Skónčnje kónc diskriminacije
Derje so hišće dopominam, kak běch jako mały hólčec ze staršimaj w Drježdźanach po puću. Naraz přińdźe nam Afričan napřećo, snano student. „Hladaj, čornuch!“, rjekny naša mać. Hišće nihdy njeběch čłowjeka z čornej kožu takrjec wosobinsce zetkał. W knize „Swět wokoło nas“, kotruž tehdy jako dźěćo lubowach, su tónle wuraz tohorunja wužiwali. To pak je so změniło. Wšelake wopřijeća su so z našeho wšědneho rěčneho wobłuka zhubili, dokelž su „diskrimi- nowace“. Druhdy so prašam: „Štó poprawom postaja, što je diskriminowace?“
Jako běch jako młodostny z bratrom z kolesom w Słowakskej po puću, so nas wobydlerjo trochu ćmowšeje kože prašachu, zwotkel smój a dokal chcemoj. W rozmołwje z namaj woni runjewon hordźe rjeknychu: „Sme Cigáni – smy Cyganojo.“ Dźensa je wony „cyganski steak“ w hosćencach Němskeje dawno přemjenowany a z „cyganskeje juški“ w škleńcach je někajka „popjerjowa“ nastała. To dyrbju druhdy na naše tehdyše zetkanje w Słowakskej myslić. Hač drje su nam ludźo tam dźensa dźakowni?
Lěto njebudźe žane jednore
Hdyž čitam a słyšu tele dny z našich gmejnow jich lońše bilancy a lětuše předewzaća, so mi druhdy zda, zo je wuhlad do přichoda kaž hladanje do škleńčaneje kule, kotraž zamóže ći přichod wěšćić. Gmejny maja něštožkuli planowane, ale hač budu to zwoprawdźić móc, je wšo druhe hač wěste. Njewěstosće našeho časa su přewulke, hač móžeš z nimi solidnje planować.
Dobry přikład za to je gmejna Pančicy-Kukow. Tu chcychu hižo loni w decembru dalši twarski wotrězk wobšěrneho ponowjenja Šule Ćišinskeho wotzamknjeny měć. Tuchwilu pak maja twarscy dźěłaćerjo přeco hišće ruce połnej dźěła. Jim pobrachuje twarski material, a gmejnje pobrachuja pjenjezy, zo móhła wšo zapłaćić. Runja kóždemu priwatnemu čłowjekej dźě tež komuna pytnje, zo je wšitko dźeń a dróše. Wšelake dypki, kotrež njejsu na kóždy pad trěbne, su so hižo z woporom čerwjeneho pisaka stali. A kotra ličba na kóncu pod smužku zličbowanki steji, je dotal wulke hódančko. Nimo zahajenych projektow tuž lětsa w gmejnje ničo dale inwestować njebudu.
Kak ma bjez kultury dale hić?
Bilancy serbskich kulturnych institucijow 2021 tež w druhim lěće koronapandemije tróšku zrudźeja, wšako su postajene wot wupadow a deficitow. Tak bě Budyski Serbski muzej wjace dnjow zawrjeny hač wotewrjeny, Serbski ludowy ansambl móžeše wot 220 planowanych předstajenjow jeničce třećinu, mjenujcy 74, přewjesć. A hrajny čas Němsko-Serbskeho ludoweho dźiwadła Budyšin wobmjezowaše so loni efektiwnje na jenož pjeć měsacow. Statistiki su wotpowědne. Wo wjele mjenje wopytowarjow hač w lětach do toho su w mjenowanych domach witać móhli.
Tak daloko objektiwne ličby. Kwantita, to rěka mnóstwo wopytowarjow – tež hdyž wot zjawnych pjenjez zastarane institucije pobrachowacych dochodow dla wot insolwency tak wohrožene njejsu kaž samostatni wuměłcy abo kulturnišća w priwatnym nošerstwje – je přiwšěm wažny aspekt. Wšako hrozy strach, zo zhubja dźiwadła a muzeje dołhodobnje wulki dźěl swojeje klientele – dwě lěće stej dołhi čas, a ludźo narunaja pobrachowace žiwe kulturne impulsy na městnje z hinašimi, tež digitalnymi poskitkami.
