Domanic zawodej pomhali a ludźi překwapili
Wojerowske zastaranske zawody (VBH) su do jutrow z Domanic ratarskim zawodom w Hózku zhromadny pomocny projekt za seniorow na nohi stajili. Silke Richter je so wo tym ze sobudźěłaćerku VBH Tinu Schubert rozmołwjała.
Kak hodźitej so milinowy zastaraćel a ratarski zawod hromadźe?
T. Schubert: Naš šef Wolf-Thomas Hendrich je słyšał, zo Domanicy w Hózku koronoweje krizy dla swoje ratarske wudźěłki tak předawać njemóža, kaž do toho. Dokelž je nam regionalna zhromadnosć firmow wažna, chcychmy rady pomhać. Tak zrodźichmy ideju, kombinować zeleninowy pakćik a pomoc staršim ludźom w ćežkim času. Seniorojo dźě dyrbja so wosebje škitać a su přidatnym stracham wustajeni, hdyž na přikład w kupnicy nakupuja. Našim wjelelětnym woteběrarjam miliny su zeleninowe pakćiki tež mały dźak za jich swěru. Nimo toho bě to za nich takrjec dojutrowna překwapjenka.
Kak je projekt wotběžał?
Znamjo žiwjenja, wjace to njeje
Na jutry a zawrjene hosćency za čas krizy koronapandemije dla zhladuje Axel Arlt w rozmołwje z Tobiasom Hajdanom, towaršnikom wjesneho hotela „K dobremu zawitanju“ a restawranta „Sprjewiny doł“ w Hrubjelčicach.
Jutry pod njezwučenymi wuměnjenjemi, kak je pola Was běžało?
T. Hajdan: Smy w swójskim serwisu jědź za wotewzaće poskićili, mjez druhim pleco jutrowneho jehnjatka za pjeć do šěsć wosobow. Docpěty wobrot z regularnym, kajkiž bychmy hewak z přenocowanjemi a w restawranće měli, scyła přirunować njemóžeš. To pak sym wočakował.
To docpěte je „kapka na horcy kamjeń“?
T. Hajdan: Wuslědk móžemy akceptować. Ći stajni hosćo běchu zawołali, su sej dwě jědźi wotewzali, druhdy něchtó pleco jehnjatka. To je w porjadku. To je mała gesta, my jako swójba móžemy něšto činić. Sobudźěłaćerjo pak su doma, na krótkodźěło sadźeni. Z tym pak njemóžemy předewzaće dale financować.
Ale tajke něšto kaž žiwjenske znamjo?
T. Hajdan: Pod hesłom „žiwjenske znamjo, my tu hišće smy“. Njetrjebaće so nětko našich jědźow wzdać. Wjace nic.
Zakaz křižerjow přećiwo prawu
Koronakriza nas wšitkich chětro wobćežuje. Zdźěla prawje njewěmy, što směmy a što nic. Wo tajkich njewěstosćach, mjez druhim, hač směm mać a nana w přichodnej wsy wopytać, je so Janek Wowčer z prawiznikom Hajkom Kozelom rozmołwjał.
Na čo dyrbju dźiwać, hdyž dom abo bydlenje wopušću a na přikład na dźěło du. Trjebam dokumenty?
H. Kozel: Zo předleži njewobeńdźomna přičina, dom abo bydlenje wopušćić, njetrjeba kontrolowany/kontrolowana w krutym zmysle dopokazać, wěrypodobna pak dyrbi być. Wobkrućenje dźěłodawarja, zawodny abo słužbny a personalny dokument wěrypodobnosć potwjerdźa.
Sportować a wuchodźować so je dale dowolene, ale „předewšěm“ blisko bydlenja. Što to konkretnje rěka?
H. Kozel: Jasne postajenje po metrach abo kilometrach njepředleži. Na kóždy pad pak měli z toho wuchadźeć, zo dźe při tym wo zdalenosće, kotrež móžemy w normalnym padźe nóžkujo abo kolesujo přeprěčić. Budyske wyše zarjadniske sudnistwo je wutoru postajiło, zo je to něhdźe hač do 15 kilometrow. Słowo „předewšěm“ pak woznamjenja, zo su wuwzaća móžne.
