Přewidna cokorowa tita
Myslu-li na swój šulski čas, běch wjesoła, zo staj mi staršej do sportoweho wačoka črije z běłej pódušu za sportowu halu, dalše z ćmowej pódušu za sport pod hołym njebjom a šlapki za gymnastiku tyknyłoj. Za tymi měješe so mać samo we wobchodźe nastupić, dokelž běchu žadnostka. Dźensa wuzwoleja sej dźěći črije ze swojimi najlubšimi comicowymi figurami a k tomu sportowy wačok, tež tyzku za snědań a šulsku tobołu ze samsnym motiwom. Haj, móža sej samo běłe wěcy z motiwami poćišćeć dać, kotrež we wobchodźe njenamakaja, cyle po swojim słodźe.
Něhdy je mać mi knihi z kupjenej foliju zawobalała. Wobalki w kniham wotpowědnych wulkosćach we wobchodach husto njemějachu. A dźensa? Knihi produkuja zdźěla hižo w tajkich materialijach, zo wobalki žane wjace trěbne njejsu. Swoje šulske knihi sym sej mnohe lěta chowała a wone wupadachu hišće dołho stajnje tak, kaž běch je posledni šulski dźeń na polcu stajiła. Dźensa šulerjo nimo swojeje fible lědma hišće wučbnicy doma chowaja. Runje na serbskich šulach dawaja je dale wot šulerja k šulerjej.
Słowjanstwo dyrbi dale čakać
Na dosah ruki běchu koparjo narodneho mustwa Chorwatskeje na tym byli, jako prěni reprezentanća sporta jednoho ze słowjanskich krajow pyšić so z błyšćatym złotom swětoweho mištra w najpopularnišej sportowej družinje, pěstowanej po cyłym swěće.
Ale zaso jónu dyrbješe słowjanstwo w tymle prestižnym nastupanju do měsačka hladać. W najposlednišej chwili jemu Équipe Tricolore přihotowanu radosć skazy, k wšemu njezbožu tež hišće w stolicy najwjetšeho słowjanskeho naroda. Něšto kaž tragika bywa při tym fakt, zo Francozojo – njech je jim jich wuspěch na swětowych mišterstwach přiwšěm popřaty – we wobchadźenju z kožanej kulu (abo puchom, kaž bě Radworčan Michał Nawka-rěčespytnik w połstatych lětach zašłeho lěttysaca „bul“ ryzy serbsce wukřćić spytał) božedla njejsu wo ničo lěpši byli hač chorwatscy koparjo. Najwustojniši němski telewizijny rozprawjer wo kopańcy Béla Rethy samo přiznawajo měnješe, zo su Chorwaća po wašnju hraća přećiwnika přesahowali.
W cyłku dobyć, sam pak přěhrać
Dwě hrě hišće, potom su swětowe koparske mišterstwa (WM) – subjektiwnje na ryzy sportowy niwow zhladujo najsłabše po championaće w lěće 2002 – nimo. Přiwšěm smy wulkotne wrota, krasne kombinacije a smjerćsměšny slapstick dožiwili, organizacija kaž tež atmosfera zdatej so nade wšo radźenej być.
Wjedro ma stajnje poslednje słowo!
Dalokož móže wóčko hladać, njewidźi wone hižo dlěši čas žanu mróčel na njebju. Za někotrych, předewšěm šulerjow w lětnich prózdninach, je to wězo jara rjenje. Ratarjo na wuchodźe Němskeje pak pod trajacej suchotu njesměrnje ćerpja. Wosebje žitnym žnjam hrozy wulka škoda. Tež lěto 2003 bě hižo tak horce, zo registrowachu ratarske zawody štwórćinu mjenje wunoška. Lětsa wšak połoženje cyle tak jasne njeje, dokelž mějachmy z blakami sylne zliwki, druhdźe pak ani kapki dešća.
Nalěto a w lěću maja burja časćišo dyžli prjedy z wjedrowymi ekstremami ličić. Dołhe periody ćopłoty so ze šwihelemi abo wulkimi zliwkami wotměnjeja. Před lětstotkami bychmy so bojeli, zo zymu njepřežiwimy. To wjetšinu ludźi dźensa hižo njezajimuje. Wšako móžemy ratarske wudźěłki z druhich krajow importować. To pak woznamjenja dlěše puće, wjace energije a wotpłunow, kotrež powětr zanjerodźeja. Čertowske to koło, na kotrymž je ludnosć cyłeho swěta wina.
