Kubłanišćo w Delanach swjeći
Ralbičanske šulske twarjenje wobsteji 40 lět a ma zajimawe stawizny
Na wulki swjedźeń přeprosyli su wuknjacy a wučerjo Serbskeje wyšeje šule Ralbicy, zo bychu tam dźensa zhromadnje 40lětne wobstaće a zdobom zjawne wotewrjenje wobnowjeneho kubłanišća woswjećili. Wjele wjerškow, kaž mejemjetanje na šulskim dworje, kulturny program zakładnych a wyšich šulerjow, zjawne přepodaće wobnowjeneho šulskeho twarjenja a najwšelakoriše poskitki wotbłyšćuja zaměrne dźěło na delanskej šuli. Składnosć, sej ju bliže wobhladać a so z wučerjemi, kaž tež z nětčišimi a něhdyšimi sobušulerjemi rozmołwjeć, dźensa zawěsće mnozy wužiwaja. Tón abo tamny drje dopomina so tež na swój šulski čas w domje, před 40 lětami natwarjenym.
Zajimawe stawizny
70 lět po kóncu Druheje swětoweje wójny – Dźěćace dožiwjenja ...
Lětsa je tomu 70 lět, zo je so Druha swětowa wójna skónčiła. Jako šulscy pacholjo přiběrajcy wójnu wědomje zapřijachmy. A nalěto 1945 jeje zahubu z poslednimi surowymi bitwami zaso w domiznje na swojej koži dožiwichmy. Wone podawki nětkole mnohim zaso do pomjatka přichadźeja. Za łahodnym hesłom „dopomnjenki“ pak kryja so přetrate strachi, ćerpjenja, smjerć a zrudoba.
Wójnske wopory
Wójna njewostawa bjez woporow. Prěni Sernjanski wójnski wopor bu 18. julija 1941 Bjarnat Wowčerk (Piwarcec). Njecyłe 26 lět młody dyrbješe swoje žiwjenje woprować. Jeho bratr Mikławš je 1. hodownika 1944 pola Trebišova w Słowakskej zahinył. We wojerskej powěsći wo jeho smjerći bě přispomnjene, zo njejsu ćěło wuchować a pochować móhli. – To su wěsće domoródni słowakscy ludźo wobstarać dyrbjeli.
Charakter kompozicijow kruće wot teksta wotwisny
Zetkanje ze serbskim hudźbutwórcom Janom Cyžom w Budyšinje
Mała rumnosć z kompjuterom, pisanskim blidom a kamorom z kašćikami, w kotrychž leži wšelaki notowy material, je dźěłowe městno 59lětneho komponista Jana Cyža w Serbskim ludowym ansamblu w Budyšinje. „Sym tule na poł městna přistajeny jako archiwar a na poł městna jako hudźbny dramaturg“, Cyž rozjasnja. Jeho nadawk je, notowy material archiwizować, jón digitalizować a za aktualne wužiwanje chóra a orchestra w ansamblu hudźbne twórby wotpowědnje skorigować a noty skazać. Wot lěta 2011 Jan Cyž tole čini, do toho bě bariton w chórje SLA. Ze swojim dźěłom přinjese hudźbutwórc porjad do wulkeho notoweho składu serbskeje kulturneje institucije. Zdobom wupřestrěwa so jemu při tym bohaty material, kotryž móže jako hudźbny srědk tež za swoje kompozitoriske skutkowanje nałožować. Hižo wjele wot orchestrow wužiwaneho notoweho materiala, wosebje partitury, Budyšan ponowja. Syda takrjec wosrjedź hudźbnych žórłow a přiswoja sej tak bjezposrědnje šěroku wědu wo twórbach najwšelakorišich komponistow.
Styki po nowym puću
Kak młodych ludźi zajimować a wabić za wěsty studij? Kak jich pozbudźować a wjazać na uniwersitu, fakultu, za wěsty institut kubłanišća?
Takle a hinak rěkaja drje tež prašenja tych, kotrymž leži w Serbach a na Lipšćanskej uniwersiće dorost derje kubłanych sorabistow, kubłarjow a wědomostnikow na wutrobje. Połoženje w tutym wobłuku wšak njeje jara róžojte, wšako faluje dale tójšto wučerkow a wučerjow we Łužicy, kiž na wysokim niwowje serbsko-němsku dwurěčnosć wobknježa.
Na Šleskej uniwersiće w Katowicach zamołwići hižo dlěje wědźa, zo dyrbiš přidatnu kreatiwitu wuwiwać a mocy nałožować, jeli chceš młodźinu za swoje wysokošulske kubłanišćo, za wěste studijne směry zahorić, ju motiwować, so po maturje na přikład za studij slawistiki a germanistiki w blišej wokolinje zapisać.
Zajim za staru ludowu hudźbu budźić
Rozmołwa z Budyskim hudźbnym nakładnikom a kulturnikom
Ze serbskim kulturnym žiwjenjom je aktiwnje wusko zwjazany Budyski hudźbny nakładnik a kulturnik Měrko Šołta, kotryž so z kritiskim wóčkom w Serbach rozhladuje. Alfons Wićaz je so z nim rozmołwjał.
Hižo něšto lět maće swójske hudźbne nakładnistwo. Što móžeće z nim serbskemu hudźbnemu žiwjenju poskićeć?
