Zawostajenstwo zjawnosći spřistupnić
Zawostajenstwo Bogumiła Šwjele (1873–1948) steji w srjedźišću noweho projekta, kotryž su dźensa w Serbskim instituće zahajili. Cordula Ratajczakowa je so z koordinatorku projekta a archiwarku instituta dr. Annett Brězanec rozmołwjala.
Poprawom sće při tym, dźenik Bogumiła Šwjele wudać. Nětko zaběraće so z dalšim projektom w zwisku z nim. Wo čo dźe?
A. Brězanec: Loni sym próstwu na Němsku slědźersku zhromadnosć (DFG) stajiła, zo bychu tam digitalizaciju zawostajenstwa Šwjele spěchowali. Smy sej dobre šansy za projekt wuličili, hewak sej tajku wulku prócu njenačiniš. Projekt eksaktnje tomu wotpowěduje, štož chcedźa woni ze spěchowanskim programom docpěć – digitalizaciju a wopisowanje žórłow z archiwa. Mamy mjeztym dobre nazhonjenja, štož infrastrukturu techniskeje digitalizacije nastupa.
Što je wosebitosć zawostajenstwa Šwjele?
Skónčnje pitna woda ze syće
W gmejnje Pančicy-Kukow kładu syć za pitnu wodu. Měrćin Weclich je so wo tym a dalšim z wjesnjanostu Markusom Kreuzom (CDU) rozmołwjał.
W Swinjarni, Jaworje a Kanecach kładu tuchwilu syć za pitnu wodu. Dalše wjeski maja sćěhować.
M. Kreuz: Wosebje w mjeńšich wsach našeje gmejny njeje w zašłosći potrjeba za tajku syć wobstała. Tam bydlacy čerpachu pitnu wodu ze swójskich studnjow, štož njebě tež problem. Dźensa pak woda w tych studnjach wšelakich přičin dla, za kotrež wobydlerjo ničo njemóža, hižo wotpowědnu kwalitu nima, a tójšto žórłow je tež trajaceje suchoty dla wusaknyło.
Što ma gmejna z tym činić?
M. Kreuz: Gmejna přisłuša Kamjenskemu zaměrowemu zwjazkej za pitnu wodu, kotryž zastaranje gmejnow z pitnej wodu zawěsća. Přizamknjenje na centralnu syć je Sakska hač do lěta 2005 pjenježnje spěchowała.
Čehodla pak po wusadźenju dźensa zaso?
Wopisuje dramatiski čas
Tele dny je w LND nowa kniha Jurja Kocha „Gruben-Rand-Notizen“ wušła. Cordula Ratajczakowa je so ze spisowaćelom rozmołwjała.
Knježe Kocho, zakład nowostki je Waš dźenik z 1990tych lět. Kak je wón nastał?
J. Koch: Poprawom njejsym wobstajny pisar dźenika. Z wulkim zajimom čitach dźeniki wulkeho humanista Victora Klemperera. Wobdźiwam, kak konsekwentnje je wón kóždy dźeń pisał a tak dramatiske wuwiće w času nacionalsocializma dokładnje dokumentował. Tehdy sej prajach, zo by snano derje było, tajke zapiski sej dowolić w hinašim dramatiskim času, jako je so Rogow wotbagrowanju wobarał. Rogow bě takrjec mój teren blisko Choćebuza, hdźež sym sej druhu domiznu namakał. Běch nimale kóždy druhi dźeń w Rogowje – nic jenož jako wobkedźbowar, ale tež jako wobdźělnik spjećowanja. Z toho nasta wobšěrny dźenik, wopřijacy tohorunja priwatne swójbne kaž tež politiske naležnosće. Njemějach ženje wotpohlad to wozjewić. Myslach sej, zo sej jón swójbni jónu wobhladaja. Někomu sym powědał, zo tajke něšto mam, a potom je so lektor LND na mnje wobroćił.
Waš angažement ma předstawiznu.
Dajmy so klětu překwapić
Prěnja wustajeńca lěta w Budyskim Serbskim muzeju je nimo. Cordula Ratajczakowa je so z kuratorku-sobudźěłaćerku Móniku Ošikowej rozmołwjała.
Kak spokojom sće hladajo na koronu?