Dajće so překwapić!
„Kajke móžnosće digitalny hornjoserbsko-němski słownik Soblex skići, to předstajataj Katka a Bernhard Baierec nětko z němskorěčnym tutorialom na internetnym filmowym kanalu Youtube wot SAEK. Cordula Ratajczakowa je so z Bernhardom Baierom rozmołwjała.
Kak staj z mandźelskej ideju digitalneho nawoda za wužiwanje Soblexa zrodźiłoj?
B. Baier: Poprawom njebě to naju myslička, ale Wito Bejmak a Michał Cyž staj nastork dałoj. Hdyž su nětko w času koronakrizy šulerjo a wučerjo doma, njeby špatne było jim tajke dalekubłanje poskićić. Na kóncu sym ja čestnohamtski nadawk přewzał, dokelž so jako sobu zamołwity za program z techniskimi aspektami Soblexa derje wuznawam. Moja žona je teksty rěčała, Budyske studijo Sakskeho wukubłanskeho a wupruwowanskeho kanala je tutorial nahrało a online stajiło.
Što poskićeće?
Jutrowne poselstwo hinak šěrić a swjećić
Njewočakowano a kruće so tuchwilne škitne naprawy přećiwo koronawirusej tež na ewangelske wosady wuskutkuja. Tam su tohorunja wšitke zarjadowanja, Bože słužby a nutrnosće najprjedy raz wotprajene. W Ewangelskim cyrkwinskim kruhu šleska Hornja Łužica pak su kreatiwny projekt „Domjace kemše“ załožili. Z jeho iniciatorom, fararjom Albrechtom Bönischom, je so Andreas Kirschke wo ideji a prěnich reakcijach rozmołwjał.
Knježe fararjo Bönischo, kak je k ideji projekta „Domjace kemše“ dóšło?
A. Bönisch: W aktualnej situaciji njemóžemy kemše jako zhromadźenstwo swjećić, přiwšěm pak wone njewupadnu. Modlić so, spěwać a słowo Bože słyšeć dźě njeje na cyrkej wjazane – byrnjež wona prěnje městno za nje było, štož wšak ničo nowe njeje. Mi bě wažne wosadnym pomoc do rukow dać, z kotrejž móža doma bohosłužbu swjećić.
Što je zaměr projekta?
Wójna ludźibóle zaběrała
Španiska gripa bě sej před něhdźe sto lětami po cyłym swěće miliony smjertnych woporow žadała. Sobudźěłaćer Serbskeho instituta Měrćin Brycka je do archiwa pohladał, kajke bě tehdy połoženje we Łužicy. Cordula Ratajczakowa je so z nim rozmołwjała.
Kak su serbske časopisy tehdy wo španiskej gripje rozprawjeli?
M. Brycka: Přinoški wo španiskej gripje běchu dosć chutne. Njepisachu pak tehdy ani wšědnje ani tydźensce w tajkej měrje kaž wo tuchwilnej influency. Najwjace a najčasćišo su Katolski Posoł a Serbske Nowiny w času wot oktobra do nowembra 1918 rozprawjeli, štož zwisuje z druhej „nazymskej“ žołmu španiskeje gripy, kotraž běše wosebje ćežka.
Čehodla njeje wirus ludźi tak zaběrał?
Sněh wina był
Priwatny němski sćelak Radio PSR wusyła stajnje poslednju njedźelu měsaca nabožne powěsće w serbskej rěči. Projekt zwoprawdźa z redaktorom časopisa za katolskich Serbow Katolski Posoł Rafaelom Ledźborjom. Janek Wowčer je so z nim wo naležnosći rozmołwjał a so mjez druhim prašał:
Kak dołho projekt běži a kelko króć je sćelak hižo serbskorěčne powěsće wozjewjał?
R. Ledźbor: W aprylu budźe dwě lěće, zo nabožne powěsće serbsce w Radiju PSR wusyłamy. 24 króć sym mjeztym na sćelaku był. Prěni pospyt bě w aprylu 2018. Přichodne wusyłanje budźe njedźelu, 26. apryla, něhdźe w 20.30 hodź.
