W Habrachćicach (Ebersbach) je chěža ze stołom na předań, w Běłej Wodźe wodowa wěža a w Miłoćicach Budyska wodarnja. W zwisku z wutworjenymi miniaturami steji Bosćij Pjaca. Milenka Rječcyna je so ze serbskim industrijowym designerom rozmołwjała.
W Běłej Wodźe a Lubiju maja lokalny labor, w kotrymž młodźi ludźo produkty z 3D-ćišćakom zhotowjeja. Kak je k tomu dóšło?
B. Pjaca: 2017 sym ze swojim Fab-busom we Łužicy ducy był. Je to mobilny labor z načasnej techniku za 3D-ćišć. Přebywach we wjacorych šulach, w młodźinskich a socialnych zarjadnišćach. Lěto na to wuhotowachu w Ochranowskim přirodowědnym muzeju dźěłarničku. W lěće 2019 přewjedźech dźěłarničku na Lubijskim Gymnaziju bratra a sotry Scholl. Za dalše wužiwanje přewostajich šuli 3D-ćišćak za cyłodnjowski poskitk.
Nošer Lubijskeho lokalneho labora je towarstwo „Lubij je žiwy“.
B. Pjaca: Zajim bě tak wulki, tež zwonka šule, zo dyrbjachu sej partnerow pytać. Mjeztym su tójšto noweje techniki kupili. My smy přez spěchowanje załožby Drosos ze Šwicarskeje z pjenjezami pomhali. Za přichodne połdra lěta je projekt tuž zaručeny.
Wot meje skutkuje Lucian Kaulfürst přistajeny pola Domowiny jako motiwator k wožiwjenju serbšćiny w rěčnje hižo chětro zesłabjenych kónčinach župy Budyšin. Cordula Ratajczakowa je so z nim rozmołwjała.
Knježe Kaulfürsto, Malešanska wokolina je nětko Waš rewěr. Što tam činiće?
Historikar dr. Thomas Widera z Drježdźan zaběra so wot spočatka septembra w Serbskim instituće z projektom „Politika NDR napřećo Serbam – akterojo a zajimy 1968–1989“. Cordula Ratajczakowa je so ze stawiznarjom rozmołwjała.
Knježe Widera, mamy studije wo NDRskej politice napřećo Serbam na polu kulturneho žiwjenja, šule a tež wo Domowinje – što je nowosć Wašeho projekta?
Th. Widera: Mnohe studije koncentruja so na 1950- a 1960te lěta, w kotrychž nastachu zakładne struktury serbskeje ciwilneje towaršnosće. Prěnjotny dźěłowy titul projekta rěkaše „Politika SED napřećo Serbam“. Mi pak bě jasne, zo je 40 lět přewjele. Po dalšej rešerši zwěsćich, so stej poslednjej lětdźesatkaj NDR jara zajimawej, a wo času po 1970 bu lědma slědźene. Sym sej dobu 1968 do 1989 wuzwolił, dokelž je mi w žórłach napadnyło, zo měješe wosebje lěto 1968 wulki wuznam za serbske zhromadźenstwo.
Čehodla?
Załožba za serbski lud přeproša zajutřišim, sobotu, na 2. digitalizacisku konferencu. Z Danielom Zobu, jeje społnomócnjenym za wobłuk digitalizacije, je so Axel Arlt rozmołwjał.
Z čim so konferenca zaběra?
D. Zoba: Zarjadowanje ma tuchwilny staw serbskeho digitalizaciskeho koncepta hódnoćić a zjawnej diskusiji wo nim polěkować. Wšako tajki koncept ženje hotowy njeje. Dalše serbske rěčne rumy tworić so jenož radźi, hdyž wužiwarjo to, štož je nětko napisane, tež přiwozmu. Trjebamy wothłós!
Pandemija žada sej online-zarjadowanje. Maće to za lěpšinu abo nic?
