70 lět po kóncu Druheje swětoweje wójny – Dźěćace dožiwjenja ...
Lětsa je tomu 70 lět, zo je so Druha swětowa wójna skónčiła. Jako šulscy pacholjo přiběrajo wójnu wědomje zapřijachmy. A nalěto 1945 jeje zahubu z poslednimi surowymi bitwami zaso w swojej domiznje, na swojej koži dožiwichmy. Wone podawki nětkole mnohim zaso do pomjatka přichadźeja. Z łahodnym hesłom dopomnjenki pak kryja so přetrate strachi, ćerpjenja, smjerć a zrudoba.
Dźěćo-wojak
Woprawdźe najmłódši Sernjančan, poprawom hišće dźěćo, bu 20. januara 1928 rodźeny Jurij Šrama do wójny zwołany. Pjeć dnjow do swojich 16. narodnin dyrbješe k HJ-jednotkam na wójnske wukubłanje, we Wysokej za njedalokim Jitrom blisko Wóslinka, nastupić. Wona znata pancerfaust bě zwučowanska bróń čisło jedyn w pěskowych jamach wokoło Kinsporka. A to njebě božedla žana hrajka! Štyri njedźele pozdźišo zadrasćichu Jurja w Drježdźanach wojaka. Jako tajki přihotowaše wón w Ottendorfje-Okrilli pola Drježdźan žiwidła za frontu.
... kak stupa so lóštnje a wjesele
Dźěći a młodostni nałožk mejemjetanja w narodnej drasće dostojnje pěstuja
Někotrym maćerjam so sylzy ronjachu, jako mejemjetanju přihladowachu“, wopisuje awtorka Mandy Decker mejski nałožk w Němcach. Prěni raz je tam sydom porow w serbskej katolskej drasće wokoło meje rejwało. Ani najstarši wobydlerjo wsy njemóža so na to dopomnić, hač běchu tam tónle nałožk hdy na te wašnje pěstowali. Tohorunja w Pěskecach su holcy lětsa po wjele lětach zaso narodnu drastu woblečene po wsy k meji ćahnyli. Tak bě tomu tež w Sernjanach, hdźež znajmjeńša hižo 40 lět, na starodawne wašnje meju mjetali njejsu. Mejski štom drje tam kóžde lěto 30. apryla na nawsy nastajeja. Ale mejemjetanje z rejemi a swjedźenskim ćahom dźěći a młodych maćerjow we wuslěkanej katolskej drasće su tam hakle njedawno, 16. róžownika, zaso přewjedli.
„Kóžda generacija ma swój puć namakać“
Jednaćelka LND Marka Maćijowa swjeći šěsćdźesaćiny
Kóždy, kiž měješe hdy z njej činić, waži sej jeje wurunanosć a wěcownosć při wšěch problemach a nadawkach – jednaćelki Ludoweho nakładnistwa Domowina Marki Maćijoweje, kotraž swjeći jutře 60. narodniny.
Won, won do swěta (4. dźěl a kónc)
Po tym zo běch so w Dušanbeju derje zažiwiła a swój třiměsačny praktikum w němskim wulkopósłanstwje Tadźikistana zahajiła, nańdźech sej nowych přećelow a mějach tež chwile, aziski kraj a jeho wobydlerjow tróšku bliže zeznać.
Kubłanišćo w Delanach swjeći
Ralbičanske šulske twarjenje wobsteji 40 lět a ma zajimawe stawizny
Na wulki swjedźeń přeprosyli su wuknjacy a wučerjo Serbskeje wyšeje šule Ralbicy, zo bychu tam dźensa zhromadnje 40lětne wobstaće a zdobom zjawne wotewrjenje wobnowjeneho kubłanišća woswjećili. Wjele wjerškow, kaž mejemjetanje na šulskim dworje, kulturny program zakładnych a wyšich šulerjow, zjawne přepodaće wobnowjeneho šulskeho twarjenja a najwšelakoriše poskitki wotbłyšćuja zaměrne dźěło na delanskej šuli. Składnosć, sej ju bliže wobhladać a so z wučerjemi, kaž tež z nětčišimi a něhdyšimi sobušulerjemi rozmołwjeć, dźensa zawěsće mnozy wužiwaja. Tón abo tamny drje dopomina so tež na swój šulski čas w domje, před 40 lětami natwarjenym.
Zajimawe stawizny
70 lět po kóncu Druheje swětoweje wójny – Dźěćace dožiwjenja ...
Lětsa je tomu 70 lět, zo je so Druha swětowa wójna skónčiła. Jako šulscy pacholjo přiběrajcy wójnu wědomje zapřijachmy. A nalěto 1945 jeje zahubu z poslednimi surowymi bitwami zaso w domiznje na swojej koži dožiwichmy. Wone podawki nětkole mnohim zaso do pomjatka přichadźeja. Za łahodnym hesłom „dopomnjenki“ pak kryja so přetrate strachi, ćerpjenja, smjerć a zrudoba.
