Za swój nós sejpřimnyć
Nadawki a dźěławosć Instituta za sorabistiku na Lipšćanskej uniwersiće běchu tema zetkanja 1. měrca w Lipsku. Wćipny na swoje bywše skutkowanišćo, běch sam wot lěta 1996 do 2001 w Lipsku studował, a nadźijejo so wotmołwow na wjacore łoskoćiwe prašenja sej tam dojědźech. Minjeny čas wšak je so kontrowersnje předewšěm wo instituće rěčało hač z nim, kaž jeho nawoda prof. dr. Edward Wornar zwěsći.
Hdźež jenož myše rejuja ...
Hač w Rakecach, Wětrowje, Porchowje, Rušicy, Leppersdorfje abo Pančicach-Kukowje: Reje tam na žurlach hižo žane njejsu a zawěsće tež wjace njebudu. Mnohe hosćency we wšěch kónčinach Hornjeje Łužicy su zawrjene a rozpaduja. Komuny njewědźa z imobilijemi často ničo započeć. Wšako jim zwjetša njesłušeja; a hdyž, nimaja pjenjezy za někajke wužiwanje. Rjany napohlad to njeje, a mjenu wsow, kaž Pančicam-Kukowej wulke šerjate twarjenje na nawsy blisko klóštra Marijineje hwězdy, njetyje. Što dyrbja sej pućowacy jeno myslić, hdyž tam přijědu a widźa, kak wobmjetk z pukacych so murjow pada a pódlanske twarjenja „do so jědu“. Runja Pančicam maja druhe komuny starosće z tajkimi domami. Tež wobydlerjo so hněwaja a so prašeja, hdy tajke „ruiny“ skónčnje spotorhaja, prjedy hač cyle rozpadnu, abo někomu nimoducemu snano hišće třěšny cyhel na hłowu padnje.
„Njemóžu to doskónčnje rjec“
Smolerjec kniharnja Ludoweho nakładnistwa Domowina (LND) wobsteji 4. měrca 25 lět. Přiležnosć to zhonić, kak jeje nawodnica Annett Šołćic na jubilej zhladuje. Axel Arlt je z njej porěčał.
Dźěłaće wot spočatka tu a sće wot februara 2002 načolnica kniharnje. Što Wam jubilej woznamjenja?
A. Šołćic: Začuwam wjeselo nad wjele knihami, kotrež su přez naše ruki tule w kniharni swojeho nadźijomnje spokojneho čitarja namakali.
Po starće na Pchalekowej 20 su rumnosće w domje LND wot lěta 2006 druhi wobchod. Kotra městnosć bu lěpje přiwzata?
A. Šołćic: Snano dźe so kupcam runje tak kaž mi: Njemóžu to doskónčnje rjec. Rumnosće, w kotrychž smy 1991 započeli, mějachu swoju přitulnosć bóle priwatneje atmosfery dla. Kupcy móžachu awto tež direktnje před kniharnju parkować a do njeje zastupić. Lěpšina w twarjenju LND je, zo je naš poskitk přehladny a přewidny na nimale jednej runinje. Wulke wokna zajimcam zmóžnjeja, naše wudźěłki tež wotwonka widźeć.
Kotre nazhonjenja maće w Smolerjec kniharni z młodymi kupcami/čitarjemi?
Cyłe swoje žiwjenje hudźbje wěnował
W Małej Nydeji swjeći dźensa we Łužicy a za jeje mjezami znaty dudak, dudytwarc a bywši powołanski herc Serbskeho ludoweho ansambla Korla Tilich wosomdźesaćiny. Narodźił je so wón w Spalach pola Kulowa. W swójbje hajachu serbske ludowe wuměłstwo a tradicije. Jeho ze Spal pochadźaca mać Hana Tilichowa chodźeše wšědnje we Wojerowskej narodnej drasće, bě znata jako wuběrna škrabarka jutrownych jejkow a wušiwarka. Nan dźensnišeho jubilara bě so w 1931 wotbagrowanej Bukojnje narodźił, kotraž ležeše wosrjedź nětčišeho Hórnikečanskeho jězora. Wottam pochadźeja tež předchadnicy nana ministerskeho prezidenta Stanisława Tilicha.
Wšitko w porjadku?
Wobraz Sakskeje a Budyšina w němskej zjawnosći a po wšej Europje drje njemóhł tuchwilu špatniši być. Samo w zwjazkowym sejmje su přećiwo ćěkancam měrjace so namócnosće w Clausnitzu a woheń w Budyšinje rozjimali, kotremuž někotři hišće hołdowachu. Tuchwilu zdawa so Sakska być centrum tajkich namócnosćow a antiwukrajneho nastajenja scyła. Po najnowšich woprašowanjach je wona mjeztym najnjewob-lubowaniši zwjazkowy kraj Němskeje.
Ministerski prezident Stanisław Tilich je reagował a sej „sylniši stat“ žadał. Njerozumju to. Lěta dołho su nam knježacy w Drježdźanach prědowali, zo je w Sakskej wšitko w porjadku. Smy takrjec ći najlěpši: Financy stata su wuběrne, bjezdźěłnosć woteběra, kubłanski system je bjezporočny a hospodarstwo ze swojej wulce modernej technologiju je přikładne. Prawicarske tendency w Sakskej? Hdźe tež to! Lěwicarscy ekstremisća su runje tak zli! A nětko tajke něšto!
Knježerstwo je wužadane
Wosrjedź nocy jězdźa awta policije a wohnjoweje wobory nimo domskeho, w kotrymž bydlu. Njebjo je z wohenja rozswětlene. Narano dóstawam mejlku z wobrazom wotpaleneho bywšeho Budyskeho hotela Husarenhof. Jenož něšto pozdźišo słyšu wot muža, kiž bě w bliskej pjekarni, zo běše tam nošna tema rozmołwow před a za předawanskej tejku zapalerstwo. Tenor diskusijow rěkaše: Je načasu, zo wobydlerjo zamołwitosć sami do ruki wozmu, dokelž to politikarjo njezamóža. Znaty bě tak přesłapjeny, zo pjekarnju wopušći. Apetit na čerstwu całtu bě jemu zašoł. Nadźijomnje so w tychle hodźinach mnohim tak dźe.
Wěmy mjeztym, zo bu imobilija wotpohladnje zapalena. Zo su ludźo, kaž policija zdźěli, pódla stali a tomu přikleskowali, je wohidne. Słuša to k před wjace hač 25 lětami wuwojowanej swobodźe, zo pomoc z domizny ćěkacym zapowědźimy? Kajke to zmyslenje jednotliwcow!
Najprjedy raz wšo zawěsćene?
Přichodne financowanje Załožby za serbski lud je zawěsćene. To je powěsć tydźenja, kotraž njeje jenož přez serbske a regionalne medije šła. Naš lud wona wulce zwjesela, wšako móža serbske institucije skónčnje tak dźěłać, kaž su sej to předewzali. A šansy, zo załožba spěchowanske próstwy přizwoli, přiběraja.
Narodne dźěło dale naležnosć wutroby
„Narodne dźěło na wsy je wjace hač měsačne zetkanje“ pisachu Serbske Nowiny jónu wo předsydźe Malešanskeje Domowinskeje skupiny Klawsu Petrencu. Byrnjež so mjeztym něšto lět minyło, předsyduje wón dale dlěje hač 70 lět wobstejacemu narodnemu cyłkej na sewjerowuchodźe Budyskeje župy „Jan Arnošt Smoler“. Angažowany Domowinjan, kiž je skutkowanje Malešanskich skupinarjow bytostnje wobwliwował, swjeći jutře, 20. februara, wosomdźesaćiny.
Domowina a Klaws Petrenc tworitaj we wsy synonymaj nastupajo serbske naležnosće. Najebać němsku mać bu jemu serbskosć do kolebki połožena. Dźěd bě serbski tachantski hajnik w Zdźěri; jako lěkar bě jeho nan z pacientami serbsce rěčał. Hdyž pak so ze suroweje Druheje swětoweje wójny njenawróći, je prěni skupinski předsyda Arnošt Sykor mać a młodeho Klawsa zaměrnje podpěrował.
Po maturje 1955 zapowědźichu młodostnemu w NDR wysokošulski studij na polu strowotnistwa. Da so tuž na medicinskej fachowej šuli wukubłać a dźěłaše dwaceći lět w operaciskej žurli Budyskeje chorownje. Chorosće dla njemóžeše tele swědomite dźěło dlěje wukonjeć.
Chcył hišće domiznisku stwu zarjadować
Hdyž su sej dźensa mnozy dojěli k Alfonsej Kuringej do Kukowa, da drje nic jenož tam stejacych a lubje hladanych starožitnosćow a pomnikow dla. Wot młodosće dźě so wón tomu z wjele lubosću wěnuje, a to je wočiwidna wizitka muža, kiž swjeći 80. narodniny.
Rodźenemu 18. małeho róžka 1936 w Pančicach-Kukowje, njejsu jubilarej lětdźesatki njesprócniweho skutkowanja wosebje tež na narodnym polu lědma wotwidźeć. Skromnosć, disciplina a spušćomnosć formowachu jeho žiwjenje: Nawuknywši powołanje blidarja studowaše wón pjeć lět na Serbskim pedagogiskim instituće w Budyšinje. Jako wučer za serbšćinu a rušćinu wuwučowaše w Ralbicach, Chrósćicach kaž tež Worklecach.
Lěkar, kiž je pěsnił, pisał a molował, swjeći stoćiny
W ródnym Radworju swjeći dźensa w žohnowanej starobje serbski lěkar a něhdy tež aktiwny Domowinjan, čłon Towarstwa Cyrila a Metoda a Kulowskeho Bratrowstwa dr. Achim Nawka w kruhu wulkeje swójby, znatych, přećelow a wosadnych stoćiny. W mjenje Zwjazkoweho předsydstwa Domowiny wupřa jemu Jan Nuk wšo najlěpše. Jubilar narodźi so jako šeste dźěćo za serbstwo zasłužbnej Nawkec wučerskej swójbje w Radworju. Nan Michał bě mjez zahoritymi Serbami, kotřiž běchu 13. oktobra 1912 we Wojerecach Domowinu załožili, a bě chór Meja dirigował. Mać pochadźeše ze znateje Andrickec wučerskeje swójby.
Kaž jeho bratřa chodźeše Achim Nawka na Budyski gymnazij. Po maturiće wukubła so na oficěra. Tole pak so na zbožo serbskeho lista staršeho bratra Antona jemu dla nahle skónči. 1940 započa narodninar we Wienje medicinu studować, z čimž po wójnje w Praze pokročowaše a studij 1950 dokónči. Samsne lěto woženi so z Marju Brězanec z delnich Sulšec, kotraž bě tohorunja na lěkarku studowała a je so po lěće 1970 dołhi čas w swojej Radworskej praksy swědomiće wo pacientow starała.
