Župy pod třěchu Domowiny su wažna organizatoriska struktura za narodne skutkowanje na městnje, we wokrjesach a komunach. Telko, kaž su za čas NDR wobstali, hižo wot 1991 njeje. Tehdy běchu sej zastupjerjo wšitkich delnjoserbskich župow Choćebuz, Gubin-Baršć, Kalawa-Lubin a Grodk přezjedni, zo maja jenož hromadźe w nowowutworjenym kraju Braniborskej trěbnu móc, z jednym hłosom za delnjoserbske zajimy wojować. Podobnje myslachu w mjeztym sakskimaj župomaj Běła Woda a Niska. Tež wonej so 1991 zjednoćištej a tworještej předchadnicu dźensnišeje župy „Jakub Lorenc-Zalěski“. Wšitke tele cyłki buchu po Druhej swětowej wójnje załožene.
Brutalnje zachadźaca policija, wodomjetaki a sylzopłun, zranjeni a zajeći demonstranća – wobrazy minjenych dnjow w Běłoruskej běchu dramatiske. Ludźo, předewšěm młodźi, nochcedźa so z wuslědkom prezidentskich wólbow wotnamakać a protestuja přećiwo staremu a nowemu prezidentej Aleksanderej Lukašenkej, kiž chce po 26 lětach hišće dalšu wólbnu dobu w zastojnstwje wostać. Demonstranća njewěrja, zo je kandidatka opozicije Swjetlana Tichanowskaja jeno dźesać procentow hłosow dóstała, a wumjetuja prezidentej Lukašenkej wólbne falšowanje.
Jako bywši staćenjo NDR wěmy, zo je knježacym w awtoritarnych režimach kóždy srědk luby – tež wólbne falšowanje – zo bychu na mocy wostali. Zo pak su w Běłoruskej wuslědk tak masiwnje změnili, zo je Tichanowskej runje dźesać procentow hłosow zwostało, so mi tak prawje wěrić njecha.
Najprjedy wšak mje tróšku huškaše, jako sedźach minjenu wutoru we wotstawku k tamnym wobdźělnikam nowinarskeje konferency we Wojerowskej chorowni. Dźěše wo bórzomne a spěšne dalewuwiće klinikuma, kotryž ma so z medicinskim centrumom, campusom regiona stać. Bjeztoho zo bychu mjeńše chorownje, kaž tu w Kamjencu, šlapnyli, chcedźa tajke runja lěkarskim praksam a dalšim medicinskim zarjadnišćam do swojeho digitalneho koncepta zapřijeć.
Docent, kiž wučeše nas prawniske zakłady na polu medijow, je nam studentam do pruwowanja rozłožił, zo njetrjebamy wšitko z hłowy wuknyć, ale zo mamy jeničce wědźeć, hdźe su wotmołwy na prašenja napisane – to rěka, w zakonskich předpisach. Na to minjene dny myslach, zaběrajo so ze zakonjom wo dlěšim zhromadnym wuknjenju w Sakskej.
15. julija je so Sakski krajny sejm z wjetšinu hłosow za nowy zakoń wuprajił, kotryž je do płaćiweho šulskeho zakonja zapřijaty. Wot lońšeho bě wot Zwjazka 90/Zelenych, Lěwicy a SPD podpěrana iniciatiwa zajimcow wo to wojowała, zo móhli tež w Sakskej šulerjo dlěje na swojej šuli zhromadnje wuknyć. Hač k wothłosowanju njeje předołho trało. Dokument, to rěka zakoń, kiž dyrbjał nětko kóždy z někajkej zamołwitosću we wobłuku kubłanja w ruce měć, pak sćežka namakaš. Z podpěru fachowcow, politikarjow a kolegow sym dokumenty zběrała, zo móhła sej přehlad tworić wo wudospołnjenju sakskeho šulskeho zakonja.
Hdyž njemóžemy do dalokeho swěta na dowol jěć, da wostanjemy w swojim kraju. Pola nas dźě je tež rjenje. Tale žiwjenska wěrnosć wurosće wězo z tuchwilneje koronapandemije, dopomina pak mje tež chětro na časy, jako steješe w Berlinje hišće murja a wokoło NDR do směra na zapad wulki płót, abo lěpje prajene hnydom wjacore. Štož tehdy politiski system postajowaše, je dźensa takrjec nuzowa warianta w dowolowym času. Někotři drje so přiwšěm ze škitnym nahubnikom něšto hodźin do lětadła sydnu a sej na někajku kupu w Srjedźnym morju doleća. Toho bych so ja na přikład dobrowólnje wzdał, dokelž dyrbju dla płatoweho dźěla hižo po něšto mjeńšinach we wobchodźe za dychom hrabać. A tola mějach njedawno rjane dowolowe dny. Su-li dźěći ze šule, směš dźě sej luksus dowola zwonka lětnich prózdnin popřeć.
Ličby njełža. Chcemy-li tomule přisłowu wěrić, ja najwjetši problem Němskeje kriminalitu nastupajo cyle jasny. Mjez cyłkownje loni zwěsćenymi 31 472 „politisko-ekstremistisce motiwowanymi deliktami“ přirjaduje zwjazkowy zarjad za škit wustawy dwě třećinje – abo w ličbje: 21 290 – prawicarskemu miljejej. Lěwicarskich njeskutkow bě 6 449, a na bronzowym městnje tuteje nješwarneje lisćiny slěduja – runjež něchtó bubnuj – „njepočinki wěstych krajow“. Nažel wčera předstajena rozprawa wustawoškitarjow njepřeradźa, wo kotre staty konkretnje so jedna.
Přiwšěm je, njeby-li cyłkowna naležnosć na sebi tajka chutna była, wotpowědny kapitl najzajimawši. Wšako hodźi so skoro kaž krimi ze časa zymneje wójny čitać. Často jako najhórje začuwany strach před islamistiskimi złóstnistwami – rozprawa zjima je pod hesłom „nabožna ideologija“ – so w ličbach njewotbłyšćuje: 362 padow so w aktach jewi.
Połdra lěta po kónčnej rozprawje Komisije za rozrost, strukturnu změnu a dźěło je zwjazkowy sejm dźensa zakoń wo redukowanju a zakónčenju zmilinjenja brunicy kaž tež zakoń wo zesylnjenju struktury za wuhlowe regiony wobzamknył. Prašenje pak je, hač bě zwjazkowe knježerstwo kompromisowe poručenja tak mjenowaneje strukturneje komisije přejara złahodniło abo hač nětko wobzamknjene wobsahi nastupajo škit klimy dosahaja. Kritikarjo su w dźensnišej sejmowej debaće samo „zakoń wo 18lětnym zawěsćenju wuhla“ rozjimali. Tež prašenje wodoweho managementa w pohórnistwowej Łužicy, nětko zakótwjene w rezoluciji parlamenta, njeje dorozrisane.
Zawjedźenje němskeje hriwny w bywšej NDR dźensa před 30 lětami drje zwjazuje kóždy, kiž je čas tehdy wědomje dožiwił, z cyle wosobinskimi dopomnjenkami. Mi je so razne dopóznaće do pomjatka zaryło, jako stejach prěni króć ze zapadnymi pjenjezami w zaku we wobchodźe: Nětko dyrbimy za wšitke banalne wěcy kaž chlěb, mloko a butru z wonej zapadnej hriwnu płaćić, kotraž bě runje hišće złoto hódna, hdyž jako dar wowki z poslednjeje jězby do zapada w kamorje ležeše.
Někak so minjene dny zdaše, jako by koronowa pandemija w našim kraju nimo była. Z wolóženjemi w mnohich wobłukach smědźa so zaso wjetše swójbne swjedźenje wotměwać, kina a muzeje su zaso přistupne, samo přednoški a koncerty so zaso po nimale zwučenym wašnju poskićuja. Wězo wšitko wotpowědnje hygieniskim a wotstawkowym předpisam. Hišće mału chwilku a potom smy wšo zmištrowali a takrjec z jednym módrym wóčkom wotešli, tak zawěsće hižo tón abo tamny mysleše. Ale nadobo nam jednotliwe tak mjenowane hotspoty bolostnje wuwědomichu, zo hišće ničo nimo njeje. Mjaso předźěłacy zawod Tönies je při tym bjezdwěla najzrudniši přikład, kak spěšnje móže so wirus rozšěrić. Porno tomu bě Ischgl mała hwězda.
Přelećawši wobsah runje wušłeje koncepcije „Kulturna strategija Łužica 2025“, myslach sej w prěnim wokomiku: Ničo nowe to njeje. Něšto „serbske“ tam njenadeńdźeš, a „dwurěčnosć“ jewi so pod hesłom „ekskurs“, potajkim zwonka bytostnych prašenjow. Prěni zaćišć: Łužicu tež tule znowa wobjednawaja po starym kolonialistiskim naratiwje w demokratiskim šaće, w kotrymž mjeńšinje wulkomyslnje městno na kromje darja.