Serb a wjesnjan na čole kraja stał
Ekskluziwna rozmołwa našeho wječornika ze Stanisławom Tilichom, kiž je 3 486 dnjow zastojnstwo ministerskeho prezidenta w Swobodnym staće Sakskej wukonjał
„W Čěskej a Pólskej dyrbjachu za wulkopósłanca tołmačić. Ja žanoho tołmačerja njetrjebach.“„Sebjekritisce dyrbju rjec, zo my w Hornjej Łužicy njerozumimy to činić, štož je w Delnjej Łužicy samozrozumliwe.“
Jako zapósłanc Europskeho parlamenta, jako statny minister w štyrjoch ressortach sakskeho knježerstwa a wot lěta 2008 jako ministerski prezident Sakskeje je Stanisław Tilich swoje politiske slědy zawostajił. Loni 12. decembra wón zastojnstwo złoži. Nětko je w rozmołwje z našim wječornikom wo wonym nimale lětdźesatku jako „serbski“ premier powědał.
Kak čujeće so mjeztym tři měsacy po złoženju wusahowaceho zastojnstwa?
Sym dźakowny za tón čas, kotryž smědźach jako ministerski prezident krajej kaž tež Saksam słužić. Zdobom sym wjesoły, zo mam nětko nowu swobodu, mam chwile za přećelow, swójbu. Móžu so swojim zajimam trochu sylnišo wěnować.
Klawěry marki Försterpo wšěm swěće znate
Hač je to w Šotiskej operje Glasgow, w Moskowskej statnej operje, w baletnej šuli Nowosibirska, hač w Salzburgskim Mozarteumje abo w Budyskim Serbskim ludowym ansamblu – wšudźe hraja na křidłach marki Förster. A nic naposledk zwučuja dźěći tež w swójbach po cyłej Němskej na tajkich klawěrach a na nich nimo klasiki rady boogie-woogie, cunje balady runje tak kaž blues hudźa.
„Försterec“ instrumenty maja cyle wosebity a jónkrótny zynk. Haj, wone su dźensa runje tak woblubowane kaž w lěće 1859. Tehdy załoži August Förster w Lubiju pianomanufakturu, kotrejež mjeno bu po cyłym swěće znate.
Jako podamoj so z fotografom na wobchodźenje manufaktury, naju marketingowy šef firmy Gabriel Wandt přewodźa. W składźe, hdźež jako prěnje załožimy, wonja za čerstwym drjewom wšěch móžnych družin. Worješina, krušwa, buk abo dub – wšě móžne družiny štomow tam na tołše deski rozrězane na polcach leža. Runje tak składuja tam wšelake furněry kaž mahagoni. Zwjetša přiwjezu drjewo z blišich rězakow, ale tež z Alpow, zo bychu je tam za filigrane předźěłanje přez wjacore měsacy sušili.
Přełožuje zapiski prawuja
Zasypane serbske korjenje njedadźa Friedharda Krawca rezignować
Na pisanskim blidźe blisko wulkeje wobrazowki leži hromada łopjenow. Kóžde jednotliwe je akuratnje rozrjadowane a w šěršim dźělu z wołojnikom w runostajnym rukopisu popisane. Wuši dźěl na prawym boku je za korektury a přispomnjenja předwidźany. Na někotrych stronach čitaš hižo wšelake pokiwy. A w rukopisnych linkach je tu a tam něšto podšmórnjene. Tekst „Z mojeho žiwjenja“ je přełožk z němčiny. Wo njón stara so Friedhard Krawc ze Swóńcy (Großschweidnitz). Lěta 1956 narodźeny chce na te wašnje dźěl swójbneho namrěwstwa do maćeršćiny spisarja woneho pojednanja přenjesć.
Prěnje dopomnjeće na swěrnu maćernu lubosć Ze zapiskow Richarda Zahrodnika, 1
Dźěćatstwo w narańšej ewangelskej kónčinje mjez Bukecami a Lubijom kónc 19. lětstotka wopisuje 1962 zemrěty Richard Zahrodnik. Nazorny dohlad to do tehdyšeho žiwjenja serbskeje swójby.
Originalny němskorěčny tekst ze swójbneho archiwa staj jeho prawnučk Friedhard Krawc a Arnd Zoba z Bukec zeserbšćiłoj.