M. Šołta: Nakładnistwo, kotrež mjenuje so „Lumir“, mam hižo 25 lět. Tele pomjenowanje měješe po čěskej a serbskej powěsći kuzłar a hudźbnik při kralowskim dworje. Wonu figuru je tež Zejler do swojich basnjow přewzał. Zdobom mjenowaše so prěni měšany serbski chór „Lumir“. W prěnim rjedźe je mój nadawk, z nakładnistwom zawostajene noty serbskeje hudźbneje kultury zjawnosći posrědkować a tak dać přiležnosć, so aktiwnje a konkretnje z tutym hudźbnym materialom zaběrać.
To rěka, zo móže so kóždy, kotryž wosebite noty serbskich komponistow pyta, pola Was přizjewić?
Moluje najradšo serbske bajki a powěsće
Błótowska molerka Ingrid Grošcyna z Lubina
Ingrid Grošcyna je w swojej domiznje w Lubinje a wokolnych delnich Błótach jara znata a připóznata, a to jako wjelestronska wuměłča, kotraž jenož njemoluje a njerysuje, ale tež powědančka a basnje pisa. „Wona je naša błótowska molerka“, praja mnozy ze sprawnej česćownosću.
Poprawom je wona na dwoje wašnje molerka. Narodźena w Grabinje (Finsterwalde) nawukny po wuchodźenju šule powołanje molerki, kotraž barbi a tapecěruje sćěny a stwy. Ale hižo tehdy je bóle lubowała to druhe, wuměłske molowanje a rysowanje. Najskerje ma wona to wot swojeho dźěda, kotryž běše w Berlinje hromadźe w jednej skupinje z Heinrichom Zillu molował.
Přiwótřene, hač ke grotesknym wuprajenjam
Wustajeńca „Karl Vouk. Satkula“ w Budyšinje
Jednory titul, ale poprawom wuměłstwowy program: „Karl Vouk. Satkula“. Dwoje do wočow bije: na jednej stronje jasna, prowokowaca wobrazowa rěč wuměłca, na tamnej stronje towaršnosć šćipace, wšo jasnje prajace temy. Karl Vouk, w awstriskim dźělu južneje Korutanskeje absolwent Wienskeje Akademije tworjacych wuměłstwow a přećel Serbow, wustaja tele tydźenje w Budyskim Serbskim muzeju.
Wuswobodźenje
Lěto 1945. Srjedź apryla ćeknychmoj, mać a ja, před frontu. Nan bě we wójnje. Dny dołho bě kolona ćěkancow přez hasku nimo našeje chěže ćahnyła: Ćěkancy z Němskeje do Němskeje. Stari a młodźi, žony a dźěći, žani mužojo w lěpšej starobje. Rěblowane wozy z konjemi, ćehnjene wot wołow abo kruwow, małe wozy wot psow abo ludźi. Na nich najskromniši zbytk wobsedźenstwa – matracy, poslešća, jědź a pica: měchi běrnow, rěpy a morcheje. Hdyž so wójnski hrimot strašnje bližeše, zarjadowachmoj so do treka.
Kónc meje abo spočatk junija so wróćichmoj z tehdy wot US-wójska wobsadźeneje zapadneje Sakskeje do domizny. Rozbuchnjene mosty, ruiny, granatowe dźěry, wopušćene wojerske hrjebje, zničene tanki a kanony, wotpalene statoki, pusty kraj. Něhdźe namakach wojerski helm a wzach jón sobu. Měješe wutřělenu dźěru na jednej stronje a runje tajku na tamnej. Ničenja we Łužicy běchu strašne, wosebje tam, hdźež so fronta wjacekróć měnješe kaž wokoło Njeswačidła.
Zajimawostki wo zhubjenych hrodach třoch wsow
Jamno, Cympl a Košla su w Hornjej Łužicy mało znate wjeski, přisłušace lětdźesatki něhdy Klětnjanskej gmejnje. Nětko su wone dźěl wulkokomuny Hamor w Zhorjelskim wokrjesu. Wšitke tři wsy běchu hišće w prěnjej połojcy 20. lětstotka přewažnje serbske a mějachu rjany hród, kotryž hižo njewobsteji. W Klětnom rodźeny Hans-Jürgen Berg, kotryž je knihu wo tutej wosadnej wsy a jeje stawiznach spisał, je loni dalši spis wo zhubjenych hrodach třoch wsow wudał.
Potajne hrodźišćaa młyny podłu Čornicy
Idyliske pućowanje po Hodźijskej hrodźišćowej šćežce
Jedyn z přewšo krasnych blečkow je w nalětniku w Hornjej Łužicy kónčina wokoło Hodźija. Gmejna wobsteji ze šěsć hłownych wjesnych dźělow, kotrymž su wjacore małe wsy přirjadowane. Wšudźe su wjesne tafle dwurěčne. Byrnjež dźensa w něhdźe 3 100 wobydlerjow ličacej gmejnje jeno hišće mało Serbow bydliło, su stawizny tutoho regiona hłuboko z našim małym słowjanskim ludom zwjazane. Wo tym swědča mjez druhim hrodźišća a pomniki. Tute wuhladaš na přikład na Hodźijskej hrodźišćowej pućowanskej šćežce. Nimo potajnych hrodźišćow w Žičenju, Hodźiju, Darinje, Koblicach, Dobranecach a Spytecach su to młyny. Wjetšina z nich su kaž podłu rěčki Čornicy dźensa rozpadane, steja tam jenož hišće rozwaliny. Najebać to pak wuprudźuja wysoke a wobrosćene kamjentne murje a rozpadanki při pućowanju hłuboki zaćišć wo jich stawiznach. Tak tež Kobličanski Fehrmannnec młyn, kotryž je techniski pomnik. Wón słuša k najznaćišim młynam při Čornicy. Wot lěta 1921 wobhospodarjachu jón wjacore Fehrmannec generacije tež jako pjekarnju.
