Lětsa bjez delnjoserbskeje skupiny
Na festiwalnej njedźeli prezentuja so łužiske skupiny na wulkim jewišću pod Fulkec hórku. Maximilian Gruber je so ze zamołwitej za program, Janu Pětrowej, krótko do spočatka festiwala rozmołwjał.
Pod kotrej temu prezentuja so tudyše skupiny lětsa?
Jana Pětrowa: Za lětušu temu smy sebi serbski kwas wuzwolili. Skupiny su so, kóžda na swoje wašnje, z temu rozestajili a nam jeje specifiki předstajeja. Při tym směće so wosebje na Wudworski folklorny ansambl wjeselić, kotryž předstaja lětsa, po dołhej přestawce zaso, serbski kwasny ćah rejujo na jewišću. Wězo su so tež druhe skupiny intensiwnje z temu rozestajili a tuž směće so na pisany kwasny potpurij wjeselić.
Na kajke nowosće smědźa so wopytowarjo lětsa wjeselić?
Dyrbimy sej dowol zasłužić?
Lědma bywaja dny zaso dlěše a rjeńše, sej ludźo tójšto předewzaja. Štož w chłódnych měsacach móžno njebě, chcemy po móžnosći předewšěm w lěću nachwatać. Tola, štóž je po wječorach stajnje wuknihowany, tón je skerje wučerpany. A nětko su bórze prózdniny. Čas před tym je za swójby přidatnje zwjetša jara hektiski a połny terminow. W šuli dźěći hišće raz z połnej paru dźěłaja, tohorunja ma so do dowola hišće něšto zrjadować. Rozžohnowanske swjedźenje w pěstowarni. Planować, organizować, nakupować, kófry pakować – zasadnje je kóždy jednotliwy dypk rjany, tola přewjele naraz strowoće njetyje. Trochu stresa wšak derje čini, wón nas samo pohonja, tola to njeměł trajny staw być. Dyrbjeli tuž wuwaženy poměr mjez měrom a stresom docpěć a snano tež raz něčemu „ně“ prajić.
Za Łužicu a jeje bohatosć wabić
Partnerojo projekta UNESCO 5 su so wčera w Mužakowje zetkali. Tež Clemens Škoda, referent Domowiny za kulturne naležnosće a wukraj, je so wobdźělił. Milan Pawlik je so z nim rozmołwjał.
Móžeće našim čitarjam skrótka projekt UNESCO 5 rozłožić?
C. Škoda: Projektej přisłušeja biosferowej rezerwataj Błóta a Hornjołužiska hola a haty, swětowe namrěwstwo Mužakowski park, globalny geopark Mužakowski zahork a imaterielne kulturne herbstwo Serbow. Zasadnje měri so tutón projekt na to, partnerow, kotřiž chcedźa za Łužicu a jeje bohatosć wabić, hromadu wjesć. Wšitkich tutych zwjazuje wězo słowo „herbstwo“.
Je Domowina jenička zastupjerka Serbow w kruhu UNESCO 5?
Dešć bě jara spomóžny
Ratarjo maja stajnje z chabłacymi wikami kaž tež z wjedrowymi wobstejnosćemi wobchadźeć. Wo aktualnym połoženju je so Bianka Šeferowa z předsydu regionalneho burskeho zwjazka Budyšin-Kamjenc Stefanom Triebsom rozmołwjała.
Kajka je tuchwilu situacija na łužiskich honach?
S. Triebs: Po horcych temperaturach ze suchej periodu bjez spadkow bě dešć jara spomóžny. Rostliny móža so nětko dale derje wuwić. Tež trawa móže nětko zaso rosć. Po prěnim syćenju trawy za silažu bě dešć nětko trěbny, tak zo móžemy druhi raz žnjeć. Do dešća je strach hrozył, zo łuki horcoty dla spala.
Tučasnje su płaćizny za mlokowe wudźěłki w kupnicach zaso trochu niše. Su so tež płaćizny mloka znižili, kotrež ratarjo předźěłarjam poskića?
