Tajke a hinaše zakonje
Hižo dołho je rěč wo tym, zo njeměli telko žiwidłow do wotpadkowych sudobjow mjetać, ale město toho wědomišo nakupować a žiwidła lěpje zwužitkować. Zo dyrbja za to wosebite kursy přewjedować, mje samo na sebi zrudźa, ale je najskerje tola trěbne. Ćim lěpje, hdyž so tón abo tamny na te wašnje pohnuty čuje wo tym chutnišo rozmyslować.
Do kotreho směra pak so diskusija wo tejle temje minjene dny wuwiwa, mam runjewon za absurdne. Tak bych jara witał, zo smě so potrěbny darmotnje posłužować, hdyž mojedla kupnica twory hižo předawać njemóže, dokelž je wěsty datum překročeny. Twory dźě njejsu potom hnydom jědojte a su bjeze wšeho hišće wužiwajomne. A kak reaguja na to w Sakskej? Čłowjek móhł wočakować, zo pytaja za pućemi, kak hodźał so tajki namjet najlěpje zwoprawdźić. Ale ně, jako prěnje widźa zamołwići najprjedy kopicu problemow, kotrež móhli z toho wurosć, na přikład tón, zo potom něchtó domowy měr kazy, hdyž snano na teren kupnicy stupi. To strowy rozum njezapřimnje.
Karta Sakskeje njech nas warnuje
Wobraz Sakskeje, kotryž je Sächsische Zeitung minjenu wutoru na 1. stronje wozjewiła, dyrbjeli sej wšitcy – ludźo a wosebje politikarjo – zaramikować a na sćěnu powěsnyć: Wša srjedźna a wuchodna Sakska je z někotrymi wuwzaćemi w rukach strony AfD. To je wuslědk wólbow Europskeho parlamenta a w mnohich padach tež komunalnych wólbow. Ludźo so přiběrajcy wot wulkich a tak mjenowanych ludowych stron wotwobroćeja. Bjezradnje su nawodnistwa stron mjeztym wo wuslědkach a móžnych konsekwencach wuradźowali, bjez widźomnych wuslědkow. Podobnje drje so tež sakskemu ministerskemu prezidentej Michaelej Kretschmerej (CDU) dźe. Njesprócniwje je wón minjene měsacy po kraju jězdźił, diskusijne forumy organizował a politiku lutowanja swojich předchadnikow w šulach, pěstowarnjach a pola policije skónčił. Ludźo njejsu jemu to wočiwidnje mytowali. W Zhorjelcu so mjeztym zapósłanc AfD w Sakskim krajnym sejmje na to hotuje, zastojnstwo wyšeho měšćanosty přewzać.
Wólby zakładny stołp demokratije
Wjac hač tři miliony wobydlerjow Sakskeje maja zajutřišim wjacore wólbne rozsudy tworić. Njeńdźe dźě jenož wo to, nowy parlament Europskeje unije wolić. Připódla prajene, hłosowanski lisćik w Sakskej je nimale meter dołhi. Kóždy woler pak ma jenož jedyn hłós. Nadźijam so tuž, zo su wšitcy na wólby přihotowani a derje informowani.
Nimo toho wolimy njedźelu nowych gmejnskich radźićelow. Prawidłownje wobdźěleja so redaktorojo SN na posedźenjach gmejnskich a měšćanskich radow regiona a po tym wo wobjednawanych temach rozprawjeja. Tak ludźo zhonja, hač radźićeljo jich zajimy chutnje bjeru a z čim so zaběraja. Wězo móža wobydlerjo zjawne posedźenja gmejnskeho parlamenta wopytać a sej tak swójski wobraz wo dźěławosći komunalnych zastupjerjow tworić. Kóždy wólbokmany wobydler smě njedźelu mjena třoch kandidatow na lisćinje nakřižikować. Hač wšitke křižiki jednomu abo rozdźělnym požadarjam da, je jemu přewostajene. Dale wolimy hišće wokrjesny sejmik. Tež tu ma woler tři hłosy.
Štó ma koho před kim škitać?
Rjana słužbna jězba njedawno do Lejnoho (Geierswalde), wo čimž w Předźenaku pisach, we mni přeco hišće někotre prašenja zbudźa. Tak mi nastajnosći we hłowje chodźi, čehodla njesmědźach so w hosćencu a hotelu „K swětłowni“ personal při tejce a pinčnikow za ničim, ale woprawdźe ničim prašeć. „Naš šef je nam kazał, datoweho škita dla medijam ničo njeprajić“, mi jedna z přećelnych žonow w srjedźnej starobje přišeptny.
Zo njesměš so dźensa z kameru a mikrofonom cyle jednorje na hosći w tajkim lokalu měrić, je jasne. Ale zo nětko tež hižo personal ničo rjec njesmě, je mi nowe. Štó da koho před kim a za čo škita? Nochcych tola scyła wědźeć, kajki maja tam wobrot a kak su wuknihowani. Prašam so, čehodla njesmě mi pinčnica abo kuchar rjec, zo rady swoje dźěło wukonjataj a što so jimaj na tym najbóle lubi. Haj, što da scyła směm?
