Dźensa před 80 lětami, 27. januara 1945, bližachu so jednotki 1. ukrainskeje fronty městu Oświęcim, na kotrehož měšćanskej mjezy běchu němscy fašisća w nalěću 1940 wulke koncentraciske lěhwo Ausch­witz natwarić dali. Wone bě hłowne lěhwo I zaničowanskich koncentraciskich lěhwow Auschwitz. Tři kilometry wot njeho zdalene bě lěhwo II Birkenau (pólsce ­Brzezinka). To bě zaničowanske lěhwo. Transporty jatych ciwilistow z mnohich krajow Europy kaž z Němskeje, Pólskeje, Awstriskeje a Madźarskeje tule ze železnicu dojědźechu. Jeći, mjez nimi přewažnje Židźa, Sinti, Roma a Polacy, dyrbjachu ­wagony wopušćić a buchu wot esesowcow do dźěłokmanych a dźěłonjekmanych sortěrowani. Dźěłokmanych jatych ćěrjachu do Auschwitz I a do 39 dalšich wonkownych dźěłowych lěhwow. Tam dyrbjachu ćežko dźěłać w fabrikach za twar brónjow a zhotowjenje municije abo za chemiski koncern IG Farben kaž tež w zawodach koncernow Siemens, Buna a Krupp.