S. Triebs: Njeje žanoho direktneho zwiska mjez płaćiznami za surowizny a inflaciju. Mjeztym pak zwěsćamy, zo płaćizny w kupnicach spaduja a wikowarjo z rabatami wo kupcow wabja.
Kajke su płaćizny za wudźěłki ratarjow na wikach?
Wušparanja ze swójskej milinu
Sće sej minjene dny rjane lětnje wjedro z wjele słóncom prawje lubić dali? Ja so tak prawje přez nje wjeselić njemóžach, haj poprawom je mi při telko słóncu wutroba bolała. Přičina je solarna připrawa, kotruž mjeztym dobry měsac na třěše našeho domu mamy. Sym na tymle městnje hižo raz wo tym pisał, zo smy so za tajku připrawu rozsudźili. Mjeztym ju mamy – ale wužiwać ju njemóžemy, hačrunjež wona bjezporočnje funguje, kaž bě při prěnim pospyće widźeć. Čakamy mjenujcy na digitalny milinowy ličak, kiž na jednym boku zwěsća, kelko miliny ze syče bjerjemy a na tamnym boku kelko miliny ze solarnych platow do syče dawamy. Mjeztym wjacorych znaju, kotrymž so runje tak dźe.
Dalši problem je naš stary analogny milinowy ličak. Při prěnim tesće solarneje připrawy zwěsćichmy, zo so ličak wróćo wjerći, dokelž w nim žana zawěra zatwarjena njeje. To pak w Němskej dowolene njeje. Hewak móhł znajmjeńša swoju milinu w domje sam přetrjebać a tamny dźěl takrjec do syče darić. Ale ně, dyrbju dale čakać, připrawa na třěše je hasnjena a milinowy ličak so pěknje dale wjerći – doprědka wězo.
Lětsa z nowym finalom
Nimo Budyšina a Chrósćic je delnjołužiska wjes Hochoza (Drachhausen) kruty wobstatk mjezynarodneho festiwala Łužica. Maximilian Gruber je so ze zamołwitym na městnje, Tobiasom Ungerom, rozmołwjał.
Kak přihotuje so wjes Hochoza po štyrjoch lětach přestawki lětsa na festiwal?
T. Unger: Wot decembra hižo přihotujemy so na wjeršk festiwala we wsy. Kóždy měsac organizowachmy přihotowanske zetkanja, w kotrychž smy zašłe festiwale reflektowali a přemyslowali, kak móhli lětsa postupować. Dwory we wsy smy w dalokej měrje reaktiwěrowali. Při planowanjach smy so na znaty koncept zašłych lět złožowali. Wotběhi njejsu so we hłownym změnili – smy dobreje nadźije na lětuši festiwal!
W kotrej měry so delnjołužiske wosebitosće do programa zatwarja?
Trjebamy nowe towarstwo?
Zo su starši kmani, swoje, wosebje pak prawa swojich dźěći zakitować, njeje njewšědne a njeznate. Ně, zjawnosć tole wočakuje. Wona sej to samo žada. Přetož, što ma za eksistencu čłowjestwa wjetšu hódnotu hač to, zo so dźěći narodźa, kotrež su perspektiwa kóždeho naroda. K tomu słuša bjez prašenja starosć wo to, zo změja dźěći a młodostni optimalne kubłanje. A to nic jenož na přirodowědnym polu a w mjezynarodnje připóznatych rěčach, ale runje tak w tajkich wobłukach, kotrež region, w kotrymž bydla, wuznamjenja. W našej kónčinje je to serbšćina. Zdawa so přewšo dobre być, hdyž so nawodźa serbšćinu wuwučowacych kubłanišćow po tym maja, kóždemu dźěsću, kotrež to chce, serbsku rěč posrědkować. Z tym wotpowěduja woni prawniskim rjadowanjam w Sakskej. Zo maja starši za šulskich nowačkow wupjelnić wosebity formular z přećom, swojemu dźěsću tole zmóžnić, hdyž šula blisko bydlenja njeje, nimam za poćežowace.
