Problem ze stroweho wida wobhladować
Njeje nimale hižo žanoho dnja bjez někajkich powěsćow wo wjelku. Před 150 lětami bě jeho žiwjenski rum mjez druhim tež tu w Němskej. Nětko je so nawróćił a stara so wo wulke diskusije. W februaru bě so zwjazkowy sejm z wjelčej problematiku zaběrał. Sakski krajny sejm je to nětko wutoru nachwatał. Pozicije frakcijow běchu tajke, zo chcedźa Zeleni dale njewobmjezowany škit za wjelka, CDU je napřećiwneho měnjenja.
Wězo njeje kulturna krajina hižo tajka kaž něhdy, přirodny žiwjenski rum je so dospołnje změnił. Łužica je wusko wobsydlena, ale tež za infrastrukturu kaž dróhi su płoniny trěbne. Konflikty su logiska konsekwenca, rozrisanja ze stron politiki tuž nuznje trěbne. Na europskej runinje ma wjelk dźensa status njewobmjezowaneho škita. Zo pak njehodźa so prawidła po cyłej Europje jenak nałožować, za to je Łužica najlěpši přikład. Bohužel njemóža ludźo w regionje dźensa swój skót na pastwach hižo tak plahować kaž hišće před dwaceći lětami. Mjeztym jón z wysokimi płotami a milinu zawěsćeja, za čož nimo pjenjez a wulkeje prócy wjele časa nałožuja.
Pozitiwny pódlanski efekt
Posudźujo kročel prezidenta USA Donalda Trumpa, mjezynarodne atomowe zrěčenje z Iranom wupowědźić, su sej nimale wšitcy přezjedni: To bě bjezdwěla jedyn z najhóršich rozsudow na njedobro měra na swěće. Połoženje na Bliskim wuchodźe so dale přiwótřa. Wšako su tež w Iranje ći zesylnjeni, kotřiž zrěčenje tak a tak wotpokazuja. Wone dotalne mjezynarodne sankcije přećiwo Iranej zběhnje, hdyž so kraj zawjazuje žane atomowe brónje njetwarić. Rozsud Trumpa móhł Iran pohnuć, swój atomowy program zaso aktiwizować. Nětko hrozy strach noweje wójny na Bliskim wuchodźe a nic naposledk po wšěm swěće.
„Serbski róžk“ jenož w kućiku?
Hižo před měsacami so w běrowje za zjawnostne dźěło města Drježdźany naprašowach, hač maja w měšćanskej bibliotece tež serbske knihi, němskorěčne přełožki serbskich awtorow, naše CDje a druhe medije. Hač do dźensnišeho wottam wotmołwu dóstał njejsym. Tež na wospjetne naprašowanje jenož rěkaše, zo dźě na kóždu mejlku wotmołwić njemóža. Tuž dale borkam a móžu jenož tukać, zo so ludźo w sakskej stolicy w knihownjach podarmo za našej literaturu prašeja. Hakle njedawno je Łužiska jězorina jako nošerka Wojerowskeje turistiskeje informacije zrěčenje z Ludowym nakładnistwom Domowina jednostronsce wupowědźiła a žane nowe serbske spisy hižo njekupuje. Tak njemóža je tež we Wojerowskej měšćanskej informaciji poskićeć. Argument je, zo zajim njewobsteji a turisća a pućowacy radšo a najbóle darmotne flajery a informaciske łopjena sobu bjeru. Tež w Kamjenskej měšćanskej informaciji to hinak njeje. Tež tam přećelna sobudźěłaćerka na prašenje za serbskimi spisami jenož wotkiwnje.
Na kritiku pak spěšnje reaguja
Stajnje zaso widźiš a słyšiš, zo so statne instancy – wšojedne hač wokrjesy, města, tež gmejny – abo politiske zastupnistwa, ze serbskimi motiwami pyša, serbskosć Łužicy jako wosebitosć wustajeja a wobohaćenje wopisuja. Tak rysuja najrjeńše a najpisańše wobrazy. Wšitke tele fakty přitrjechja a wjeselu so tež, zo w mnohich wobłukach Serbow, jich nałožki a žiwjenske wašnja, njezanjechaja, ale skerje hišće na potencial toho pokazuja. Prawje a derje tak!