Je na času 20te lěta 21. lětstotka wužić
W lěće 30lětneho wobstaća Załožby za serbski lud směm Serbam gratulować. A to za nowe financne zrěčenje. Připóznaće wosebiteje róle Serbow we Łužicy pokazuje so w zakótwjenju w Zakonju k sylnjenju strukturow we wuhlowych regionach. To je wuslědk postupowanja na wšelakich politiskich a towaršnostnych runinach. Přeju sej, zo tutón zhromadny duch při zeskutkownjenju projektow w Hornjej, srjedźnej a Delnjej Łužicy dale knježi, zo so nam „to Łužicu přesahowace“ wuspěšnje zešlachći, zo wotpowědne komunikatiwne a interaktiwne formaty nańdźemy a zo zamołwići srědki wosebje tam zasadźeja, hdźež je wotškódnjenje za nastate – předewšěm rěčne straty – najbóle trěbne.
Strach njeda so z darami zatykać
Naša awtorka je fararka w Dešnje. Wona koordinuje dźěło ze Serbami w Ewangelskej cyrkwi BerlinBraniborska-šleska Hornja Łužica.
fararka Katharina Köhlerowa
Tež dźensa styska so nam za nawjedowarjom. Bóh někoho pósćele, kotryž naš lud ze wšeho rozdwojenja zaso hromadu wjedźe. Znowa nadźijamy so wuchowarja. Znowa budźi so nadźija, zo Bóh z krutej ruku zapřimnje. Zas a zaso dadźa so ludźo zjebać, hdyž něchtó twjerdźi, zo by tón wočakowany był. Přezawjedna tale předstawa je. Nětko budźe wšitko lěpje. Tón žno budźe rjadować! Dajće jeho raz činić. Do čeho to wěrja? Přeco zaso dadźa so ludźo do pasli zawlec, zo sej mysla, mócny nawjedowar budźe rjadować. Samo cyrkwje su sej do tych pasli zalězli.
Zhromadnje sylni a solidariscy być
Něhdźe 500 ludźi je minjenu póndźelu w Budyšinje wospjet přećiwo naprawam korony dla protestowało. Nimale w samsnym času wusyłaše telewizija MDR dokumentaciju „Stacija 43“, nahrawanu w Berlinskim Virchowskim klinikumje. Jedna so wo intensiwnu staciju, hdźež ćežko schorjenych koronapacientow zastaruja. W štyrjoch slědach „Mrěć“, „Wojować“, „Nadźijeć so“ a „Wěrić“ dokumentuja redaktorojo druhu žołmu korony minjenu zymu a posrědkuja tak intimny dohlad do dźěła w chorowni. Tak wotbłyšćuja mjez druhim wusku hranicu mjez žiwjenjom a smjerću runje tak kaž lubosć a hódnotnosć kóždeho jednotliweho schorjeneho. Personal wšitkich ze wšej dostojnosću zastaruje, štož je psychisce kaž ćělnje wobćežne. Wosebje potom, hdyž bě wša próca podarmotna a pacient je zemrěł. Kóždeho tež dotal stroweho móže chorosć trjechić. Dokumentaciju měli sej wšitcy wobhladać, tež ći, kotřiž na koronje dwěluja. A hišće něšto chcyła dodać: Situacija w Berlinskim klinikumje je jenož jedyn přikład. Pandemija skutkuje po cyłej Němskej a po wšěm swěće.
Adwent zaso kusk jara měrny
Přiznawam, zo njeje hudźba mój cyle prěni a najwažniši konik, kiž mje k tomu honi, zo ani jenički koncert serbskeho chóra abo spěwneje skupiny w běhu lěta njeskomdźu. Ale w adwentnym času žno cyle rady raz připosłucham, hdyž naše spěwne ćělesa woblubowane adwentne a hodowne pěsnje zanošuja. To prosće do tohole ćmoweho časa słuša. Tajkej wosebitej dohodownej atmosferje so tež ja wuwinyć njemóžu.
