Dušacy kašel – trajacy problem
W Sakskej přiběraja pady dušaceho kašela w poslednich lětach masiwnje, wosebje pola dźěći a młodostnych. Wo přičinach, rozrisanjach a problemach je so Maximilian Gruber ze serbskej dźěćacej lěkarku Jadwigu Wałdźinej rozmołwjał.
Tuchwilu je w Sakskej 663 wosobow na dušacy kašel schorjenych. To je wo wjele wjace hač loni w samsnym času. Na čim to zaleži?
J. Wałdźina: Smy tuchwilu generelnje jara chorowaći, wšako je korona swoje slědy zawostajiła. Wšelakore chorosće howrja tuchwilu paralelnje a tuž njeje naš imunitny system cyle tak fit. W najlěpšim padźe njezačuja inficěrowani swoje infekcije přejara, hdyž su šćěpjeni. Přiznać dyrbju, zo njeje, wosebje za młodostnych a dorosćenych, přelochko dušacy kašel zwěsćić, dokelž tukaja mnozy ludźo spočatnje skerje na druhu infekciju. Pola dźěći je to lóšo, dokelž nimaja prosće telko chorosćow. Problematiska pak chorosć w dźensnišim času njeje. Je to jenož hišće chorosć, kotraž so spěšnje rozpřestrěwa. Kóždy čłowjek móže wjacore razy w swojim žiwjenju na njej schorjeć, to je zakładny problem.
Njewidźa, ale tola widźa
Lilo Nöske přewodźa studentow Choćebuskeje uniwersity při tym, sej rumy a w nich skutkowace zwuki wotkryć. Milenka Rječcyna je so z architektku rozmołwjała.
Što wjedźe Was do Łužicy?
Lilo Nöske: Zhromadnje z Adrianom Dorschnerom, kiž je hóstny profesor na BTU w Choćebuzu a swojim kolegu Zeno Schnelle, zbližimy studentam architektury mjez druhim poměr mjez rumami a w nich skutkowacymi zwukami.
Sće podłu Jawory pućowali a sej statoki w Pěskecach a Njebjelčicami wotkryli. Što su Wam wone sposrědkowali?
Lilo Nöske: Wjesce a statoki dopominaja mje prawdźepodobnje na wjes w Nižej Bayerskej, w kotrejž bydlu. To zwisuje z wjesnej atmosferu ale tež ze zaćišćom, zo poskića wuskosć mjez wsami cyle wosebitu zhromadnosć. To je w městach cyle hinak, štož tež w Choćebuzu nazhonjam.
Kotre zapopadnjene abo nazhonjene zwuki su Was wosebje narěčeli?
Niske płaćizny su problem
Tuchwilu je zaso čas za žně žita. Tak tež pola Sorabije w Róžeńće. Płaćizny za žito pak dale spaduja. Za wotrjadnika produkcije pólnych płodow Clemensa Hrjehorja je to problem. Z nim je so Milan Jurk rozmołwjał.
Kak wuspěšnje su waše žně lětsa?
C. Hrjehor: Na našich polach rosće róžka, pšeńca a ječmjeń. Žně su lětsa poprawom cyle wuspěšne.
Wudani so plahowanje žita scyła hišće, a hdyž, kotre?
C. Hrjehor: Problem, kiž při tym nastanje, je, zo trjeba kóždy bur na swojim polu wěsty płodoslěd. K tomu słuša plahowanje wšelakich žitow, štož ma pozitiwne wuskutki na pódu. Z tym so tež chorosće wot žita k žitej dale dać a žně pohubjeńšeć njemóža. Kóžde žito trjeba wšelake wobstejnosće za docpěće wulkeho dobytka. Tohorunja je płaćizna za žito přesnadna. Płaćizna njewotpowěduje narokej nas burow. Tomu pak njemóžemy zadźěwać, dokelž smy wotwisni wot swětowych płaćiznow.
Što dyrbi so změnić? Kak wysoko ma płaćizna za žito stupać?