M. Ošikowa: Smy jara spokojom, jutrowna wustajeńca měješe dobry wothłós. Ličba wopytowarstwa je zaso stabilna a samo stupaca. Smy so zahe rozsudźili wustajeńcu podlěšić, tak zo njeje natwar podarmotny był. Po zawrjenju muzeja bě wona hakle wot spočatka meje přistupna. Škoda, zo dyrbjachu wšitke zarjadowanja wokoło jutrow wupadnyć. Wšo to wučinja poprawom najwjetši dźěl našeho wopytowarstwa, wosebje tež z wukraja. Přiwšěm móžu wuzběhnyć, zo su někotre kubłanišća přehladku we wobłuku šulskeje wučby wopytali. Tež wjace publikuma hač minjene lěta bě tu z regiona a cyłeje Němskeje.
Što je Was jako kuratorku wabiło?
Specifiski wid sej tworić
Zo bychu dotalnu koronapandemiju w Budyskim wokrjesu wuhódnoćili, přewjeduje krajnoradny zarjad naprašowanje mjez jónu schorjenymi a tymi, kotrymž bě karantena postajena. Z hamtskej lěkarku dr. Janu Gärtner je so Axel Arlt wo tym rozmołwjał.
Knjeni dr. Gärtner, što je Was pohnuło tajke naprašowanje nastorčić?
J. Gärtner: Wuchadźišćo tči w tydźenjach napinaceho dźěła pandemije dla. Dóstachmy njesměrnje wjele informacijow wo schorjenju z kontaktow k wosobam, kotrež běchu w karantenje. Njewěda wo koronawirusu je w běhu časa tróšku woteběrała. Mnohe informacije buchu wědomostnje wuhódnoćene, tójšto pak hišće wuswětlene njeje. Tu chcemy něšto přinošować. Zdobom chcemy zhonić, hač móžachu potrjecheni wobydlerjo naše dźěłowe wašnje sćěhować.
Woznamjenja to wěstu samoanalyzu?
Wažne je prašenje, štó sy
Hač maja łužiske krajiny po wudobywanju wuhla potencial na titul swětoweho namrěwstwa, to přepruwuja tuchwilu Serbski institut (SI), Braniborska techniska uniwersita Choćebuz (BTU) a Institute for Heritage Management (IHM). Nimo dr. Lutza Laschewskeho a dr. Fabiana Jacobsa z SI tež doktorandka Jenny Hagemannojc na projekće sobu skutkuje. Cordula Ratajczakowa je so z bywšej šulerku Delnjoserbskeho gymnazija Choćebuz rozmołwjała.
Što je specifiska perspektiwa SI?
J. Hagemannojc: Sprěnja widźimy šansu, z próstwu wo swětowe herbstwo diskurs wo wudobywanju brunicy do pozitiwneho změnić. Zdobom chcemy pokazać, kajke su serbske tradicije we wužiwanju krajiny. Što su serbske aspekty poćaha čłowjeka ke krajinje, kotre serbske pomjenowanja wsow, městnosćow, statokow atd. su, kotre powěsće su zaměstnjene a kotra drasta je typiska. Wjeselimy so na zhromadne dźěło SI z BTU.
Kak nawjazuje projekt na Wašu disertaciju?
Cyła politika je rěčna politika
Rěčna politika je mjeztym tež tema w serbskich institucijach. Cordula Ratajczakowa je so z předsydu Domowiny Dawidom Statnikom wo rěčnej politice třěšneho zwjazka Serbow rozmołwjała.
Maće eksplicitnu rěčnu politiku za serbske institucije za trěbnu?
D. Statnik: Mam konsekwentne serbowanje wšědnje na dźěle a w cyłym žiwjenju serbskich institucijow za wažne. K tomu słuša, zo so my jako maćeršćinarjo lěto a bóle wukmanjamy a zo je kóždy, kotrehož dźěłowe městno so ze „serbskimi pjenjezami“ financuje, znajmjeńša zaměrnje serbsce wuknjacy. Při tym mamy jemu poboku być. Hač dyrbiš to hišće pod hesłom „rěčna politika“ eksaktnje kodifikować, měła kóžda institucija za sebje rozsudźić. Zasadnje sym tomu tež w třěšnym zwjazku wotewrjeny, by-li sej to ludźo žadali. Smy po sebjezrozumjenju narodna organizacija, a najbytostniše znamjo serbskeho naroda je jeho rěč. Wosebje rěče dla běchmy w stawiznach přesćěhani, a spěchowanje rěče steji w srjedźišću aktualneje statneje politiki Serbow nastupajo. Móhli potajkim rjec: Cyła politika Domowiny je zdobom rěčna politika.