Ja, Herman Richard Zahrodnik, narodźich so 29. januara 1884 w Luchowje (Laucha, nětko wjesny dźěl Ketlic), na něhdyšej Cesnerec ležownosći, poslednje domske wsy při šćežce – wjeducej přez Kamjentnu hórku do Karloweje studnje (Carlsbrunn). Tam běštaj sej staršej po kwasu 13. awgusta 1882 skromnu domjacnosć załožiłoj.
W přitwarje chěže bydleše staruška Bjenadźic mać, přiwuzna Cesnerec swójby. Wona je nanej husćišo prajiła: „Na starobu so nichtó wjeselić njetrjeba.“ Staršej pak měještaj so cyłe žiwjenje ćežko. Po dźěćatstwje bjez wulkeho wjesela sćěhowaše žiwjenje połne prócy a dźěła a někotreježkuli starosće w swěrnej lubosći a njesebičnosći.
Stare a načasne mustry debja rukawcy
Adelheid a Měrćin Hermanec z Ćiska angažujetaj so w zhromadnosći wjesnjanow
Wulka ćišina w Ćisku knježi, znajmjeńša na hasy Na kromje lěsa. Tam bydlitaj Hermanec mandźelskaj Adelheid a Měrćin. Na zahrodźe wuhladam ptaka z keramiki, kotryž ma tafličku ze serbskim napisom „Pomhaj Bóh“ pod křidłom. Při chěžinych durjach wisa tafla „Witaj“. Tak so tu hnydom doma čuju.
Krótko po klinkanju mi Měrćin Herman durje wočini a strowi mje z „Witajće k nam“. Mandźelska Adelheid so wutrobnje směje a praji: „Myslach sej, zo přińdźeće ke mni na nakup. Hakle krótko do Wašeho klinkanja sym sej wuwědomiła, zo chceće něšto wo namaj pisać.“ Haj, to je poprawna přičina wopyta ... Zhonju pak tójšto wjace.
W pawiljonje wučomnicy „čorneho rjemjesła“ po gawčowanju swój ...
Po tym zo bě něhdyša serbska ćišćernja na Hornčerskej w Budyšinje zbankrotowała, přeměstni so jeje podružnik, digitalna ćišćernja Schleppers, njedawno na Sprjewinu hasu. Nětko su wšitke twarjenja wurumowane a čakaja na noweho wobsedźerja. Dźěl ansambla je jara stary a ma zajimawu historiju.
Wot starodawna steješe na samsnym městnje podłu wuznamneje dalnodróhi, tak mjenowaneje „wysokeje“ abo „kralowskeje“ (Via regia), wjeduceje wot zapada na wuchod, wudwór (Vorwerk) wšelakich měšćanow. Znajemy wobsedźerjow z časa po Třicećilětnej wójnje, ale njezhonimy ničo nadrobniše k ležownosći hač do poslednjeje štwórće 18. lětstotka. 1786 namaka so w nowinje „Budissinische wöchentliche Nachrichten“ nawěšk wo přenajenju hosćenca „Złota króna“ na Hornčerskej. Tajkich priwilegowanych hosćencow měješe Budyšin na wšěch dwanaće. W nich smědźachu hosći hospodować, jim jědźe a nimo piwa wino a kofej porjedźeć. Dale poskićachu trěbne konjency a wězo tež picu. Tele hosćency tworjachu wažny dźěl tehdyšeje infrastruktury, wosebje podłu woneje wažneje zapadowuchodneje wikowanskeje trasy.
Młody Budyski Serbso ze swojim dźěłom identifikuje
Zetkanje ze Stefanom Cušku, zamołwitym za zjawnostne dźěło w Serbskim ludowym ansamblu
Jeho dźěłowa stwa w Serbskim ludowym ansamblu w Budyšinje je wulka, přijomna a swětła. Z wulkim woknom hladaš na Móst měra. Tule 33lětny Budyšan Stefan Cuška mjeztym pjate lěto dźěła; bu jako zamołwity za zjawnostne dźěło w serbskej kulturnej instituciji přistajeny. Dźěłowu stwu dźěli sej z dalšim kolegu, Tobiasom Ruchu. Swój konkretny dźěłowy wobłuk pak ma samlutki zmištrować.
