Naše žiwjenje derje funguje
Hołdujemy najradšo dobje narodneho rozmacha w 19. lětstotku a jeho sławnym mužam, „hódnym wěčnoh wopomnjeća“. Najebać to, zo běše epocha wuchadźišćo najwjetšeje nacionalistiskeje zahuby Europy a zo buchu Serbja bórze z woporom narodneho rozmacha němskeho ludu. Wčera smy na pogromowu nóc 1938 spominali – dobre lěto do toho bě gestapo Serbske Nowiny rozbiła. A směmy so prašeć, hač je patriotizm wudźeržliwy (nachhaltig), kotryž pola mnohich patriotow serbstwo ani w swójbje wobchował njeje. Haj wšak, zhromadźene spisy „klasikarjow“ steja pola mnje doma na polcy, ale tež přichod němskeho ludu so na Goethe a Schillera njezłožuje. Što je z wěčnym wopomnjećom na njeličomnych Serbow 7. do 17. lětstotka, kotřiž njejsu spisy zawostajili, ale słowjansku dušu Łužicy? Sym jónu – napoł chutnje – namjetował, Myto Domowiny wšěm spožčeć, kotřiž maja znajmjeńša dźesać serbskich wnučkow. A štóž (dosć) dźěći nima, tón njech na druhe wašnje wšědny dźeń serbowacych animěruje.
Festiwal je kaž wulki bifet
Wot dźensnišeho wabi mjezynarodna filmowa scena zajimcow do Choćebuza. Milenka Rječcyna je so ze serbskej dźiwadźelnicu a filmowej hrajerku ze Smječkec Boženu Bjaršec rozmołwjała.
Sym z „nowych medijow“ zhoniła, zo sće minjeny čas do wjacorych filmowych projektow zapřijata była. Kotry z nich je najaktualniši?
B. Bjaršec: We wobłuku Choćebuskeho filmoweho festiwala prezentuje telewizijny magacin Łužyca sobotu prapremjernje pask „Serbska utopija, kapitl I: Nowy swět – Eine neue Welt“. Produkcija labela Lusatia Film je projekt serbsko-němskeje syće Łužycafilm.
Wo čim film jedna?
B. Bjaršec: Přizemimy ze slědźerskej swětnišćowej łódźu w lěće 2123 w Grodku. Tam namakamy wšelake artefakty ze zašłosće, kotrež na łužiskich Serbow pokazuja. Sceny hraja w starym domskim, kotremuž hrozy rozpadanje. Za film pak běše to krasna kulisa. Wšako smy w něhdyšim dožiwjenskim parku Serbow přizemili.
W kotrej rěči bu film nawjerćany?
Z roboterom operować
Wojerowski klinikum Łužiska jězorina hotuje so na to, w přichodźe z roboterom operować. Milenka Rječcyna je so z Julianu Kirfe, jednaćelku chorownje rozmołwjała.
Kak wažne tajke robotery dźensa su? Njeje tola dźěło nazhoniteho chirurgu lěpše?
Juliane Kirfe: My dóstanjemy roboter za wobłuk urologiju, gynekologiju a chirurgiju. Budźe tomu tak, zo stajnje jedyn lěkar za roboterom sedźi a jón z joystickom a małym modulom posłužuje. Potom roboter takrjec operaciju přewjedźe. To budźe puć, kotryž přichodnje sylnišo změjemy. Budźe tomu stajnje tak, zo čłowjek a technika zhromadnje skutkujetaj. Dźensa praju, zo njemóžeš so jako ćežišćowy zastaraćel hižo robotice resp. roboterowej chirurgiji wobarać.
Operujeće w klinikumje tež minimalnoinwasiwnje?
Mosty twarić a tworić
Po kotrych mostach sće hižo šli abo jěli? Z kotrych mostow sće do daliny hladali? Na kotrym mosće stejo sće přihladowali, kak zmužići, na powjaz přiwjazani do hłubiny skoča? A z kotreho mosćika sće z radosću sami do wody skočili, snadź jako dźěćo abo młodostny, ze šibałosću druheho šćěkajo abo cyle jednorje na wochłódźenje so wjeselo?
Potrjebu wolerjow respektować
We wichorojtym času za swoju stronu je Budyski wokrjesny zjězd Lěwicy jako serbskopolitiskeho rěčnika wokrjesneho předsydstwa Hajka Kozela znowa wuzwolił. Z nim je Axel Arlt porěčał.
Čehodla sće znowa kandidował?
H. Kozel: Budyski wokrjesny zwjazk Lěwicy w separatnych wólbach serbskopolitiskeho kaž tež młodźinskopolitiskeho rěčnika wuzwola. To dopokazuje, zo je tola móžno, konkretne struktury a procedury nałožować, kotrež k tomu wjedu, zo so prawa serbskeho čłonstwa w Lěwicy wobkedźbuja. To bě rozsudny dypk.
Na krajnej runinje pak hinak wupada?
H. Kozel: Bohužel traje tam hišće rozestajenje ze změrcowskej komisiju wo našich prawach. Komisija njeje po pjeć lětach přeco hišće rozsudźiła. To sym na njedawnym wokrjesnym zjězdźe we Wojerecach kritizował. Tež tohodla chcu dale skutkować w funkciji, zo bychmy skónčnje dóšli ke konkretnym rezultatam.
Kak chceće k tomu přinošować přećiwk mjez wulkoměstami a wjesnej kónčinu w sakskej Lěwicy přewinyć?