Wójnske wopory
Wójna njewostawa bjez woporow. Prěni Sernjanski wójnski wopor bu 18. julija 1941 Bjarnat Wowčerk (Piwarcec). Njecyłe 26 lět młody dyrbješe swoje žiwjenje woprować. Jeho bratr Mikławš je 1. hodownika 1944 pola Trebišova w Słowakskej zahinył. We wojerskej powěsći wo jeho smjerći bě přispomnjene, zo njejsu ćěło wuchować a pochować móhli. – To su wěsće domoródni słowakscy ludźo wobstarać dyrbjeli.
Charakter kompozicijow kruće wot teksta wotwisny
Zetkanje ze serbskim hudźbutwórcom Janom Cyžom w Budyšinje
Mała rumnosć z kompjuterom, pisanskim blidom a kamorom z kašćikami, w kotrychž leži wšelaki notowy material, je dźěłowe městno 59lětneho komponista Jana Cyža w Serbskim ludowym ansamblu w Budyšinje. „Sym tule na poł městna přistajeny jako archiwar a na poł městna jako hudźbny dramaturg“, Cyž rozjasnja. Jeho nadawk je, notowy material archiwizować, jón digitalizować a za aktualne wužiwanje chóra a orchestra w ansamblu hudźbne twórby wotpowědnje skorigować a noty skazać. Wot lěta 2011 Jan Cyž tole čini, do toho bě bariton w chórje SLA. Ze swojim dźěłom přinjese hudźbutwórc porjad do wulkeho notoweho składu serbskeje kulturneje institucije. Zdobom wupřestrěwa so jemu při tym bohaty material, kotryž móže jako hudźbny srědk tež za swoje kompozitoriske skutkowanje nałožować. Hižo wjele wot orchestrow wužiwaneho notoweho materiala, wosebje partitury, Budyšan ponowja. Syda takrjec wosrjedź hudźbnych žórłow a přiswoja sej tak bjezposrědnje šěroku wědu wo twórbach najwšelakorišich komponistow.
Styki po nowym puću
Kak młodych ludźi zajimować a wabić za wěsty studij? Kak jich pozbudźować a wjazać na uniwersitu, fakultu, za wěsty institut kubłanišća?
Takle a hinak rěkaja drje tež prašenja tych, kotrymž leži w Serbach a na Lipšćanskej uniwersiće dorost derje kubłanych sorabistow, kubłarjow a wědomostnikow na wutrobje. Połoženje w tutym wobłuku wšak njeje jara róžojte, wšako faluje dale tójšto wučerkow a wučerjow we Łužicy, kiž na wysokim niwowje serbsko-němsku dwurěčnosć wobknježa.
Na Šleskej uniwersiće w Katowicach zamołwići hižo dlěje wědźa, zo dyrbiš přidatnu kreatiwitu wuwiwać a mocy nałožować, jeli chceš młodźinu za swoje wysokošulske kubłanišćo, za wěste studijne směry zahorić, ju motiwować, so po maturje na přikład za studij slawistiki a germanistiki w blišej wokolinje zapisać.
Zajim za staru ludowu hudźbu budźić
Rozmołwa z Budyskim hudźbnym nakładnikom a kulturnikom
Ze serbskim kulturnym žiwjenjom je aktiwnje wusko zwjazany Budyski hudźbny nakładnik a kulturnik Měrko Šołta, kotryž so z kritiskim wóčkom w Serbach rozhladuje. Alfons Wićaz je so z nim rozmołwjał.
Hižo něšto lět maće swójske hudźbne nakładnistwo. Što móžeće z nim serbskemu hudźbnemu žiwjenju poskićeć?
M. Šołta: Nakładnistwo, kotrež mjenuje so „Lumir“, mam hižo 25 lět. Tele pomjenowanje měješe po čěskej a serbskej powěsći kuzłar a hudźbnik při kralowskim dworje. Wonu figuru je tež Zejler do swojich basnjow přewzał. Zdobom mjenowaše so prěni měšany serbski chór „Lumir“. W prěnim rjedźe je mój nadawk, z nakładnistwom zawostajene noty serbskeje hudźbneje kultury zjawnosći posrědkować a tak dać přiležnosć, so aktiwnje a konkretnje z tutym hudźbnym materialom zaběrać.
To rěka, zo móže so kóždy, kotryž wosebite noty serbskich komponistow pyta, pola Was přizjewić?
Moluje najradšo serbske bajki a powěsće
Błótowska molerka Ingrid Grošcyna z Lubina
Ingrid Grošcyna je w swojej domiznje w Lubinje a wokolnych delnich Błótach jara znata a připóznata, a to jako wjelestronska wuměłča, kotraž jenož njemoluje a njerysuje, ale tež powědančka a basnje pisa. „Wona je naša błótowska molerka“, praja mnozy ze sprawnej česćownosću.
Poprawom je wona na dwoje wašnje molerka. Narodźena w Grabinje (Finsterwalde) nawukny po wuchodźenju šule powołanje molerki, kotraž barbi a tapecěruje sćěny a stwy. Ale hižo tehdy je bóle lubowała to druhe, wuměłske molowanje a rysowanje. Najskerje ma wona to wot swojeho dźěda, kotryž běše w Berlinje hromadźe w jednej skupinje z Heinrichom Zillu molował.