Demonstracije su wažny srědk
Minjenu wutoru wopominachmy 30. róčnicu poslednich komunalnych wólbow w bywšej NDR. Tehdy běchu so někotři wobydlerjo zmužili, wuličenje hłosow po zawrjenju lokalow přewodźeć a dokumentować. Při tym so wukopa, zo su mócnarjo tež najebać tute kontrole wuslědki wólbow falšowali. Na to dóńdźe spontanje k prěnim demonstracijam za swobodne wólby, štož bě spočatk kónca NDR. Rozsudne na tym wšak bě, zo su ludźo swój strach přewinyli a so zmužice do wólbnych lokalow a pozdźišo na dróhu stupili. Tale zmužitosć wjedźeše k masowym protestam, kaž w Lipsku w oktobru 1989, a k powalenju murje.
Z ŁužicyŠlarafiju sčinić
Što byšće činili, byšće-li přichodne dwaceći lět stajnje dwě miliardźe eurow k dispoziciji měli, kotrež byšće do regiona inwestować dyrbjeli? Zaměr ma być, Łužicu inwestoram atraktiwnu wuhotować, tak zo so tu zawody zasydla a ludźom wěste dźěłowe městno a žiwjenjahódny přichod skića. Wo tym sonić smě sakske knježerstwo, kotrež ma čestny nadawk, Łužicu jako Šlarafiju za předewzaća wuhotować. Jako prěnje wěnuja so zamołwići ministerstwow infrastrukturje, štož je bjezdwěla logiske. Hižo w Sewjernej Americe twarjachu najprjedy železnicu, prjedy hač su so tam ludźo a znimi wobchodnistwo zasydlili.
Na kotre wašnje zajim zbudźić?
Chwalba sobuskutkowacym na projekće Serbšćinu online wuknyć (SOL) běše srjedu na prezentaciji poslednjeho hornjoserbskeho schodźenka B1 wutrobna, wosebje pak woprawnjena. Comicowe powědančko wužiwać za to, rěč z pomocu interneta sej přiswojić, njeje runjewon wšědny koncept. Wosebje, hdyž wjedźe swojich protagonistow po zašłosći, tučasu a trochu tež přichodźe Serbow. To je naročny a putacy puć. Nimale 1 400 ludźi poskitk mjeztym wužiwa, zo by sej hornjo- a/abo delnjoserbšćinu přiswojiło.
Spjelńće waše domjace nadawki
Byrnjež jutře wulki, najskerje pak nic ćichi pjatk był, chcedźa šulerki a šulerjo znowa stawkować – hačrunjež swjateho dnja dla docyła šulu nimaja. Snano tónle fakt tomu polěkuje, wuwzaćnje zaso raz wo poprawnym wotmysle w tym nastupanju kedźbyhódnje wutrajnych dźěći a młodostnych rěčeć, město toho zo so wo tym diskutuje, hač woni na tele wašnje docyła protestować smědźa. Fenomen „Fridays for future“ eksemplarisce pokazuje, kak towaršnostny diskurs tele dny wjedźemy: Wobsahi zdadźa so přiběrajcy njetrjebawši balast być, ze strukturami a zwiskami so zaběrać je přenapinace, kompleksne temy zhusćimy na jakne hesła a hotowo!
Poskitki mjeńšinam
Za šěsć tydźenjow zahaji so w Sakskej kaž tež w Braniborskej lětuši wólbny marathon. 26. meje budu komunalne wólby, při čimž rozsudźa wolerjo wo zestawje wokrjesnych sejmikow, gmejnskich parlamentow a wjesnych radow. Samsny dźeń wolimy na zwučene wašnje tež němskich zastupjerjow za Europski parlament. Hač do 1. septembra, hdyž budu w Sakskej a Braniborskej wólby noweju krajneju sejmow, wabjenje stron wo hłosy wolerkow a wolerjow traje.
Što pak poskićeja strony přisłušnikam narodnych mjeńšin – kaž su to Frizojo, Danojo, Sintojo a Romojo a wězo Serbja – w swojich wólbnych programach? Čitamy tam docyła něšto? Europske wólby su Łužičanam snano najzdaleniše. Tohodla je zajimawe, programy w sakskim a braniborskim sejmje zastupjenych stron za Europske wólby po hesle „mjeńšiny“ přelistować. Runje z widom na zwoprawdźenje wobsahow europskeje wobydlerskeje iniciatiwy Minority SafePack je trjeba zhonić, kotru poziciju němskich parlamentownikow w Brüsselu a Strasbourgu móžemy wočakować.
Z małymi krokami do cila
Tak, kaž ma kóždy z nas swoje mjeńše a wjetše cile, kotrež chce prjedy abo pozdźišo zwoprawdźić, njemóže tež škodźeć, hdyž ma wosada swójski plan, z kotrymž chce to abo tamne docpěć. To je mi do mysli přišło, jako sćěhowach wutoru w Chrósćicach prezentaciju wuslědkow studentskeje studije. Přichodni krajinowi architekća běchu so z tym zaběrali, kak móhli w Chrósćicach kěrchow, tamniša fara ze zahrodu a Hatki jónu wupadać. Woni zrodźichu ideje, što hodźało so krótkodobnje a dlěšodobnje zwoprawdźić: kěrchowej jednotniši napohlad dać, farski dwór bóle jako žiwjenski rum a nic jenož jako parkowanišćo wužiwać a skónčnje Hatki wurjedźić, bjeztoho zo by z toho hnydom park nastał.