Rady koordinuje a iniciěruje
Pjatk tydźenja je towarstwo Serbska murja za swój angažement na dobro serbskeje rěče Myto Domowiny za dorost přijimało. Mjez mytowanymi čłonami towarstwa běše tež 24lětny rodźeny Chróšćan Syman Sćapan. Milan Pawlik je so z nim rozmołwjał.
„Serbska murja“: Čehodla sće towarstwo załožili? Čehodla sće sej runje tute mjeno wuzwolili?
S. Sćapan: Jako skupina namakali smy so w lěće 2016 na swětowym zetkanju młodźiny w Krakowje. Tu je tež ideja mjena nastała. Jako njesechmy pjeć młodostnych serbsku chorhoj we wulkim formaće w ćahu přez wuske haski Krakowskeho stareho města, je nas naš přewodnik kapłan Florian Mróz jaku pochodowacu „serbsku murju“ wopisał. To je so nam lubiło a tak smy zapřijeće jako mjeno towarstwa rady přiwzali.
Móžeš nam zaměry towarstwa a konkretne projekty tróšku bliže předstajić?
Serbski kandidat
Jurij Bulank, 35lětny fachowy informatikar z Prawoćic, je direktny kandidat SPD za wólby do krajneho sejma w „serbskim wólbnym wokrjesu“. Z nim je so Marcel Brauman rozmołwjał.
Čehodla měła SPD tule wjetšu rólu hrać?
J. Bulank: Njebych to na stronu poćahował. Je wjele angažowanych Serbow w najwšelakorišich towarstwach. Ale na politiskim polu mało ludźi nadeńdźeš. Njemóžemy so na to spušćeć, zo knježerstwa serbske temy wobdźěłuja, ale dyrbimy sami na tym dźěłać, zo so serbske dypki narěča. Hdyž tola stronsce na wěcku hladam, móžu prajić, zo hódnoty SPD – swoboda, sprawnosć a solidarita – katolskim předstawam wotpowěduja a so njewužiwaja jenož jako přidatk w mjenje.
Za kotre naležnosće so zasadźujeće?
Zmylki a paćer pačenja
Zmylki njehodźa so ženje dospołnje wobeńć. A to njeje scyła zlě. Nawopak, wšako podarmo njerěka, zo hakle z njedostatkow, misnjenjow a mylenjow woprawdźita mudrosć wurosće – abo ze słowami lawreata Nobeloweho myta za fyziku Franka Wilczeka: „Nječiniš-li nihdy zmylk, njejsu problemy, z kotrymiž so rozestajuješ, naročne dosć. A to je wulki zmylk.“ Wažne w tym zwisku wšako je, něšto z toho wuknyć, kaž Konfucius rjenje zjima: „Štóž je prěni zmylk naworał a jón njesporjedźi, skući hižo druhi.“
Hač je mudrje, tele dny tak a znak hižo wosłabjenu Lěwicu a jich potencielne wolerstwo ze załoženjom noweje strony – zaso tele słowo! – pačić, njehodźi so hišće rjec. Wočakńmy wólby. Zamołwitym pak měli stawizny Weimarskeje republiki z přičinu być, zmylki znajmjeńša njewospjetować. Wobstajne wojowanja wosrjedź lěweho politiskeho spektruma – hlej SPD, USPD, KPD, KPD-O atd. – njejsu ani „proletariatej“ pomhali ani postupej nacionalistiskich hibanjow a naposledk nacionalsocialistow zadźěwali.
Prof. dr. Klaws Thielmann dźewjećdźesatnik
Serbski medicinar-wědomostnik a nan šěsć dźěći prof. dr. Klaws Thielmann swjeći zajutřišim swoje dźewjećdźesaćiny w Erfurće. Narodźił je so 1933 w Połčnicy, hdźež měještaj jeho serbska mać a jeho němski nan zhromadnu lěkarsku praksu. Tam zastupi do šule a chodźeše na to na Lessingowy gymnazij w Kamjencu. Jako hólčec wopytowaše wón rady swojeho dźěda Mikławša Kubaša a swoju ćetu Marju Kubašec w Chasowje. Dźěd njeje z wnučkom jeno zaměrnje serbował, ale w nim tež luboznje zajim za serbske stawizny a přirodu zbudźił. „Rady podach so z kolesom z Połčnicy do Chasowa a připosłuchach napjeće dźědej. Wón mi ptače mjena, ratarske a druhe wopřijeća serbsce posrědkowaše. Chasow sta so z mojej domiznu. Tam přebywajo čuju so hišće dźensa swobodnje a napjelnjeny z čerstwym powětrom“, rjekny jubilar.
Šćěpić abo nješćěpić
Tuchwilu njeje docyła tak lochko, so přećiwo abo za šćěpjenje přećiwo schorjenju na korona rozsudźić. Na jednym boku so w zjawnosći hižo wulce wo tym njerěči, na druhim boku pak prašamy so, hač je scyła trjeba po infekciji so wospjet šćěpić dać. Anja Nowakowa je so ze serbskej domjacej lěkarku dr. Janu Markowej rozmołwjała.
Jako lěkarka sće za čas korona-pandemije ludźom poručiła so přećiwo wirusej šćěpić dać. Zwěsćamy stajnje a nowe warianty korony. K čemu radźiće aktualnje? Šćěpić abo nješćěpić?