Za prawe a dobre tohorunja mam, zo je sakske wobchadne ministerstwo loni předpisy za popisanje pućnikow w dwurěčnej kónčinje změniło, tak zo matej serbske a němske pismo na tafli jenak wulkej być. Wokrjes Budyšin to mjeztym wuběrnje zwoprawdźa a nowe pućniki po nowych směrnicach wuhotuje, runje tak tam, hdźež dyrbja dodźeržany pućnik wuměnić. Tak dóstawa naša maćeršćina samsnu hódnotu kaž tu tohorunja domjaca němčina. To mam za woprawdźitu tolerancu, ke kotrejž tež we Łužicy mnozy namołwjeja. Zdobom to dopokazuje, zo je móžno so dojednać, cyle po hesle: Hdźež je wola, je tež puć.
Měra dla ze sobu rěčeć
„Ze sobu rěčeć je w konfliktach spomóžny srědk.“ Tale sada, wuprajena w zwisku ze zarjadowanjemi składnostnje lětušeje 1 000. róčnicy Budyskeho měra, je mi tele dny zaso do myslow přišła, jako słyšachmy na nimale wšitkich kanalach wo zaměrnym nadpadźe USA na tři syriske cile, dokelž bě syriske wójsko pozdatnje jědojty płun přećiwo ciwilistam w měsće Duma zasadźiło. Wusprawnjace reakcije knježerstwow zapadneho swěta na tónle podawk ludźi zatraša. Tež němske knježerstwo měješe so bohužel po hesle „najprjedy třěleć dać, potom rěčeć chcyć“.
Z Budyskeho měra móžemy dale wuknyć, štož su njeličene sčasom rjadowane konflikty po Druhej swětowej wójnje zas a zaso potwjerdźowali: Ze sobu rěčeć zadźěwa krejpřeliwanju. W najmłódšim mjezynarodnym wuwiću, tak to mnozy ludźo z přiběracym strachom wo měr začuwaja, je diplomatija jenož druhi najwažniši srědk. Jim so tež zdawa, zo tale zasada statnikam wjace wažna njeje. Tak jeno starosć ludźi njepřiběra, ale zdobom jich bjezradnosć. Wobě stej špatnej poradźowarce, dźe-li wo to, měr zachować .
Wužiwajće poskitki
Krok po kroku wuknyć – to měło za čłowjeka samozrozumliwe być. Zwjetša zdokonjamy to njewědomje a zdobywamy sej ze wšědnym wuknjenjom nowe horiconty. Tež hdyž to druhdy dosć na wědomje njebjerjemy, w Serbach a zwonka Łužicy je móžno wot kolebki hač do rowa serbšćinu wuknyć. Cyle wědomje sej nowu wědu přiswojić – tomu dopomhaja aktualne poskitki wšelakich serbskich institucijow a zarjadnišćow. Při tym njezłožuja so wone hižo jenož na klasiske wuknjenske a wuwučowanske srědki, na wučbnicy a dźěłowe zešiwki. Dźeń a bóle so serbski swět digitalizuje. Štó pak poskitki wšitke znaje? A kotry maćernorěčny Serb je za sebje pruwował, hač móže nadawki za započatkarjow, šulerjow abo pokročenych, serbšćinu wuknjacych prawje rozrisać?
Wulki rozdźěl widźeć a słyšeć
Jutrownička je nimo, konje su zaso pola swojich wobsedźerjow, konjency wurjedźene a šabraki wučisćene. Štož wostawa, su dopomnjenki na dźeń, na kotrymž wjedro tak cyle po słodźe křižerjow njebě. Mi wostanje hišće něšto druhe w pomjatku, mjenujcy dopóznaće, kak rozdźělnje móžeš jutry dožiwić a kak rozdźělny zwisk ludźo k najwažnišemu swjedźenjej cyrkwinskeho žiwjenja maja.