We wobłuku swjedźenskeho lěta „1 700 lět židowske žiwjenje w Němskej“ je njedawno znaty dźiwadźelnik Roman Knižka hromadźe z dujerskim kwintetom Opus 45 literarno-komorny hudźbny program „Ich hatte einst ein schönes Vaterland“ w Budyšinje předstajił. Něhdźe 130 ludźom poda wón w tamnišim wopomnišću dohlad do žiwjenskich poměrow Židow mjez Němcami wot 18. lětstotka hač do přitomnosće. Cordula Ratajczkowa je so z 51lětnym rodźenym Budyšanom wo dźensnišich politiskich poměrach rozmołwjała.
Knježe Knižka, na kóncu zarjadowanja sće wuzběhnył, zo je Wam tale literarno-koncertna tura naležnosć wutroby, wosebje předstajenje w Budyšinje. Čehodla?
Na Drježdźanskej Ludowej uniwersiće (VHS) maja mjeztym tři njedźele rěčny kurs serbšćiny. Milenka Rječcyna je so z Jadwiga Pjacec rozmołwjała, kotraž tam jědnaće zajimcow wuwučuje.
Kak je tutomu kursej serbšćiny w Drježdźanach dóšło?
J. Pjacec: Ludowa uniwersita je so pola nas w towarstwje Stup dale z.t. naprašawała. Kaž je nam Ludowa uniwersita zdźěliła, běchu so do toho hižo na Domowinu wobroćili, zwotkelž pak trěbnu podpěru dóstali njejsu. Jako běchu zwěsćili, zo je w sakskej stolicy towarstwo, kotrež ma Serbow jako čłonow, su so na nas wobroćili. Tak su prěni króć zwisk k towarstwje nawjazali.
Při wšěm, njeje to wšědne, zo w jednym měsće, w kotrymž su Serbja absolutna mjeńšina na VHS serbšćinu podawaja.
J. Pjacec: Haj, to je prawje. Sobudźěłaćerjo VHS su nam rjekli, zo maja wšě móžne rěče w poskitku. Serbšćina pak je pobrachowała, a to, runje w sakskej krajnej stolicy. Maja za samozrozumliwe, zo so w Drježdźanach serbšćinowy kurs za dorosćenych poskići.
A kak to nětko funguje? Sama wšak njesće wukubłana za wuwučowanje rěče?
Lětsa bychu žiwy adwentny kalender we Wojerecach dwacety raz přewjedli. Na to nětko takrjec w ćichim spominaja. Z hłownym organizatorom Torstenom Vogelom je so Silke Richter rozmołwjała.
Knježe Vogelo, što koronapandemiju ze žiwym adwentnym kalendrom zwjazuje a što jeju dźěli?
T. Vogel: Bych nimale rjekł: Kóžde lěto zas, kaž so tak rjenje praji. Mjeztym je to skerje napřećiwnosć. Loni smy nowy format namakali. Tón by samo aktualnym postajenjam wotpowědował. Přiwšěm smy so hinak rozsudźili.
Što to dokładnje rěka?
T. Vogel: Lětsa mějachmy „bajkowy adwentny kalender“ planowany – w cyrkwi a z hygienowym konceptom. Bohužel je incidenca mjeztym dramatiske rozměry nabyła. Prawidło 3G zwoprawdźić je organizatorisce ćežko, 2G porno tomu wotpokazujemy. Mi je jara žel, zo dyrbimy tele małe swětleško nadźije wupadnyć dać. Ale kóžda wěc ma dwě stronce, a po dokładnym wotwažowanju smy so rozsudźili žadyn žiwy adwentny kalender njepřewjesć.
Kak sće žiwy adwentny kalender loni organizowali?
Laboratorij za serbsku tradicionelnu hudźbu (LAB1) rěka dźěłarnička, na kotruž Serbski ludowy ansambl w kooperaciji ze Załožbu za serbski lud zajimcow za nalěto 2022 přeproša. Cordula Ratajczakowa je so z iniciatorom Tomaszom Nawku rozmołwjała.
