W Chinje budźe tež „Łužica“ pódla
Hdźe namakaja so jědźe z tradiciju, lětstotki wróćo sahacej? Wobsteji europska jědźna tafla? Što su kulinariske wosebitosće regionow? Prašenja to, z kotrymiž zaběra so awtor telewizijneje serije „Der Geschmack Europas“ Lojze Wieser. Ideja, so filmisce rozestajeć z jědźemi w jednotliwych regionach Europy, zakorjenenymi w nazhonjenjach jeje wobydlerjow a zwěčnjenymi w literaturje a spěwach, słowjenskeho nakładnika z korutanskeho Celoveca hižo mnohe lěta zaběra.
K skandalej w Chróšćanskej šuli
Nětko dóšłe februarske čisło časopisa Česko-lužický věstník ma na titulnej stronje baseń „Serbske fible“ („Lužické slabikáře“). K tomu poda so najprjedy tele wujasnjenje: „We łužiskich Chrósćicach w februaru 1938 Kamjenski šulski inspektor Otto a jeho pomocnicy serbske fible a čitanki roztorhachu a do wohenja ćisnychu.“ Baseń bu 18. junija 1938 w nowinje „Naše hlasy“ wozjewjena. Awtor twórby z dźesać štučkami je Karel Sedláček. (Přispomnjenje: Karel Sedláček [1875–1939], přełožowaše basnje Ćišinskeho a druhich serbskich basnikow, bě čłon towarstwa Adolf Černý – M.K.). Najprjedy je w teksće rěč wo tym, zo so wučer nad swojimi rjenje serbsce rěčacymi šulerjemi wjeseleše. Po žadanjach knježerstwa pak dyrbješe so „młody serbski dorost hnydom do němskeho změnić“. Serbskemu wučerjej boli wutroba, jako inspektor do rjadownje zastupiwši widźi, zo maja „serbske dźěći njeněmsce pisane knižki“. Hnydom pokaza swoju móc, wolu, hrabny jednu, ju na połojcy roztorha, na zemju ćisny, na jej teptaše.“ Na kóncu basnje awtor Bohu prašenje staja: „Čehodla twój lud, twoji Serbja, dyrbja to wšitko wutrać, sami hinyć, dźěći zhubić?“
30 700 ludźi křižerjow wobdźiwało
Drježdźany (ML/SN). „Při wětřikojtym a zymnym wjedrje wobdźiwachu dźesaćitysacy přihladowarjow zaso křižerjow, kotřiž běchu we Łužicy po puću. Suknju woblečeni a z cylindrom na hłowje su mužojo njedźelu na konjach jutrowne poselstwo spěwajo wozjewjeli. Po zdźělenju Zhorjelskeje policije zličichu při dźewjeć procesionach 30 700 přihladowarjow.“ Tak rozprawješe dźenik Dresdner Neueste Nachrichten wutoru wobšěrnje wo serbskim nałožku. „Dohromady bě něhdźe 1 500 křižerjow po puću. Tež bywši ministerski prezident Stanisław Tilich a mandźelska Weronika běštaj w Pančicach-Kukowje mjez přihladowarjemi.“ Čitar zhoni tež wo lěta 1830 prěni króć naspomnjenym jejkakulenju na Budyskim Hrodźišku, wo jutrownych jěcharjach w Cerkwicy (město Lubnjow) a wo stawiznach křižerskich procesionow.
Wo jutrownych tradicijach we Łužicy
Drježdźany (ML/SN). „Što bychu jutry w Sakskej bjez mnohostronskich pisanych tradicijow Serbow w Hornjej Łužicy byli? Do najstaršich z nich słuša dlěje hač 450 lět jěchanje křižerjow mjez Budyšinom a Kulowom. Na postajenych pućach woni jutrowničku w dźewjeć procesionach wjesołe poselstwo zrowastanjenja Jězusa Chrystusa wozjewjeja.“ Tak čitamy w nalětnim wudaću nadregionalneho časopisa „Meine Sachsen Zeit“ wo jutrach we łužiskim regionje, kotrež derje křižerski procesion wopisuje. Dale skedźbnja wone na jejkakulenje na Budyskim Hrodźišku. W dalšich krótkich přinoškach je tež wabiło za wopyt 21. serbskich jutrownojejkowych wikow w Slepom, na pyšenje jejkow jutry w Budyšinje a pokaza na jutrowne nałožki w Slepjanskej wosadźe kaž tež na poskitki tamnišeho Serbskeho kulturneho centruma. K tomu doda pisane fota wo nałožkach.
Křižerjo a dalše nałožki
Serbski sejm wizija abo utopija?
Po tym zo bě iniciatiwna skupina Serbski sejm we wjacorych čisłach Praskeho časopisa Česko-lužický věstník wabiła, dawa redakcija nětko zastupnikam tamneho „lěhwa“ („tábora“) słowo. Tónkróć je wozjewjene měnjenje bywšeho jednaćela Domowiny Bjarnata Cyža, kiž so praša „Sejmik – nošna wizija a realistiska koncepcija abo utopija?“. Awtor wustaja, zo w koncepciji dotal wotmołwy k pjeć zakładnym prašenjam njepředleža. Tak njeje jasne, „kotra forma awtonomije dyrbjała so zwoprawdźić“ abo zo po Zakładnym zakonju Němskeje „njeje móžno wšěch Serbow zarjadnisce registrować“. Cyž zjima, zo je „njedostatk koncepcije sejma přičina, čehodla so po wjac hač šěsć lět za teoretizowanje wo tutej njerealistiskej wiziji skoro nichtó njezajimuje“.
