Do jamy lawa so podał
We wobłuku swjedźenskeho lěta „1 700 lět židowske žiwjenje w Němskej“ je njedawno znaty dźiwadźelnik Roman Knižka hromadźe z dujerskim kwintetom Opus 45 literarno-komorny hudźbny program „Ich hatte einst ein schönes Vaterland“ w Budyšinje předstajił. Něhdźe 130 ludźom poda wón w tamnišim wopomnišću dohlad do žiwjenskich poměrow Židow mjez Němcami wot 18. lětstotka hač do přitomnosće. Cordula Ratajczkowa je so z 51lětnym rodźenym Budyšanom wo dźensnišich politiskich poměrach rozmołwjała.
Knježe Knižka, na kóncu zarjadowanja sće wuzběhnył, zo je Wam tale literarno-koncertna tura naležnosć wutroby, wosebje předstajenje w Budyšinje. Čehodla?
Na prěni kurs serbšćiny
Na Drježdźanskej Ludowej uniwersiće (VHS) maja mjeztym tři njedźele rěčny kurs serbšćiny. Milenka Rječcyna je so z Jadwiga Pjacec rozmołwjała, kotraž tam jědnaće zajimcow wuwučuje.
Kak je tutomu kursej serbšćiny w Drježdźanach dóšło?
J. Pjacec: Ludowa uniwersita je so pola nas w towarstwje Stup dale z.t. naprašawała. Kaž je nam Ludowa uniwersita zdźěliła, běchu so do toho hižo na Domowinu wobroćili, zwotkelž pak trěbnu podpěru dóstali njejsu. Jako běchu zwěsćili, zo je w sakskej stolicy towarstwo, kotrež ma Serbow jako čłonow, su so na nas wobroćili. Tak su prěni króć zwisk k towarstwje nawjazali.
Při wšěm, njeje to wšědne, zo w jednym měsće, w kotrymž su Serbja absolutna mjeńšina na VHS serbšćinu podawaja.
J. Pjacec: Haj, to je prawje. Sobudźěłaćerjo VHS su nam rjekli, zo maja wšě móžne rěče w poskitku. Serbšćina pak je pobrachowała, a to, runje w sakskej krajnej stolicy. Maja za samozrozumliwe, zo so w Drježdźanach serbšćinowy kurs za dorosćenych poskići.
A kak to nětko funguje? Sama wšak njesće wukubłana za wuwučowanje rěče?
Žiwy adwentny kalender njeje
Lětsa bychu žiwy adwentny kalender we Wojerecach dwacety raz přewjedli. Na to nětko takrjec w ćichim spominaja. Z hłownym organizatorom Torstenom Vogelom je so Silke Richter rozmołwjała.
Knježe Vogelo, što koronapandemiju ze žiwym adwentnym kalendrom zwjazuje a što jeju dźěli?
T. Vogel: Bych nimale rjekł: Kóžde lěto zas, kaž so tak rjenje praji. Mjeztym je to skerje napřećiwnosć. Loni smy nowy format namakali. Tón by samo aktualnym postajenjam wotpowědował. Přiwšěm smy so hinak rozsudźili.
Što to dokładnje rěka?
T. Vogel: Lětsa mějachmy „bajkowy adwentny kalender“ planowany – w cyrkwi a z hygienowym konceptom. Bohužel je incidenca mjeztym dramatiske rozměry nabyła. Prawidło 3G zwoprawdźić je organizatorisce ćežko, 2G porno tomu wotpokazujemy. Mi je jara žel, zo dyrbimy tele małe swětleško nadźije wupadnyć dać. Ale kóžda wěc ma dwě stronce, a po dokładnym wotwažowanju smy so rozsudźili žadyn žiwy adwentny kalender njepřewjesć.
Kak sće žiwy adwentny kalender loni organizowali?