Projekt móhł so dlěšodobny stać
Na wopytowarjow „Pólskich nocow“ w Smochćicach čaka lětsa wosebita překwapjenka. Nimo orchestra, baleta a chóra Serbskeho ludoweho ansambla wustupuja tam lajscy rejwarjo. Milenka Rječcyna je so z choreografom a nawodu skupiny Kornelom Kolembusom rozmołwjała.
Kak je k wutworjenju skupiny dóšło?
K. Kolembus: Po tym, zo běch swój angažement za Serbski folklorny ansambl Wudwor skónčił, běchu mjez tamnišimi rejwarjemi někotři, kotřiž su wosebite wužadanje pytali. Tuž smy projektowu rejwansku skupinu za „Pólske nocy“ w Smochćicach wutworili.
A kotry běše puć do SLA?
K. Kolembus: Młodostni su so na mnje wobroćeli z próstwu, zo chcedźa dale pod mojim nawodom a tym mojeje partnerki Yulije Kasyan rejować. Tuž sym so na intendanta SLA Tomasa Kreibicha-Nawku wobroćił. Smój měnjenja, zo njeměli młodostni wostać takrjec ,na puću stejo‘. Tuž smój zrodźiłoj ideju, wutworić projektowu rejowansku skupinu w kotrejž tuchwilu jědnaće młodostnych, dźewjeć holcow a dwaj hólcaj rejuja.
Što chcedźa rejowarjo publikumej w Smochćicach poskićić?
Mamy hišće alternatiwu?
Bywša zwjazkowa kanclerka Angela Merkel je po swojim wotchadźe na wuměnk tójšto wuznamjenjenjow dóstała. Hakle njedawno spožčichu jej najwyši zasłužbowy rjad Němskeje „we wosebitym wuhotowanju“, najwyše móžne to počesćenje, kotrež Němska scyła ma.
Jako słyšach tele dny wuslědki najnowšeho woprašowanja mjez ludźimi, po kotrymž ma AfD po wšej Němskej mjeztym 18 procentow hłosow a je w Sakskej a Durinskej tuchwilu najsylniša politiska móc, bě mi jasne, zo je sej Merkel dalše myto zasłužiła: Wona je ze swojim atributom „bjezalternatiwnosće“ politiski stil w Němskej etablěrowała, kiž hač do dźensnišeho nałožuja. Nic naposledk je wona z nim załoženje AfD, Alternatiwy za Němsku, nastorčiła.
Demenca a wid do přichoda
Budyski Serbski muzej poskića na demencu schorjenym abo ludźom ze zbrašenjom wosebite poskitki a wodźenja. Milenka Rječcyna je so z Móniku Ošikowej, zamołwitej za kulturne sposrědkowanje a zjawnostne dźěło, rozmołwjała.
Sće jako muzej poskitki same wuwiwali?
M. Ošikowa: Haj, to smy na zakładźe tu wustajenych eksponatow. Jako běch w lětomaj 2020/2021 brošurku ,Kubłanske a posrědkowanske poskitki‘ naćisnyła, smy so we wobłuku poskitkow šěršo nastajili. A z tym smy nimo dotalnych tež dalše zaměrowe skupiny zapřijeli, nimo dźěći a młodostnych přiběrajcy dorosćenych, kotrymž móža być naše poskitki dalekubłanje.
So z poskitkami měrić na zbrašenych a na demencu schorjenych njeje přiwšěm jednorje. Što je Was k tomu inspirěrowało?
M. Ošikowa: Sym tajke wodźenja ze zbrašenymi w Kamjenskim muzeju dožiwiła. To běše přewšo wobohaćeće. Mějachmy to tež w Serbskim muzeju, njeběše pak pisomnje skrućene a tuž tež njeznate. Z brošurku je so to změniło.
Sće měli hižo duchownje, dušinje a/abo ćělnje schorjenych hosći?