Terminy wotrěčeć móžno
Často so mjerzaš, zo so w bohatym serbskim kulturnym žiwjenju zarjadowanja prěkuja. Prašeš so, hač móžno njeje, zo so institucije a towarstwa mjez sobu tak wothłosuja, zo njetrjebaš so za jedyn a přećiwo tamnemu poskitkej rozsudźić – telko zarjadowarjow dźě na kóncu nimamy! Ćim lěpje, zo je so wothłosowanje w padźe swjedźenskeho lěta „2022 – lěto Zejlerja a Kocora“ poradźiło.
Prěni naćisk protyki z něhdźe 30 terminami najprjedy raz předleži, najwjace pozicijow steji na zelenym, jenož někotre hišće cyle jasne njejsu. A hlej, samo tamne zarjadowanja – kaž na přikład 76. serbski cyrkwinski dźeń w Bukecach, festiwal dudakow w Slepom abo Wotrowski wosadny swjedźeń składnostnje 250. róčnicy załoženja – su tak wobkedźbowali, zo z lětom Zejlerja a Kocora njekonkuruja, ale su integrowane. Wšo připóznaće za prócowanje tuž zamołwitym. Jako potencielny publikum móžemy so wjeselić.
Dyrbimy so bóle prócować
„Kak móhło so to stać, zo nichtó njemže serbsce žwać? To tola móžno njej’, přeco telko zmylkow.“ Takle spěwachu Sorabičenjo minjenu sobotu na jewišću Budyskeje „Króny“. W kabaretnym přinošku wěnowachu so woni dźensnišemu stawej serbšćiny. Třo rjekojo pytaja za žórłom čisteje rěče, te pak je z germanizmami a anglicizmami zanjerodźene. Cuzbnikaj staj dual a kóncowku z kužoła wutłóčiłoj. Lipšćanscy studenća pak njeběchu na lětušej schadźowance jeničcy, kiž su so kritisce z kwalitu serbšćiny rozestajeli. „My smy přichod serbstwa, kiž hižo prawje serbsce njerěči“, tež dwanatkarjo Serbskeho gymnazija Budyšin jara sebjekritisce w swojim přinošku zwěsćichu. We wideju Serbskeje Murje so mudrowarski syn na rěčnu kwalitu swojeju staršeju hórši a jeju stajnje koriguje, doniž to jeho nan syte nima.
Nowu filmowu dobu zahajić
Njeby-li žanr w Serbach hižo na – wotwisnje wot definicije – znajmjeńša dwaceći lět trajacu tradiciju zhladował, by „hudźbne widejo“ dobry kandidat za hornjoserbske słowo lěta 2021 było. „Spočatk doby serbskeho hudźbneho wideja?“, prašeše so kolega Bosćan Nawka hižo loni w awgusće, jako bě skupina Astronawt prěni widejoklip na Youtube-kanalu „Serbska hudźba – Sorbian music“ wozjewiła. Mjeztym namakaš tam dohromady dwanaće přinoškow, dwaj z nich dožiwištej na lětušim Choćebuskim filmowym festiwalu (CFF) swoju premjeru, dalšej serbskej widejowej premjerje cyle hinašeho razu stej na CFF k tomu přišłoj. A lisćina nowych klipow přeco hišće dospołna njeje. Hač hiphop, pop, punk, techno, folkpunk a folkpop, hač mainstream abo subkultura – wšelakorosć młodeje serbskeje hudźby wotbłyšćuje so tež we widejach. Za kóždy słód a narok je tam něšto pódla, a to je derje tak. A zo so nimo wuměłskeje runiny politiska diskusija wo serbskim feminizmje, seksizmje a šowinizmje – je-li w tym zwisku adjektiw docyła legitimny – wuwiwa, je pódlanski efekt, kotryž wosobinsce witam.
