Hinaše zhromadne dźěło
Serbske šulske towarstwo chce swoje dźěćace dnjowe přebywanišća kwalitatiwnje dale wuwić. Na njedawnej fachowej konferency staj Stephan Anders-Krummnacker a Susann Seyfarth z přistajenymi SŠT na idejach do přichoda dźěłałoj. Milenka Rječcyna je so ze Stephanom Andersom-Krummnackerom rozmołwjała.
Mjeztym hižo dwě lěće přewodźeće Serbske šulske towarstwo. Što je Waš zaměr?
S. Anders-Krummnacker: Mam nadawk, zhromadnje z wotpowědnej fachowej poradźowarku a nawodnicami nadźěłać, kak hodźa so jednotliwe dźěćace přebywanišća wobsahowje dale wuwić. Při tym njesteji imersija w fokusu, ale pedagogiske dźěło, a hraje rólu, kak móžemy sakski kubłanski plan w zarjadnišćach hłubšo zeskutkownić, kotre naprawy su w zarjadnišćach hižo derje etablěrowane a hdźe su resursy, pedagogiku kwalitatiwnje dale wuwiwać. Lětuši fachowy dźeń w septembru bě takrjec zahajenje diskusije, tež hdyž hižo dwě lěće hromadźe dźěłamy. Smy sej pak prajili, zo trjebamy zarjadowanje za wšitkich, zo bychmy sej wotkryli puć, po kotrymž chcemy hač do lěta 2025 kročić.
Kito husličkar wuměłči pomhał
W Budyskim Dźiwadle na hrodźe wabi wustajeńca z twórbami Jutty Mirtschin na klankodźiwadłowe předstajenje „Kito husličkar“. Milenka Rječcyna je so z wuměłču rozmołwjała.
Po dlěšej chwili zaso maće w Budyšinje wustajeńcu. Je při tym rólu hrało, zo dźe wo prěni poskitk za Was, knihu wuhotować?
J. Mirtschin: Je rjenje, zo nasta 40 lět po tym zo bu kniha „Kito husličkar“ 1979 wudata, z njeje klankodźiwadłowy kruch. Za mnje je to zdobom dopomnjeće na rjane zhromadne dźěło z tehdyšim wuměłskim nawodu Ludoweho nakładnistwo Domowina Eberhardom Kahlu.
Z kotreje přičiny je Wam to tak wažne?
J. Mirtschin: Zasadnje zdźěłuju za wšitko proby. Tež za Kita mějach najprjedy dwě dwójnej stronje spřihotowanej. Gerat Hendrich pak trjebaše hišće chwilku za dźěło na teksće, čehoždla sym z łopjenomaj k Staroberlinskemu nakładnistwu šła. Mějach zbožo, dožiwić tam jara přistupnych lektorow. Dóstach nadawk ilustrować wobrazowu knihu „Auf dem Hügel ist was los“. Potajkim, bjez knihi wo Kiće husličkarju njebych nadawk scyła dóstała.
Ći mali su přikład
Eva Jähnigen (Zeleni) je přirjadnica za wobswět a komunalne hospodarstwo w Drježdźanach. Swojich wuskich stykow do Łužicy dla wona gmejnu Njebjelčicy derje znaje. Milenka Rječcyna je so z politikarku rozmołwjała.
Što Was pohnuwa, mjeztym hižo třeće lěto, zarjadowanje Stories of Change přewodźeć?
E. Jähnigen: Tónle kruh skići rum za to, ideje do přichoda wuwiwać. Te hodźa so potom wupruwować a na woprawdźite projekty přetworić. Wone wopřijimaja změny. Tele projekty nimaja jeno sebje same we wóčku, ale cyły swět. Napjatosć knježi při tym, dokelž w tymle kruhu wuwite a předstajene ideje so z wuskeho kruha wułamaja a docpěwaja ludźi, kotřiž so z tematiku perspektiwy dotal zaběrali njejsu, abo pytaja rozrisanje za swoje ideje.
We wobłuku zarjadowanja bu tež film wo Njebjelčicach pokazany. Z kotreje přičiny sće so z Njebjelčicami zaběrała?
„Ze zmylkow mamy wuknyć“
Njeličomnje wjele rybow je w awgusće w Slěbornym jězorje zahinyło. Wjedli běchu k tomu tydźenje trajaca horcota a suchota, mało wětřika, njepřihódne worštowanje wody w jězoru a pobrachowacy přitok čerstweje wody. Wo wuskutkach a wuhladach do přichoda je so Andreas Kirschke z wobhospodarjerjom campingownišća Falkom Nowotnickom rozmołwjał.
Kak sće wo mrěću rybow zhonił?