Dołhe pisanske blido, na nim kompjuter, wšelaki material a knihi rěča wo wobšěrnym dźěle Budyšana. Tež zady jeho sydła na wysokim kamorje připrawjene łopjena z pokazkami serbskeje gramatiki, synonymow a wšelakich přikładow za adjektiwy wo tym swědča, zo so wón při dźěle wo nałožowanje dobreje spisowneje serbšćiny prócuje. „Na to jara dźiwam, zo bych so dale wuwiwał, wšako mam mjez druhim přeprošenja za programy a wabjenske teksty w němskej, ale tež w serbskej rěči wozjewjeć a tak ludźi za wopyty zdobyć. To słuša mjez druhim do mojeho dźěłoweho wobłuka jako zamołwity za zjawnostne dźěło.“
„Sněh wčerawšeho“ pokazuje mnóstwo jónkrótnych a pominjenych ...
W galeriji Holgera Johna w sakskej stolicy
Galerija grafikarja Holgera Johna na Rähnitzgasse 17 w Drježdźanach słuša do najznaćišich „salonow“ wuměłstwa sakskeje stolicy. Šef galerije, kiž drje jenož w nocy swój kłobuk z hłowy sćehnje, je sam znaty moler, grafikar a wysokošulski wučer, zdobom hibićiwy wuhotowar a organizator kulturnych wjerškow w baroknej štwórći města. Tu je so w minjenych lětach tójšto dalšich galerijow, ateljejow, šwalčernjow, dźěłarnjow a předawarnjow noweho wuměłstwa, wuměłskeho rjemjesła a elegantneje mody zahnězdźiło. Mjez nimi ma tež Serbowka a modowa designerka Dorothea Michałkowa swój wobchod, w kotrymž móžeš so wšědnje za drohotnymi žónskimi šatami rozhladować, sej je skazać a šić dać.
„Čerpamy přeco zasoz archiwoweho materiala“
Rozmołwa ze zamołwitym za notowy archiw w SLA Janom Cyžom
Serbski ludowy ansambl wjedźe tež notowy archiw. W nim móža sej zajimcy za swoje hudźbne skutkowanje notowy material wupožčić. Alfons Wićaz je so ze zamołwitym za archiw Janom Cyžom rozmołwjał.
Hdy bu tutón archiw wutworjeny?
J. Cyž: SLA bu w lěće 1952 załoženy. Poněčim nastawaše tež archiw. Systematisce a jara swědomiće pak je jón natwariła Gerlind Krječmarjowa. Dźakowano swojej krutosći je sej wšón notowy material, kotryž bě wona wupožčiła, zaso wróćo žadała.
Kotry wuznam ma notowy archiw SLA za serbske hudźbno-kulturne žiwjenje?
J. Cyž: Zasadnje ma wón swój wuznam za hudźbno-kulturne stawizny, započace so z natwarom SLA. Dźakowano tomu buchu orchestracije tutych notow tule zhotowjene. Naš archiw je tež w tym nastupanju jara wažny, zo skići w jednej instituciji najkrótši puć mjez orchestrom a archiwom.
Kotre wosebite hudźbne twórby so w nim chowaja?
Bywši kružkarjo spominajana Kita Lorenca
Lětsa 4. měrca by naš sławny spisowaćel Kito Lorenc 80. narodniny swjećił, njeby-li wuznamny serbski literat a nošer Myta Ćišinskeho, Heiny a Lessinga loni 24. septembra zemrěł. Kito Lorenc zawostaja serbskej, ale tež němskej načasnej literaturje wulki pokład swojich twórbow lyriki a prozy. Wo tym je so w zwisku z jeho smjerću w mnohich medijach w tu- a wukraju wobšěrnje pisało, a jeho tworjenje bu wotpowědnje hódnoćene. Tola wnuk spisowaćela Jakuba Lorenca-Zalěskeho je nimo swójskeho tworjenja tež na serbski literarny dorost myslił, zo njeby wuměłske literarne tworjenje w Serbach w přichodźe wusnyło. Tohodla je we wobłuku Koła serbskich spisowaćelow załožił Kružk młodych awtorow. W nim je młodych talentowanych Serbow w prozy a lyrice wuwučował, jich wjedł k wuspěšnemu spisowaćelenju a basnjenju. Někotři z nich tule na kružkowe zetkanja z Kitom Lorencom z česćownosću a dźakownosću spominaja:
