčne, na přikład tu rušćiny. Serbscy šulerjo pak mějachu swoju centralnu olympiadu serbšćiny. Na to smy dźensa hišće hordźi. Přetož wobdźělenje na njej je, tež hdyž to wjetšina wěrić nochce, bjezdwěla žiwjenski puć někotryžkuli młodeho wobdźělnika wobwliwowało. Mnozy něhdyši serbscy olympionicy wukonjeja mjenujcy dźensa dźěło na dobro Serbow. Mjez nimi su kubłarjo a wučerjo. Dźěl z nich su dźensa hižo dźěd a wowka a kubłuja přichodne generacije za kóždolětnje so wotměwace wubědźowanje, lětsa hižo połstate. Mnozy dźensniši serbscy wučerjo su něhdy prěni króć na olympiadźe zjawnje swoje znajomosće w serbskej rěči dopokazali.
Škrička měła přeskočić
Wučerjo serbšćiny su do přihotow kóždolětneje centralneje olympiady serbšćiny zapřijeći. Milenka Rječcyna je so z wučerku Janu Bětnarjowej, kotraž wuwučuje na Ralbičanskej Serbskej wyšej šuli, rozmołwjała.
Kak posudźujeće lětuši model olympiady?
J. Bětnarjowa: Žadanja su byli lětsa trochu hinaše hač lěta do toho. Běch spočatnje trochu skeptiska, štož nowy model nastupa. Tola mjeztym mam ideju, jednotliwca do srjedźišća stajić, za dobru. Dotal mějachu šulerjo stajnje nastawki pisać. To njeje so lětsa stało. Lětsa mějachu mjez druhim krótke informacije pisomnje podać, dźěłowe łopjena wupjelnić a pod prašenjemi prawe wotmołwy nakřižikować, zdobom ertne pruwowanje złožić. Mjezsobne dźěło wobdźělnikow je so bóle w mjezsobnym podpěranju jewiło.
Kak sće wobdźělnikow za lětušu olympiadu wuzwoliła?
Lisćiki sčasom wobstarać
Koncert Puhdyjow loni swjatki w Kamjencu bě jako posledni legendarneje skupiny připowědźeny. Lětsa pak ju tam znowa wuhladamy, hromadźe ze skupinomaj Karat a City. Wo koncerće „Rocklegenden“ je so Marian Wjeńka rozmołwjał z Dawidom Klimanom, zamołwitym za měšćanski marketing Kamjenca.
Za koncert „Rocklegenden“ so wjele wabi. Kak wažny je tajki koncert za město Kamjenc, hdyž su Puhdyje tónle termin wjele lět móhłrjec rezerwowany měli?
D. Kliman: Swjatki su tradicionalnje wažny termin za Kamjenc, dokelž su to wjele ludźi awtomatisce z Puhdyjemi zwjazali. A čim jasniše bě, zo so jich čas w Kamjencu tež raz skónči, ćim wjace fanow je na koncerty přišło. Po lońšimaj poslednimaj koncertomaj smy so z nimi poprawom hižo rozžohnowali. Zo woni nětko tola hišće raz hromadźe ze City a Karat pola nas koncertuja, je so hakle loni w septembru rozsudźiło, ćim bóle nas to zwjesela.
Kak ćežko poprawom je, tajki koncert do Kamjenca dóstać?