F. Nowotnick: Trajni camperojo su mje 2. awgusta zawołali, rozprawjejo wo wjele mortwych rybach, připławjenych na južny přibrjóh Slěborneho jězora. Nichtó njemóžeše to přirjadować, a starosćachmy so. Temperatura wody blisko přibrjoha wučinješe w awgusće 28 stopnjow nad nulu. Bliska Sprjewja měješe lědma wodu, a tak njebě wottam žanoho přitoka.
Kak sće na campingownišću reagował?
F. Nowotnick: Naši sobudźěłaćerjo, někotři dowolnicy a wudźerjo su mortwe ryby zezběrali. Wudźerski zwjazk Elbflorenz je na městnje kontejner nastajić dał. Dokelž pak bu tón hakle po něšto dnjach wuprózdnjeny, bě smjerd wobćežowacy.
Kajke běchu reakcije zarjadow?
Swětopolitiske pozadki we łuži- skej komediji
Njedźelu pokaza Němsko-Serbske ludowe dźiwadło prěnju hornjoserbsku premjeru hrajneje doby 2018/2019. Bosćan Nawka je so z Olafom Haisom, kotryž hru Jurja Kocha „Sergej“ inscenuje, rozmołwjał.
Knježe Haiso, sće dyrbjał schorjenja dla krótkodobnje hłownu rólu přewobsadźić. Kak so to na inscenaciju wuskutkuje?
O. Hais: Bohudźak smy sčasom zhonili, zo njemóže Měrko Brankačk titulneho rjeka sćělesnić. Běchmy runje we fazy přetworjenja delnjo- na hornjoserbsku wersiju. Po połdra lětach přestawki wšak bych tak a tak skerje wo nowoinscenaciji rěčał. Mam Jurja Šimana za kmaneho młodeho dźiwadźelnika, kotremuž róla leži. Nimo toho dyrbjachmy dalšu rólu nowo wobsadźić. Anju Zacharijasojc naměstni elewka našeho domu Katharina Pöpelec. Wězo njeje krótkodobna změna wobsadki runjewon optimalna, sym pak dobreje nalady, zo so wšitko zešlachći.
Najprjedy delnjo-, nětko hornjoserbsce: Kak sće jako režiser z tym wobchadźał?
Nałožk naročnje pokazać
Nowy program „Naša Hanka w’ wěncu steji“, kotryž wobsahuje prapremjeru „Dumpańca“, chce Serbski ludowy ansambl 29. septembra prěni raz předstajić. Bosćan Nawka je so z choreografom Jánom Kozelnickim rozmołwjał.
Knježe Kozelnický, kak sće so tematice „Dumpańca“ zbližił?
J. Kozelnický: Nałožk je mi znaty z dźěła ze Serbskim folklornym ansamblom Wudwor, hdźež skutkuju jako wuměłski nawoda. Tydźeń abo tydźenjej do kwasa rozžohnuješ so ze statusom nježenjenca. Kaž słyšach, njeje to ryzy serbska tradicija, ale pochadźa z němskeje kultury. Tajke něšto mam za dobre, za znamjo praktikowaneje integracije.
Kak sće scenu do programa zapletł?
J. Kozelnický: Dumpańca dźě steji na spočatku kwasa. Wotpowědnje pokazamy ju po uwertirje a do předstajenja wšelakorych wariacijow łužiskeho zmandźelenja. Wažne mi bě, wutworić adekwatny cyłk reje a hudźby, kotryž folkloru a tradiciju naročnje wotbłyšćuje.
Dźěl programa wobsteji z hižo znatych rejow, kotrež SLA jako wobstatk repertoira předstaji. Je Was rukopis druhich choreografow wobwliwował?
Serbstwo Łužicu zwjazuje
„Łužica – Europski kompetencny region za rěče narodnych mjeńšin w digitalnej dobje“ rěka hesło jedneje z cyłkownje šěsć dźěłarničkow na konferency wo strukturnej změnje we Łužicy. Z Mětom Nowakom, kiž z dr. Fabianom Jacobsom dźěłarničku pjatk w Złym Komorowje moderěruje, je Axel Arlt rěčał.
Wo čim chceće z wobdźělnikami dźěłarnički scyła diskutować?
M. Nowak: Jako moderatoraj budźemoj z nimi rozjimać, kotre wočakowanja na „kompetencny region“ maja a kotre wužadanja woni za serbsku rěč w digitalnej dobje widźa. To chcemoj zwjazać, zo bychmy wužadanja za dalše rěčne wuwiće zwěsćili. Z tym zwisuja tež – zo bychmy to zmištrowali – móžne serbske strategije a trěbne kompetency. Prašamy so, kotry wužitk móhł druhim krajam abo mjeńšinam z toho wurosć.