„Nětko nas chutnje bjeru“
Mjeztym třeći festiwal šesćiměstow „Přińć a woteńć“ je so minjenu sobotu zakónčił. Cordula Ratajczakowa je so z iniciatorom a 1. předsydu festiwala Hansom Narvu rozmołwjała.
Kak wupada Waš facit festiwala?
H. Narva: Principielnje móžeš rjec, zo ludźo festiwal jara derje přiwzachu. Mam začuće, zo nas nětko w mjeztym třećej festiwalnej sezonje chutnje bjeru, zo njejsmy hižo žana jednodnjowska muška, ale zo ludźo spóznaja, zo serioznje a do přichoda so orientujo w Hornjej Łužicy dźěłamy. Tež kooperacije su so zesylnili, smy je tež rozšěrili. Mějachmy najebać koronakrizu wjace króć wupředate koncerty. Pandemije dla su městna wobmjezowane byli, njebě žadyn koncert z wjace hač 80 přihladowarjemi. To je wězo k wěstemu pomjeńšenju poskitka wjedło.
Kak hladaće na kwalitu lětušeho festiwala?
W ćežkim času sej pomhać
Nowa Radworska wjesnjanostka Madeleine Rentsch (Wolerske zjednoćenstwo Minakałscy „Přećeljo domizny“) je nětko hižo sto dnjow w zastojnstwje. Měrćin Weclich je so z 43lětnej komunalnej politikarku rozmołwjał.
Kak bě so Wam po wólbach 9. februara hač do dźensnišeho zešło?
M. Rentsch: Sto dnjow běchu jara spěšnje nimo. Móžu na čas zhladować, kotryž bě pozitiwny a negatiwny. Wězo mam koronu mjenować – za wšitkich ćežki čas. Dyrbjachmy so ze sobudźěłaćerjemi w najkrótšim času namakać a spěšne rozsudy tworić. Myslu sej, zo smy to derje zmištrowali. Z čimž ličiła njejsym, bě problem z hortowymi městnami. Tež to zmištrowachmy a móžemy z nowym šulskim lětom 14 falowacych městnow poskićić.
Wšón spočatk je ćežki, tež za Was?
M. Rentsch: Spočatne wužadanja, z kotrymiž ličiła njejsym, móžachmy rozrisać: wizije, kotrež takle maš, a wosebje wólbne slubjenja. To wšak wšo swój čas traje, ale prěni krok smy činili. To rěka, zo wutworichmy na přikład wot mje planowanu dźěłowu skupinu „šula a hort“. Prěni termin zeńdźenja bě 1. julija a přichodny je spočatk septembra.
Sće so na gmejnje derje zadźěłała?
Z wotstawkom najwjetši dyr
Po měsacy trajacej přestawce budźe Wojerowske kino Cinemotion wot 26. awgusta zaso wočinjene. Wopytowarjow kina to wězo wjeseli, koronowa kriza pak budźe so dale wuskutkować. Silke Richter je so z nawodu kina Tonijom Züchnerom rozmołwjała.
Kak je so koronowa kriza na kinowu branšu wuskutkowała?
T. Züchner: Koronowa kriza bě z wotstawkom najwjetši dyr, kiž je kinowa branša w zašłych lětach znjesć dyrbjała. Poprawom mamy 365 dnjow wob lěto wočinjene, lětsa mějachmy 160 dnjow začinjene. Najwjetši problem njeběchu zarjadniske a hygieniske předpisy. Po nich dźě móhli hižo dawno wočinić. Ale prawe blockbustery nam pobrachuja, přetož start wjele filmow bu přestorčeny abo wone dospołnje wotpadnychu. Tomu je hač donětka tak. Ze startom filma „Tenet“ so nadźijamy, zo je tónle trend nětko skónčeny a zo zaso wobstajnje dobre filmy na wiki přińdu. Za mnje jako kinoweho nawodu bě runje tak zlě kaž za mojich kolegow. Smy wšitcy do krótkodźěła šli, a te hišće nětko dale traje.
Kelko dochodow wam pobrachuja?