Nałožki, wašnja a komerc
Póstny čas je skoro nimo a jutry steja před durjemi. Wikowarjo, wočakowacy hižo měsacy dołho rozwuzdźenych kupcow, wyskaja wótřišo hosianna! hač někotryžkuli křižer. Stajnje znowa je křesćanam najwyši swjedźeń – znajmjeńša měł jim to być –, ale tež wěriwym druhich nabožinow a ateistam z přičinu, so tele dny na puć podać a so runja hodam w kole swójbnych nałožkam, wašnjam a komercej wěnować. Štyri zaručene swobodne dny pospochi wšak maš jenož jónu wob lěto! Zatykane awtodróhi su při tym prěni stopjeń njenapjateho mjerzanja. Tež železnica reaguje a poskića wosebity serwis z garantiju nablaku wupředatych potuńšenych jězbnych lisćikow za njedypkowny přichad w přepjelnjenych kupejach.
Tež swojich doma pozbudźeć
Kónčny spurt za wobydlersku iniciatiwu Federalistiskeje unije europskich narodnych mjeńšin (FUEN) Minority SafePack (MSPI) je zahajeny. Hišće jědnaće dnjow je chwile trěbny milion podpismow zezběrać. A dyrbju rjec, zo scyła tak špatnje njewupada.
Za pozitiwne mam, zo je MSPI prěni zadźěwk – w sydom statach EU postajene mnóstwo podpismow docpěć – přewinyła. A w někotrych krajach su samo wjele wjac signumow zezběrali, hač bě trěbnych, w Madźarskej z nimale 405 000 wjac hač 25 króć telko, kaž bě trjeba! A Němska? Hańbuju so, hdyž widźu, zo je tu dotal jenož něhdźe 17 000 ludźi swój podpis za MSPI dało. Předewšěm, dokelž mamy w kraju štyri připóznate narodne mjeńšiny. Ani štwórćinu trěbnych 72 000 podpismow njemóžachmy dotal přinošować. To mnohich zluda. Wšako njeje to tuchwilu ani telko podpismow, kelkož přisłušnikow wšitke štyri narodne mjeńšiny w Němskej dohromady maja. Wězo, kóždy sam za sebje rozsudźi, hač podpisa abo nic. A zawěsće je tež tójšto, kotřiž akciju njepodpěruja. Přiwšěm so prašam: Su wjetšinje w Němskej bydlacym narodne mjeńšiny w Europje wšojedne?
Rěčće cyle jednorje serbsce
Myslo na swój prěni termin, z kotrehož mějach wo modelowym projekće Witaj rozprawjeć, so dźensa smějkotam. Jan Bart bě staršim a kubłarkam rozłožił, kotre lěpšiny ma dwurěčne kubłanje po metodźe dospołneho zanurjenja dźěsća do jedneje rěče. Za nošerja zarjadnišća bě drje to tehdy njejasna, snano samo potajna wěc. Tak potajna, zo sym – bjez rozprawy wo podawku – zaso wotjěła.
Dźensa čitamy a słyšimy wobstajnje wo kubłanju po Witaj-modelu. Kotre pak ma wón wunoški? A što je naš nadawk?
Kubłarki w serbskich a Witaj-pěstowarnjach dźěći w serbšćinje tak wukmanjeja, zo móža je w šuli po wjetšinje do rěčneje skupiny 1, to rěka, teje maćernorěčnych šulerjow, zarjadować. Dźěći z kubłanišćow z Witaj-skupinami maja porno tomu jara rozdźělne serbskorěčne wuměnjenja, ručež do šule zastupja. To saha wot niwowa maćernorěčneho šulerja hač k tajkemu, kotryž serbšćinu dale jako cuzu rěč, haj, druhdy samo scyła dale njewuknje. Bě a je to zaměr modeloweho projekta Witaj? Zawěsće nic.