Što predestinuje Łužicu, zo by so z tajkim kompetencym regionom stała?
Trenujetej šěsć króć wob tydźeń
Wonej chodźitej do samsneje rjadownje, matej samsne swójbne mjeno, swjećitej zhromadnje narodniny a jej zwjazuje samsny hobby – přezpólne jěchanje. Přichodny kónc tydźenja wojujetej dwanaćelětnej Bobkec dwójnikaj Franciska a Felicitas ze swojimaj ponyjomaj Sweetijom a Diddlom w Hórkach wo titul najlěpšeje sakskeje jěcharki w starobnej klasy U16 w přezpólnym jěchanju. Betina Wenderothowa je so z Miłočankomaj rozmołwjała.
Prěni raz we wobłuku jěchanskeho turněra konjaceho sportoweho towarstwa Při Klóšterskej wodźe wotměja so kónc toho tydźenja sakske mišterstwa juniorow z ponyjemi. Kak stej so na wubědźowanje přihotowałoj?
Franciska: Trenujemoj ze swojimi konjemi a ponyjemi šěsć króć wob tydźeń, potajkim wšědnje nimo póndźele. To mamoj mjenujcy hudźbnu šulu. Naš nan z namaj dresuru a skakanje přez zadźěwki zwučuje. Minjene tydźenje smój tež direktnje w Hórkach na čarje zwučowałoj.
Nětko póńdźe runje před domjacym publikumom za waju wo titul sakskeje mišterki. Je to wosebite wužadanje?
„Kak jednore to poprawom je“
Z předsydku frakcije Zwjazka 90/Zelenych w zwjazkowym sejmje Katrin Göring-Eckardt je na jeje njedawnym wopyće w Budyšinje Axel Arlt rěčał.
Kak wažne su Wam štyri awtochtone narodne mjeńšiny w Němskej za Europu?
K. Göring-Eckardt: Wone su mały kosmos za něšto wulke, štož w Europje mamy. Móžemy zhromadnje žiwi być, tež hdyž smy rozdźělni a z rozdźělnymi rěčemi. Widźo w Serbskim muzeju historiske wuwiće, pytnych, zo běchu přeco zaso pospyty to znjewužiwać. Je bohatstwo, zo ludźo dwurěčnje wotrostuja, zo woni swójsku tradiciju a kulturu pěstuja.
Što je Was wosebje zajimowało?
K. Göring-Eckardt: Sym so často za pěstowarnjemi a šulemi wobhonjała, za dźiwadłom. Jako zwjazkowa politikarka znaju prašenje, kak so scyła što spěchuje. Bohatstwo serbskeje kultury a rěče mamy zachować a ludźom za to dźakowni być, zo jej dale dawaja. A zo tež młodźi ludźo so nětko rozsudźeja wjace k tomu přinošować. Měli sej wuwědomić, zo nas tajke prócowanja wobohaćeja.
Mjeńšinowa rada frakcijam w zwjazkowym sejmje poruča, powołać rěčnika za naležnosće mjeńšin. Štó je to pola Was?
Na twarstwje so wjele změniło
Twarski zawod Šćěpana Deja z Radworja zhladuje tele dny na 20lětne wobstaće. Bianka Šeferowa je so z předewzaćelom wo wužadanjach a dobrotach samostatnosće rozmołwjała.
Čehodla sće so zesamostatnił?
Š. Dej: Znaty bě twarsku firmu wotewrěł a pytaše dalšeho, kiž chcył z nim hromadźe dźěłać. Dźesać lět smój zhromadnje twarske nadawki wukonjałoj, doniž wón hinašich zamołwitosćow dla předewzaće njewopušći. Tak je přistajeny jeho městno přewzał. Firmu smój před 20 lětami we woprawdźe jara ćežkim času załožiłoj. Wot toho časa je so mnoho změniło. Prěnje lěta dźěłachmoj jenož w Drježdźanach. Hakle minjene lěta a nětko mamoj nadawki w bjezposrědnjej bliskosći.
Kajke nadawki to su a kotre su Wam wosebje w pomjatku?
Š. Dej: Twarimoj cyłe domy, wot zakładneho kamjenja hač k wutwarej. Započałoj smój w suchotwarje. Jedne z najrjeńšich nadawkow bě, wuhotować cyrkej Našeje knjenje w Drježdźanach. Dalšej zajimawej twarnišći běštej Zeleny wjelb Drježdźanskeho hrodu a Muzejowa kupa w Berlinje. Tam dóstachmoj wosebite twarske dźěła jako podpředewzaćelej.