Dyrbimy so bóle prócować
„Kak móhło so to stać, zo nichtó njemže serbsce žwać? To tola móžno njej’, přeco telko zmylkow.“ Takle spěwachu Sorabičenjo minjenu sobotu na jewišću Budyskeje „Króny“. W kabaretnym přinošku wěnowachu so woni dźensnišemu stawej serbšćiny. Třo rjekojo pytaja za žórłom čisteje rěče, te pak je z germanizmami a anglicizmami zanjerodźene. Cuzbnikaj staj dual a kóncowku z kužoła wutłóčiłoj. Lipšćanscy studenća pak njeběchu na lětušej schadźowance jeničcy, kiž su so kritisce z kwalitu serbšćiny rozestajeli. „My smy přichod serbstwa, kiž hižo prawje serbsce njerěči“, tež dwanatkarjo Serbskeho gymnazija Budyšin jara sebjekritisce w swojim přinošku zwěsćichu. We wideju Serbskeje Murje so mudrowarski syn na rěčnu kwalitu swojeju staršeju hórši a jeju stajnje koriguje, doniž to jeho nan syte nima.
LAB 1 přeproša huźbnikow
Laboratorij za serbsku tradicionelnu hudźbu (LAB1) rěka dźěłarnička, na kotruž Serbski ludowy ansambl w kooperaciji ze Załožbu za serbski lud zajimcow za nalěto 2022 přeproša. Cordula Ratajczakowa je so z iniciatorom Tomaszom Nawku rozmołwjała.
Kak sće ideju za LAB 1 zrodźili?
T. Nawka: Hižo mnohe lěta zaběra so Měrko Šołta, předsyda Towarstwa za staru serbsku ludowu hudźbu, z Kralowym huslerskim spěwnikom, jónkrótnym rukopisom serbskeje ludoweje hudźby z druheje połojcy 18. lětstotka. A tak nasta tež na wšelakich zetkawanjach mysl, so bliže z tutym žórłom zaběrać a je spřistupnić dalšim zajimcam, kotřiž so za serbsku – a nic jenož – hudźbu horja. Po zapodaću próstwy je Załožba za serbski lud namjetowała, zo měł Serbski ludowy ansambl přewjedźenje přewzać.
Koho sće jako docentow zdobyć móhli?
Rozhorjenosć, zrozumjenje a nowe zaměry
Před 13 lětami nasta pola Horow blisko Wojerec wuhladnišćo, zwotkelž móžeš přirodu derje wobkedźbować. Z nim zwjazane pak su tež starosće, wo kotrychž je so Silke Richter rozmołwjała z dr. Alexanderom Harterom, managerom přirodoškitneho projekta łužiskeje jězoriny.
Knježe Hartero, w zašłosći je wuhladnišća dla k njerjanym komentaram dóšło. Što bě so stało?
Dr. Harter: W juliju mějachmy pad, zo je so něchtó při filmowanju wjelkow myleny čuł. Pozadk bě, zo je hajnik kilometer zdalene dźiwje swinjo třělił. Film nastróženych wjelkow z komentarom filmowca bě samo na kanalu Youtube widźeć. Dyrbjach z filmowcami, kotřiž nochcychu dowidni być, telefonować, zo dyrbimy afriskeje swinjaceje mrětwy dla dźiwje swinje třěleć. To žno ma trochu hórki přisłód, zo tele wuhladnišćo tež za filmowcow wudźeržujemy a dyrbimy sej potom jich njerjane komentary naposkać. Na zbožo pak su to wuwzaća. Ja znajmjeńša bych sej ze stron tych, kotřiž chcedźa přirodu wobkedźbować, wjace zrozumjenja za naše dźěło přał.
Wulki wothłós na wuhladnišćo pak tež starosće wunjese.
Nowu filmowu dobu zahajić
Njeby-li žanr w Serbach hižo na – wotwisnje wot definicije – znajmjeńša dwaceći lět trajacu tradiciju zhladował, by „hudźbne widejo“ dobry kandidat za hornjoserbske słowo lěta 2021 było. „Spočatk doby serbskeho hudźbneho wideja?“, prašeše so kolega Bosćan Nawka hižo loni w awgusće, jako bě skupina Astronawt prěni widejoklip na Youtube-kanalu „Serbska hudźba – Sorbian music“ wozjewiła. Mjeztym namakaš tam dohromady dwanaće přinoškow, dwaj z nich dožiwištej na lětušim Choćebuskim filmowym festiwalu (CFF) swoju premjeru, dalšej serbskej widejowej premjerje cyle hinašeho razu stej na CFF k tomu přišłoj. A lisćina nowych klipow přeco hišće dospołna njeje. Hač hiphop, pop, punk, techno, folkpunk a folkpop, hač mainstream abo subkultura – wšelakorosć młodeje serbskeje hudźby wotbłyšćuje so tež we widejach. Za kóždy słód a narok je tam něšto pódla, a to je derje tak. A zo so nimo wuměłskeje runiny politiska diskusija wo serbskim feminizmje, seksizmje a šowinizmje – je-li w tym zwisku adjektiw docyła legitimny – wuwiwa, je pódlanski efekt, kotryž wosobinsce witam.