Štó je mysličku za to zrodźił?
Dobry zwisk ke křižerjam wažny
Za knihu „Jutry doma – Osterreiten“ je LND wobrazy fotografa Maćija Bulanka zwjazało z nalětnymi a jutrownymi literarnymi tekstami, kotrež bě Rejza Šěnowa zestajiła. Z wjelelětnym fotografom SN Maćijom Bulankom je so Cordula Ratajczakowa rozmołwjała.
Kelko lět sće křižerjow přewodźał?
M. Bulank: Poprawom wot toho časa, jako sym do redakcije SN přišoł – to rěka wot lěta 1974. Slěborny wěnčk bych tuž dawno hižo měł. Kelko wobrazow sym činił, njemóžu rjec. Nakładnistwo pak přeješe sej za knihu fota z minjeneju dweju lět. Wobłuk je nětko přiwšěm tróšku wjetši, dokelž njeje mi so radźiło, w lětomaj 2017/2018 wšitke procesiony fotografisce zapopadnyć, wšitke dźewjeć jutrownych procesionow pak dyrbješe pódla być. W jednym lěće wšitke procesiony fotografować prosće móžno njeje. Tuž je tež Rafael Ledźbor někotre wobrazy dodał, a to wo Ralbičanskim procesionje.
Pod kotrymi kriterijemi sće fota wuzwolił?
Žiwy być w karantenje
Wjac hač wosomdźesać wobydlerjow je mjeztym w Budyskim wokrjesu z coronawirusom natyknjenych, mjez druhim tež we Wojerecach. Wjacore sta ludźi dyrbja w karantenje přebywać, štož scyła žadyn lochki čas za potrjechenych njeje. Wšako dyrbja w dospołnej izolaciji žiwi być a tak strach, zo druhich natyknu, pomjeńšić. Silke Richter je sej z młodej Wojerowčanku, kotraž je w karantenje, mejlki pisała. Dokelž chce wona anonymna wostać, mjenujemy ju Paula Weber. Prawje mjeno a adresa stej redakciji znatej.
Čehodla sće w karantenje?
Paula W: Wobdźělich so na seminarje, na kotrymž bě po wšěm zdaću tež z wirusom natyknjena wosoba. Seminar su na to přetorhnyli a nas wo tym informowali. Dale nas zamołwići prošachu, so w strowotniskim zarjedźe přizjewić a z wěstoty do karanteny hić. Po tym zo sym so w strowotniskim zarjedźe předstajiła a dosmyk (Abstrich) dała, dóstach tež hnydom postajenje krajnoradneho zarjada do rukow, zo mam oficialnje 14 dnjow doma wostać.
Kotre mysle Was w tym wokomiku přewodźachu?
Škitać so,ale so njebojeć
Coronawirus njeje dotal wšitkim ludźom wědome wohroženje. Milenka Rječcyna je so z Cyrilom Hančikom, šeflěkarjom, fachowym lěkarjom za anesteziju, intensiwnu terapiju, nuzowu a paliatiwnu medicinu w Běłowodźanskej wokrjesnej chorowni, rozmołwjała.
Mnohe chorownje su na to přihotowane, zo změja pacientow zastarać, kotřiž su na coronawirus schorjeli. Kak posudźujeće přihoty chorownje w Běłej Wodźe, hdźež jako šeflěkar skutkujeće?
C. Hančik: Smy derje přihotowani. To wšak předewšěm rěka, zo dyrbimy pacientow izolować, samych na jednej staciji zastarać. Za ćežke pady trjebamy wotpowědnu techniku, na přikład tajku, zo móžemy potrjechenych z mašinu wobdychać (beatmen). Tajku techniku pola nas mamy. Wokomiknje mamy ju za pjeć pacientow, kotřiž su jara ćežko na wirus schorjeli. W nuzowym padźe móžemy hač do wosom schorjenych na intensiwnej staciji zastarać.
Maće móžnosć přepruwować, hač je so něchtó z coronawirusom inficěrował ?
