Wulki skutk ke kermuši
Čas kermušow je mnohim jedyn z najrjeńšich chwilow w běhu lěta. We wjele swójbach je z wašnjom, zo přeprošuješ swojich lubych na hosćinu a na bjesadu. Do toho doma wšitko wurjedźiš a nazymsce wupyšiš, zo bychu so hosćo derje čuli. Sam na přikład hladam, zo swoju zahrodku do kermuše přeryju a tak móhłrjec zahrodkarske lěto w dalokej měrje wotzamknu. Hdyž je wonka wšitko dodźěłane a sudy za dešćikowu wodu su wuklumpane a zrumowane, mam wěste spokojenje, zo je wšitko wobstarane.
Po Kulowskej a klóšterskej je tutón kónc tydźenja Chróšćanska kermuša na rjedźe. A horjeka wopisane začuće, zo sy wšitko zdokonjał, štož měješe so činić, drje lětsa wosebje w Chróšćanskej wosadźe maja. Wosadna cyrkej je po wjacorych lětach twarskeho časa w dalokej měrje ponowjena. Jutře na kermušnej soboće chce biskop Heinrich Timmerevers nowy wołtar a ambo poswjećić a cyrkej tak móhłrjec swojemu wužiwanju zaso přepodać. Wjacore měsacy běchu kemše w Hórnikowym domje. Njedźelu móža wěriwi kermušu zaso w Božim domje swjećić.
Kak maja naše hrajkanišća być
„Dźěći maja prawo na wotpočink a wólny čas, na hrajkanje, wočerstwjenje a kulturu.“ To wšitko zaruča artikl 31 UN-konwencije wo prawach dźěći. Je dale a wjac iniciatiwow za wutworjenje hrajkanišćow tež w našich wjesnych kónčinach – to běše nam nastork, so temje w dźensnišim Předźenaku wěnować.
Hrajkajo wotkrywa sej dźěćo swět a přiswoja sej kmanosće, kotrež pozdźišo, po swojim žiwjenskim puću kročo, trjeba. Wone wuknje rěčeć a wuwiwa socialne kompetency. Za to pak trjeba, runje tak kaž młodostny, kedźbnosć dorosćenych a čas zhromadneje zabawy. Dyrbi začuwać, zo staršej je na wědomje bjerjetaj a so jemu přiwobroćitaj.
Zhromadnje wjace docpěć
Tež 33 lět po zjednoćenju Němskeje njezačuwam, zo stej wuchod a zapad runohódnej. Stajnje je hišće dosć a nadosć rozdźělow, na přikład hladajo na mzdu dźěłaćerjow, byrnjež ludźo w zapadźe a na wuchodźe samsne dźěło wukonjeli. Wjele ludźi na wuchodźe ma zaćišć, zo nichtó jich starosće njesłyši a njewidźi. Přidatnje zwjazkowe knježerstwo ze swojimi „njepřemyslenymi“ rozsudami a akcionizmom w zwisku ze změnu klimy dopokaza, zo z ludźimi njerěči a jich starosće chutnje njebjerje. Nalada w ludnosći je špatna, atmosfera napjata. Towaršnosć je pačena.
Zamołwitosći so wuwinył
Rozprawa wo stawje zwoprawdźenja wustawkow wo zachowanju, spěchowanju a wuwiću serbskeje rěče a kultury we wokrjesu Budyšin za lěto 2022 měła poprawom wćipnosć budźić. Ta wšak poměrnje chětře popušći, dokelž znowa wokrjesne zarjadnistwo njeje trěbny druhi krok šło zezběrane předmjety posudźować. Rozprawa chromi – kaž hižo w dotalnych lětach – bohužel dale na pobrachowacych konkluzijach, na jasnych wuprajenjach wo stawje zwoprawdźenja tutych wustawkow.
Derje je, zo po přetorhnjenju lěta 2021 zaso tajku mamy. „Rozprawa“ drje na titulnym łopjenju steji, předležacy material pak so jako tajka njewopokaza. Je skerje pilna zběrka prostych faktow bjez interpretacije a zarjadowanja do wuwića minjenych lět. Statistiku ličbow na serbskej wučbje wobdźělacych so wuknjacych na přikład su drje podali, ale wo pobrachowacych wučerjach a wuskutkach na sposrědkowanje serbskeje rěče we wučbje ničo njezhoniš. Su minjene lěta wospjet tematizowane ćeže při transporće serbskich šulerjow do jich kubłanišćow nětko přewinjene? Tež na wone prašenje žaneje informacije njeje.
Nowe murje njetrěbne
„Murja we hłowach“ je hač do dźensnišeho synonym njezwoprawdźeneje wizije hłownych architektow znowazjednoćenja Němskeje před mjeztym 33 lětami: Po spotorhanju murje z betona a grotu, kotraž Němsku 28 lět dołho brutalnje a nječłowjesce dźěleše, mamy přemóc tež njewidźomnu nutřkownu murju, kotraž ludźi na wuchodźe a zapadźe kraja dale dźěli, – mentalnje, emocionalnje, materielnje a swětonahladnje. Politikarjo wšěch stron stajnje zaso twjerdźa, zo je jim přewinjenje tohole njematerielneho zadźěwka naležnosć wutroby.