Wulkotne dźěła zawostajił
Posledni interview z loni zemrětym filmowcom dr. Tonijom Brukom je Knut Elstermann na Choćebuskim filmowym festiwalu (CFF) předstajił. Cordula Ratajczakowa je so z filmowym kritikarjom rozmołwjała.
Loni sće na CFF dokumentaciju „Serbja do kina“ předstajił, lětsa rozmołwu z Tonijom Brukom – Serbja Was njepušća?
K. Elstermann: Hdyž so jónu z temu intensiwnje zaběraš, wostanješ z njej zwjazany. Hommage bě wězo zrudna składnosć, přiwšěm wona wulkotnje na jeho skutkowanje dopomina. Tři krasne filmy „Wopyt“, „Zornowc“ a „Serbski Barliń“ pokazuja, kajki mnohostronski filmowc Toni Bruk bě.
Sće tele tři filmy do toho znał?
K. Elstermann: Pask wo słowjanskim Berlinje znajach, a mam jón za jara dobry. Tež hinaše jeho paski přeco zaso wulki zaćišć we mni zawostajeja – jeho filmowe rukopisy su jara wšelakore. Bruk zamó so temje přiměrić a wuměłsko- eksperimentelne filmy činić kaž „Zornowc“, w kotrymž wobrazowa rěč w srjedźišću steji, ale tež klasisku reportažu, kaž je to „Serbski Barliń“. Wón je wšitko zamóhł.
Njeje pak wšitko zwoprawdźił, štož je chcył. Sće to „tragiske“ mjenował. Čehodla?
Prašenje identity za kóždeho wažne
Pod hesłom „Domizna – cuzba – rěč“ je Swobodny zwjazk němskich awtorow (FDA) wot 12. do 14. nowembra w Choćebuzu swoju zwjazkowu konferencu mjeńšinowym rěčam w Němskej a tu wosebje Serbam wěnował. Mjez wjacorymi serbskimi spisowaćelemi bě tež Jill-Francis Ketlicojc wobdźělena. Cordula Ratajczakowa je so z njej rozmołwjała.
Sće jako čłonka FDA pomhała konferencu přihotować – kak je docyła k tomu dóšło?
Za druhich wjele zeskutkownił
Sobotu swjećeše Pětr Rachel w Smjerdźacej 80. narodniny. Dobre přeća zwuraznjejo wuprajichu jemu wjesnjenjo a wosebje kameradojo Smjerdźečanskeje wohnjoweje wobory, kotruž je štyri lětdźesatki nawjedował, připóznaće za jeho njesebične dźěło na dobro druhich.
Wuchodźiwši 1956 serbsku šulu w Pančicach nawukny jubilar powołanje mulerja. Po tym zo bě so 1962 z Hilžu Ješkec ze Smjerdźaceje woženił, zarjadowa so tam do wohnjoweje wobory. Tamniši kameradojo spóznachu bórze jeho fachowe znajomosće, organizatoriski talent a nawjedowanske kmanosće. Tak dowěrichu jemu 1966 nawod wobory, čemuž je so Rachel hač do lěta 2001 wěnował. Runočasnje bě wjele lět z čłonom wjednistwa hašenskeho wobwoda Ralbicy a bu na hašenskeho inspektora powołany.
Jako angažowany wobornik a runje tak jako dołholětny čłon předsydstwa Domowinskeje skupiny žněješe narodninar připóznaće. Wot lěta 1966 zastupowaše wón štyri lětdźesatki zajimy wjesnjanow w gmejnskej radźe. Njezapomnite wostawaja wjesnjanam a dalšim jeho zasłužby při twarje kulturneho domu, pěstowarnje a bywšeje předawarnje konsuma.
