Derje so hišće dopominam, kak běch jako­ mały hólčec ze staršimaj w Drježdźanach po puću. Naraz přińdźe nam Afričan napřećo, snano student. „Hladaj, čornuch!“, rjekny naša mać. Hišće nihdy njeběch čłowjeka z čornej kožu takrjec wosobinsce zetkał. W knize „Swět wokoło nas“, kotruž tehdy jako dźěćo lubowach, su tónle wuraz tohorunja wuži­wali. To pak je so změniło. Wšelake wopřijeća su so z našeho wšědneho rěčneho wobłuka zhubili, dokelž su „diskrimi­- nowace“. Druhdy so prašam: „Štó poprawom postaja, što je diskriminowace?“

Jako běch jako młodostny z bratrom z kolesom w Słowakskej po puću, so nas wobydlerjo trochu ćmowšeje kože pra­šachu, zwotkel smój a dokal chcemoj. W rozmołwje z namaj woni runjewon hordźe rjeknychu: „Sme Cigáni – smy Cyga­nojo.“ Dźensa je wony „cyganski steak“ w hosćencach Němskeje dawno přemjenowany a z „cyganskeje juški“ w škleńcach je někajka „popjerjowa“ nastała. To dyrbju druhdy na naše tehdyše zetkanje w Słowakskej myslić. Hač drje su nam ludźo tam dźensa dźakowni?

Hdyž čitam a słyšu tele dny z našich gmejnow jich lońše bilancy a lětuše předewzaća, so mi druhdy zda, zo je wuhlad do přichoda kaž hladanje do škleńčaneje kule, kotraž zamóže ći přichod wěšćić. Gmejny maja něštožkuli planowane, ale hač budu to zwoprawdźić móc, je wšo druhe hač wěste. Njewěstosće našeho časa­ su přewulke, hač móžeš z nimi solidnje planować.

Dobry přikład za to je gmejna Pančicy-Kukow. Tu chcychu hižo loni w decembru dalši twarski wotrězk wobšěrneho ponowjenja Šule Ćišinskeho wotzamknjeny měć. Tuchwilu pak maja twarscy dźěłaćerjo přeco hišće ruce połnej dźěła. Jim pobrachuje twarski material, a gmejnje pobrachuja pjenjezy, zo móhła wšo zapłaćić. Runja kóždemu priwatnemu čłowjekej dźě tež komuna pytnje, zo je wšitko dźeń a dróše. Wšelake dypki, kotrež­ njejsu na kóždy pad trěbne, su so hižo z woporom čerwjeneho pisaka stali. A kotra ličba na kóncu pod smužku zličbowanki steji, je dotal wulke hódančko. Nimo zahajenych projektow tuž lětsa w gmejnje ničo dale inwestować njebudu.

Bilancy serbskich kulturnych institucijow 2021 tež w druhim lěće koronapandemije tróšku zrudźeja, wšako su postajene wot wupadow a deficitow. Tak bě Budyski Serbski muzej wjace dnjow zawrjeny hač wotewrjeny, Serbski ludowy ansambl móžeše wot 220 planowanych předstajenjow jeničce třećinu, mjenujcy 74, přewjesć. A hrajny čas Němsko-Serbskeho ludoweho dźiwadła Budyšin wobmjezowaše so loni efektiwnje na jenož pjeć měsacow. Statistiki su wotpowědne. Wo wjele mjenje wopytowarjow hač w lětach do toho su w mjenowanych domach witać móhli.

Tak daloko objektiwne ličby. Kwantita, to rěka mnóstwo wopytowarjow – tež hdyž wot zjawnych pjenjez zastarane institucije pobrachowacych dochodow dla wot insolwency tak wohrožene njejsu kaž samostatni wuměłcy abo kulturnišća w priwatnym nošerstwje – je při­wšěm wažny aspekt. Wšako hrozy strach, zo zhubja dźiwadła a muzeje dołhodobnje wulki dźěl swojeje klientele – dwě lěće stej dołhi čas, a ludźo narunaja pobrachowace žiwe kulturne impulsy na městnje z hinašimi, tež digitalnymi poskitkami.

W lěće 30lětneho wobstaća Załožby za serbski lud směm Serbam gratulować. A to za nowe financne zrěčenje. Připó­znaće wosebiteje róle Serbow we Łužicy pokazuje so w zakótwjenju w Zakonju k sylnjenju strukturow we wuhlowych regionach. To je wuslědk postupowanja na wšelakich politiskich a towaršnostnych runinach. Přeju sej, zo tutón zhromadny duch při zeskutkownjenju pro­jektow w Hornjej, srjedźnej a Delnjej Łuži­cy dale knježi, zo so nam „to Łužicu přesahowace“ wuspěšnje zešlachći, zo wotpowědne komunikatiwne a interaktiwne formaty nańdźemy a zo zamołwići srědki wosebje tam zasadźeja, hdźež je wotškódnjenje za nastate – předewšěm rěčne straty – najbóle trěbne.