Dekolonizujmy serbšćinu
Nam Serbam wosobinsce přichilena Słowjanka praješe jónu na kromje priwatneho wječorka: „Rěčće radšo porjadnje němsce, wšako je to, štož powědaće, němčina ze serbskimi słowami.“ Njedawno sej Serb składnostnje rěčneho dalekubłanja „dekolonizaciju našeje maćeršćiny“ přeješe. Wobě wuprajeni so ze wšelakeje perspektiwy přeco znowa aktualneho wužadanja serbskeho ludu dótkatej, być dźěl němskeho kraja a zdobom słowjanskeho swěta. Na jednym boku steji oportunizm, kotry kopjace so germanizmy jako „přirodne wuwiće rěče“ proklamuje. Na druhim boku purizm, kotry widźi Serbstwo jako twjerdźiznu słowjanskosće a kóždu požčonku z němčiny jako wulkopřeradu. Woboje njefunguje.
Rěčna kultura wězo njeje jenož w Serbach tema. Ženje njezabudu na diskusiju w němskich regionalnych nowinach, hač je přeprošenje korčmy na „Seniorenschlachtplatte“ potencielnym hosćom skerje wabjenje abo wohroženje ... A hač do dźensnišeho so prašam, što spodźiwne modowe słowčko „zeitnah“ poprawom woznamjenja.
Dźěći hinak mysla hač my
Štó praji, zo je kamjeń tak twjerdy, zo njehodźi so jeho žro zmjechčić? Ći, kotřiž so z nim chutnje zaběraja a so prócuja sej jeho wosebitosće wotkryć, nazhonjeja, zo maš błócko jenož na prawe městno sadźić a hižo so zornowc łama. Njemóhła rjec, zo kraje so kaž nóž butru. Tola cyle tak škropawy, kaž zdawa so być, wón njeje. Za mnje to rěka, zo je wón zranjomny kaž čłowjek, kotremuž wotrjeknješ w towaršnosći wužitny a kmany być. Towaršnosć smy my, kóždy jednotliwc. My mamy w ruce to, štož je a što budźe. Za to trěbnu wědu zdobywamy sej z našich nazhonjenjow, štož je dźěl načasneho kubłanja. A k tomu njesłušeja jenož daty, fakty a ličby, ale tež rjane duchapołne poskitki.
Perspektiwu změnić
W kinje postara so kinowy film „Barbie“ z protagonistku samsneho mjena a jeje podwólnym mužom Kenom wo nowe rekordy wopytowarstwa w tutym lěću. W filmje wopušćitaj wobaj swój přewšo rjany, rjadowany, pink-barbny, plastikowy klankacy swět a dóńdźetaj do realneje – mazaneje a chaotiskeje dimensije. Za wobeju je to šok, kotryž jimaj woči wotewrje a jeju dotalne žiwjenske paradigmy dospołnje na hłowu staji ... Podobnje to w našim serbskim swěće dožiwjamy, kiž so mnohemu wobkedźbowarjej idylka być zdawa. A sami smy wězo přeswědčeni, zo rěča naše nałožki a wobrjady, swjedźenje a wjerški wo wosebitych hódnotach.
Pačić, šćěpića rozkoćować
Pačenje. Kajke to wulke słowo za fenomen, kotryž so tele dny po wšěm zdaću přiběrajcy wšudźe, haj samo w serbskej Łužicy jewi. Pačenski potencial přicpěwachu a přicpěwaja na nadal njerozrisanemu konfliktej Domowiny a Serbskeho sejma, hdyž nic hižo wutworjenju parlamenta samoho. Film wo tradiciji/nałožku/nyšporje jutrowneho jěchanja, kotrež žony wuzamkuje, je runje tak horce diskusije wuskutkował kaž rozmyslowanje wo „změnje“ serbskeje hymny. A hakle tele dźenderowanje! A je da z připadom, zo móžetej „pačić“ a „šćěpić“ samsnu činitosć wopisować? Najnowše šerjenje je pječa sakrosanktna serbska narodna drasta – štož tola trochu zadźiwa, wšako buchu nowe designy mjez druhim Wurlawow abo Serbskeho konsuma dotal skerje witane dyžli zatamane. Kaž woprawnjeny strach wěsteho rozkoćenja snano był: Wjetšinje ludźi su tajkele debaty prosće: smorže. To płaći za Łužicu runje tak kaž za Němsku a za wulki dźěl Europy. Čim wótřišo někajka skupinka swoje často wšo druhe hač wěcowne měnjenje do swěta trubi, ćim mjeńša wona husto je.
Z chatbotom do dowola?
Zahubne lěsne wohenje, powodźenja a julij, kiž bě globalnje z wotstawkom najhorcyši dotal měrjeny měsac. Klimowi fachowcy su mnohe aktualne wuwića wěsćili, tola nětko su přiwšěm wot jednotliwych podawkow překwapjeni. Minjeny pražnik bě po podaćach EU-programa za wobkedźbowanje zemje Copernicus w globalnym přerězku 16,95 stopnjow ćopły a z tym něhdźe 0,33 stopjeń horcyši hač julij 2019 (16,63 stopjenjow). Tuž je to nowy rekord. Zawěsće sće w zašłym dowolu tohorunja tón abo tamny wjedrowy ekstrem dožiwili.