110 lět Towarstwo přećelow Serbow
W lěće 1907 załožichu w Praze „Łužiskoserbske towarstwo Adolf Černý“, dźensa pod mjenom Společnost přátel Lužice“ (SPL) skutkowace. Składnostnje 110. róčnicy wobstaća ma najnowše wudaće časopisa Česko-lužický věstník (čo. 11-12/2017) krótki zarys stawiznow SPL a mysle wšěch předsydow po lěće 2002. Su to Radek Čermák, Leoš Šatava, Hanuš Härtel, Petr Kaleta a Lukáš Novosad.
Měnjenja sahaja wot zwjeselacych nowinkow, kaž je to přistup 28 nowych čłonow 2017, hač k zwěsćenju „zajim wo Łužicu a Łužiskich Serbow w čěskej zjawnosći cyłkownje stagněruje“. Jako wjerški po 1989/1990 su wosebje mnohe kulturne a wědomostne zarjadowanja, nawrót do Serbskeho seminara, wuchowanje a katalogizowanje Hórnikoweje knihownje mjenowane, ale tež zhromadne dźěło ze sakskim zastupnistwom w Serbskim seminarje. Wozjewjene su postrowy k róčnicy wot basnika a přełožowarja Milana Hrabala (wón připowědźa za lětsa online-katalog Hórnikoweje knihownje) a ze serbskeje strony wot předsydy Maćicy Serbskeje Jurja Łušćanskeho a referenta Domowiny Clemensa Škody.
Čěske hódnoćenje Kita Lorenca
Hakle nětko dóšłe oktoberske čisło Praskeho časopisa Česko-lužický věstník ma dwě wobšěrnišej spominani na zemrěteho Kita Lorenca. Předsyda Towarstwa přećelow Serbow Lukáš Novosad mjenuje jeho „najwjetšeho serbskeho basnika druheje połojcy 20. lětstotka“, ale tež „jednoho z najwažnišich přełožowarjow a editorow“. Novosad wustaja, zo je Lorenc tójšto wuznamjenjenjow „poetiskeje přeswědčiwosće dla“ dóstał, zo „w čěšćinje nimo sorabistow so jeho basnjam wěnowachu tak znaći přełožowarjo kaž Jan Skácel a Ludvík Kundera“. Milan Hrabal z Varnsdorfa dopomina so na „mnohe wosobinske zetkanja z Lorencom, kiž je njezapomnity“. K smjerći přećela stwori wón baseń „Básnik se loučí“ („Basnik so rozžohnuje“). Z pjera Kita Lorenca stej wozjewjenej basni „Čas njebě“ (z přełožkom Radeka Čermáka do čěšćiny) a „Melodija“ (přełožk Milan Hrabal). Časopis wozjewi foto zemrěteho a wobraz něhdyšeho młyna we Wuježku.
„Nimo wjesela běchutež frustrěrowace wokomiki“
Drježdźany (ML/SN). „Sym so hižo wobhonił, kotra tramwajka w kotrym času ke krajnemu sejmej jězdźi.“ Takle wotmołwi sakski ministerski prezident Stanisław Tilich (CDU) na prašenje wo swojich planach po 13. decembru, hdyž swoje statne a stronske zastojnstwje złoži. Nowina Dresdner Neueste Nachrichten wozjewi njedawno pod nadpismom „Njeńdu w hněwje“ wobšěrny interview z Tilichom wo jeho wotchadźe. Wón praji: „Wěm, zo so wjetšina ludźi na mnje njehněwa. Woteńdu tuž, bjez toho zo so sam hněwam. Kraj ma najlěpše wuměnjenja, swój puć dale hić – nětko bjeze mnje na čole. Po nimale 30 lětach w politice mam to za cyle normalne, zo nochcu na stólcu lěpić.“
Na kwas prošeni
Serbsku literaturu předstajili
Sćelak Radío Devín zjawnoprawniskeho słowakskeho rozhłosa je zašły měsac wěnował hodźinske wusyłanje serbskej literaturje. Přełožowarjej Ján Zambor a Peter Čačko předstajištaj słowakskim připosłucharjam znatych serbskich basnikow a prozaistow.
Bratislavski dźiwadźelnik Ján Mistrík čitaše tekst „Wusonjeny kóń“ a „List wnučkam“ Jurja Brězana kaž tež wurězk z powědančka Jurja Kocha „Ruski pacient“. Přednjesli su basnje Kita Lorenca, Benedikta Dyrlicha a Róže Domašcyneje. Wonaj rozprawještaj wo swojim dźěle a mjez druhim tež wo wobdźělenju na Swjedźenjach serbskeje poezije.
Wusyłanje Ars litera słowakskeho rozhłosa, wot póndźele do pjatka stajnje wot 17 do 18 hodź., zaběra so ze swětowej a z domizniskej literaturu. Tak předstajeja awtorojo mjez druhim knižnu kulturu. Runje tak analyzuja a reflektuja literarne tworjenje předstajenych awtorow. Ingrid Juršikowa