C. Hrjehor: Situacija dyrbi so cyłkownje změnić. Bur ma na kóncu dnja z dobytkom domoj hić a sebi wěsty być, zo je so jeho słužba wotpowědnje zapłaćiła.
Technologije su přewšo wabjace
Matilda Šěnec ze Šunowa je so na lětušej lětnej dźěłarničce Fabmobila w Zhorjelcu wobdźěliła. Milenka Rječcyna je so ze šulerku přichodneho 8. lětnika Budyskeho Serbskeho gymnazija rozmołwjała.
Z kotreje přičiny Će Fabmobil wabi?
M. Šěnec: Sym loni dwójce na dźěłarničce Fabmobila we Běłej Wodźe a w Zhorjelcu była. Camp poskići zaběru z nowymi technologijemi. A to mje přewšo wabi. Přetož, štó to hižo wě, snadź móžu swoje nazhonjenja pozdźišo trjebać. Nimo toho je rjenje, hdyž sy z přećelemi hromadźe, kotřiž maja samsny zajim.
Na čim sy w campje dźěłała?
M. Šěnec: W srjedźišću je stało digitalne rysowanje. Smy takrjec z rysowankami wšelke poskitki campa zapopadnyli a rysowanu chroniku zhotowili. W dalšim kursu sym časnik rysowała, kotryž informacije we słowach, nic w ličbach posrědkuje. Tón smědźach sej sobu domoj wzać.
Što je će tónraz wosebje překwapiło?
Lětsa z nowym nošerjom
Budyska chórowa akademija přiwabi hižo wjacore lěta lubowarjow hudźby a spěwanja. Milenka Rječcyna je so z hudźbnym nawodu, cyrkwinskim hudźbnym direktorom na wuměnku Friedemannom Böhme rozmołwjała.
Je tomu tak, zo ma chórowa akademija noweho nošerja?
F. Böhme: Haj, tomu tak je. Lětsa chce Budyski serwisowy klub Rotary, kotrehož čłon sym, chórowu akademiju generacijow pod hesłom „Harmonija, kotraž zwjazuje“, podpěrać. Dotal běše so projekt z podpěru města Budyšin we wobłuku Łužiskeho hudźbneho lěća wotměł.
Kotre dalše nowinki na zajimcow čakaja?
F. Böhme: Mam nadźiju, zo so prawje wjele spěwarkow a spěwarjow přizjewi. Wšako wobroćamy so na žony a muži wšitkich generacijow. Akademija je na to wusměrjena, ludźi wšelkich starobnych skupin z pomocu uniwerselneje rěče hudźby zjednoćić. To stanje so z intensiwnym hudźbnym dalekubłanjom a zhromadnym dožiwjenjom.
Što zajimcow wočakuje, kotřiž so za chórowu akademiju zajimuja?
Něšto wjace wo serbšćinje zhonić
Skupina studowacych Wysokeje šule za wudźeržliwe wuwiće Eberswalde (HNEE) wuhotuje přichodnu póndźelu workshop wo „Spěchowanju serbskeje rěče w biosferowym rezerwaće Hornjołužiska hola a haty“ w Domje tysac hatow. Mjez nimi je Freya Kipping, z kotrejž je so Axel Arlt rozmołwjał.
Knjeni Kipping, kak sće na temu workshopa přišli?
F. Kipping: To je so stało we wobłuku modula „transformacija wudźeržliwosće w teoriji a praksy“ našeho masteroweho studijneho předmjeta wudźeržliwe regionalne wuwiće. Wobswětowe kubłanje je jedne ćežišćo při tym. Zhromadne dźěło HNEE z biosferowym rezerwatom hižo někotre lěta traje. Zarjadnistwo w Stróži je za lětuši projekt studowacych někotre temy namjetowało. Hromadźe ze štyrjomi komilitonkami smy so za předmjet w zwisku ze serbšćinu rozsudźili.
Što sće w přihotach hižo rešeršowali?
Skrótšenjam zadźěwać
Prěni raz přebywaše nowy intendant MDR Ralf Ludwig póndźelu w Serbskim domje kaž tež w Budyskim serbskim studiju MDR. Bjarnat Cyž, jenički zastupjer Serbow w rozhłosowej radźe MDR, je jeho přewodźował. Milan Pawlik je so z nim rozmołwjał.
Kak „wotewrjenej wuši“ maja zastupjerjo rozhłosoweje rady za serbske naležnosće?
B. Cyž: „Wotewrjenej wuši“ za serbske naležnosće dyrbiš sej stworić. Gremij je wulki, wšako wusyła sćelak w třoch wuchodnych zwjazkowych krajach. Dohromady 49 čłonow zastupuje najwšelakoriše strony a towaršnostne organizacije z tutych krajow. Za wuspěch mam, zo smy po 30 lětach politiskeho wojowanja zaručili, zo maja Serbja kruty mandat w rozhłosowej radźe.
Kak je k wopytej intendanta MDR Ralfa Ludwiga dóšło?
30 lět na dobro škita přirody
Biosferowy rezerwat Unesco „Hornjołužiska hola a haty“ (OHTL) swjeći lětsa swoju 30lětnu róčnicu wobstaća. Jón nawjeduje wot decembra lěta 2015 Torsten Roch. Milan Pawlik je so z nim rozmołwjał.
Što je was pohnuło wodźacu funkciju w biosferowym rezerwaće OHTL přewzać?
T. Roch: Přirodoškit je tema, w kotrejž sym hižo 40 lět dołho aktiwny. Wot lěta 1997 dźěłam w sakskim lěsnym zarjadnistwje. Jako so mje zamołwići Sakskeho ministerstwa za energiju, klimu, wobswět a ratarstwo (SMEKUL) woprašachu, hač chcu nawodnistwo přewzać, njejsym dołho přemyslował.
Na kotry z wulkeje ličby projektow w biosferowym rezerwaće so wosobinsce rady dopominaće?
Solarnu foliju za sćěnu wužiwać
Mobilna wustajeńca „Power2Change: Energiemobil“ běše wobstatk zakónčaceho zarjadowanja wo energiji wčera w Hórnikečanskej Energijowej fabrice. Milenka Rječcyna je so ze Saruh Ehrlich rozmołwjała, kotraž wustajeńcu přewodźa.
Štó je wustajeńcu koncipował?
S. Ehrlich: To su byli partnerojo ze slědźenja, z muzejow kaž tež z wědomostneje komunikacije. Wot awgusta 2022 hač do decembra 2024 je wona na sydom stejnišćach po cyłej Němskej we wšelakich wustajenišćach po puću. Mjez druhim móža so ludźo pola nas tež na swjedźenjach pod hołym njebjom informować. Mobilne wustajenišćo je kolektiw designerow wuwił a zhromadnje ze sociokulturelnym centrumom TELUX we Běłej Wodźe twarił.
Što so wopytowarjo prašeja?
Zhonja wo susodach
K zahajenju 5. Slawiniady tónle tydźeń w Budyšinje je so Milenka Rječcyna z nawodu rěčespytneho wotrjada Serbskeho instituta Fabianom Kaulfürstom rozmołwjała.
W kotrej rěči chceće rěčeć, wšako tam wužiwane rěče – čěsce, pólsce, rusce, ukrainsce a serbsce – sam znajeće?
F. Kaulfürst: Na Slawiniadźe wobdźěleja so dźěći z cyłeje Sakskeje, kotrychž maćeršćina je zwjetša němčina. Tuž porěču hłownje němsce. Chcu pak na podobnosće słowjanskich rěčow pokazać a šulerjow na to skedźbnić. Zdobom mi na tym zaleži, zo bychu ći, kiž přińdu z Drježdźan abo dalšich kónčin Sakskeje, a kotřiž tam čěsce, pólsce, ukrainsce abo rusce wuknu, něšto wo Serbach zhonili. By rjenje było, jeli by so jim hłuboko do pomjatka zaryło, zo bydla jim blisko ludźo, kotrychž maćeršćina je słowjanska.
Kak je to z „wopačnymi přećelemi“?