Kak sće ideju za LAB 1 zrodźili?
T. Nawka: Hižo mnohe lěta zaběra so Měrko Šołta, předsyda Towarstwa za staru serbsku ludowu hudźbu, z Kralowym huslerskim spěwnikom, jónkrótnym rukopisom serbskeje ludoweje hudźby z druheje połojcy 18. lětstotka. A tak nasta tež na wšelakich zetkawanjach mysl, so bliže z tutym žórłom zaběrać a je spřistupnić dalšim zajimcam, kotřiž so za serbsku – a nic jenož – hudźbu horja. Po zapodaću próstwy je Załožba za serbski lud namjetowała, zo měł Serbski ludowy ansambl přewjedźenje přewzać.
Koho sće jako docentow zdobyć móhli?
Před 13 lětami nasta pola Horow blisko Wojerec wuhladnišćo, zwotkelž móžeš přirodu derje wobkedźbować. Z nim zwjazane pak su tež starosće, wo kotrychž je so Silke Richter rozmołwjała z dr. Alexanderom Harterom, managerom přirodoškitneho projekta łužiskeje jězoriny.
Knježe Hartero, w zašłosći je wuhladnišća dla k njerjanym komentaram dóšło. Što bě so stało?
Dr. Harter: W juliju mějachmy pad, zo je so něchtó při filmowanju wjelkow myleny čuł. Pozadk bě, zo je hajnik kilometer zdalene dźiwje swinjo třělił. Film nastróženych wjelkow z komentarom filmowca bě samo na kanalu Youtube widźeć. Dyrbjach z filmowcami, kotřiž nochcychu dowidni być, telefonować, zo dyrbimy afriskeje swinjaceje mrětwy dla dźiwje swinje třěleć. To žno ma trochu hórki přisłód, zo tele wuhladnišćo tež za filmowcow wudźeržujemy a dyrbimy sej potom jich njerjane komentary naposkać. Na zbožo pak su to wuwzaća. Ja znajmjeńša bych sej ze stron tych, kotřiž chcedźa přirodu wobkedźbować, wjace zrozumjenja za naše dźěło přał.
Wulki wothłós na wuhladnišćo pak tež starosće wunjese.
Posledni interview z loni zemrětym filmowcom dr. Tonijom Brukom je Knut Elstermann na Choćebuskim filmowym festiwalu (CFF) předstajił. Cordula Ratajczakowa je so z filmowym kritikarjom rozmołwjała.
Loni sće na CFF dokumentaciju „Serbja do kina“ předstajił, lětsa rozmołwu z Tonijom Brukom – Serbja Was njepušća?
K. Elstermann: Hdyž so jónu z temu intensiwnje zaběraš, wostanješ z njej zwjazany. Hommage bě wězo zrudna składnosć, přiwšěm wona wulkotnje na jeho skutkowanje dopomina. Tři krasne filmy „Wopyt“, „Zornowc“ a „Serbski Barliń“ pokazuja, kajki mnohostronski filmowc Toni Bruk bě.
Sće tele tři filmy do toho znał?
K. Elstermann: Pask wo słowjanskim Berlinje znajach, a mam jón za jara dobry. Tež hinaše jeho paski přeco zaso wulki zaćišć we mni zawostajeja – jeho filmowe rukopisy su jara wšelakore. Bruk zamó so temje přiměrić a wuměłsko- eksperimentelne filmy činić kaž „Zornowc“, w kotrymž wobrazowa rěč w srjedźišću steji, ale tež klasisku reportažu, kaž je to „Serbski Barliń“. Wón je wšitko zamóhł.
Njeje pak wšitko zwoprawdźił, štož je chcył. Sće to „tragiske“ mjenował. Čehodla?