Drohotne kubło sej wobchować
Wjele dźěći a młodostnych wopytuje hudźbnu šulu, zo by na instrumenće hrać nawuknyło. Za to doma pilnje zwučuja a druhdy zjawnje před publikumom na pišćałce, bubonje, gitarje abo akordeonje hraja. Problem hudźbnych šulow w mjeńšich městach a jich wotnožkow tež w Serbach je a drje najprjedy dale wostanje, zo hudźbnym wučerjam přemało honorara płaća. Njeby-li so někotryžkuli ze swobodnje skutkowacych honorarnych pedagogow z nutřkownym zapalom za dorost angažował, bychu hudźbne šule najskerje jenož poł połne byli. Toho dyrbja sej politikarjo, a runje tak zamołwići Budyskeho krajnoradneho zarjada, wědomi być. Prašam so, čehodla njemóža tam pječa ničo přećiwo tomu činić, zo hudźbni wučerjo w Lipsku a Drježdźanach a druhich wulkich městach za samsne dźěło wjele wjace pjenjez dóstawaja. Při tym maja skerje krótše puće do hudźbneje šule, a mnozy z nich podawaja přidatnje priwatnu hudźbu, wo kajkuž na wsy lědma něchtó prosy. Njetrjebamy so tuž dźiwać, zo budu wosebje wučerjo za „eksotiske“ instrumenty kaž za harfu a samo akordeon přichodnje dale a požadaniši.
Po rozdźělnymaj pućomaj
Z Mytom Miny Witkojc chce Braniborska podobne docpěć, za čož mamy w Sakskej Zejlerjowe myto. Wobě počesćeni stej wažne znamjo připóznaća serbskeje rěče a jeje wuprudźenja na ciwilnu towaršnosć zwjazkoweju krajow.
Zapołoženje tajkeho myta dyrbiš z časom jeho etablěrowanja widźeć. W Sakskej slědowaše Zejlerjowe myto na plan naprawow sakskeho knježerstwa k pozbudźenju a wožiwjenju nałožowanja serbšćiny a bu w septembrje 2014 prěni raz spožčene. W Braniborskej je nowy Serbski zakoń z lěta 2014 nastork dał za krajny plan wo skrućenju delnjoserbšćiny. Z njeho wuchadźa Myto Miny Witkojc, kotrež chcedźa lětsa přepodać.
Najebać časowy wotstawk matej přisłušnej ministerstwje w Drježdźanach a Podstupimje samsny zaměr, při čimž měješe jedne nowe puće kročić, tamne móžeše z toho wuknyć. Tež hdyž su wšelake rjadowanja we wustawkach Myta Miny Witkojc podobne tym w zarjadniskim předpisu wo spožčenju Zejlerjoweho myta, pytnješ rozdźělne wobsahowe wusměrjenje. Tu myto za serbsku rěč, tam krajne myto za serbskorěčny angažement.
Politika bjez zapala
Dopominaće so hišće na mócne demonstracije Serbow we wobłuku Chróšćan zběžka 2001, jako wojowachmy přećiwo hrožacemu zawrěću tamnišeje srjedźneje šule, abo na jónkrótnu demonstraciju něhdźe 500 Serbow lěta 2008 před Berlinskimi Braniborskimi wrotami? Tehdy wojowachmy přećiwo planowanym dalšim skrótšenjam přiražkow Załožbje za serbski lud. Na tej podawkaj dyrbjach myslić, jako sedźach minjenu póndźelu w Sakskim krajnym sejmje na zjawnym wuradźowanju wuběrka za wědomosć, wysoke šule, kulturu a medije wo połoženju serbskeho ludu. Runje dźesać zastupnikow Serbow bě puć do Drježdźan namakało, zo bychu posedźenje wuběrka sćěhowali.
Pozitiwnje ma so wuzběhnyć, zo je so posedźenje – prěni króć scyła – zjawnje wotměło. Zastupnicy Serbow smědźachu tam sedźeć, hdźež maja na debatach krajneho sejma ministrojo knježerstwa swoje městno. Serbja su jako politiski partner připóznaći a rěča ze zastupnikami knježerstwa takrjec na jednej runinje.
Njech je žiwa běrokratija
Europska unija je hižo wjacekróć zakonje wupjekła, kotrychž dla ze strowym rozumom jeno z hłowu wiješ. Myslu na přikład na zakaz žehlawkow abo na wukaz, kajka ma zelena kórka wupadać. Najnowši přikład su nětko nowe postajenja škita wosobinskich datow dla, kotrež wot 25. meje płaća. Zo ma so z tajkimi datami jara sensibelnje wobchadźeć, je samo mi jasne. Ale kotre wuskutki tajki zakoń ma, nazhonjeja nětko na přikład wšitcy ći, kotřiž chcedźa někomu přez žołmy rozhłosa k narodninam gratulować. Tele wusyłanja – serbske kaž němske – su jara woblubowane, dokelž njesłyšiš jeno zabawnu hudźbu, ale zdobom zhoniš, zo je tón abo tamny znaty zaso lětko starši. A wězo so tež potrjecheny sam zwjeseli.
Kak dźeń dźěsća swjećić?
Rady dopominam so na swoje dźěćatstwo. Tehdy swjećachmy kóždolětnje Mjezynarodny dźeń dźěsća. 1. junij bě cyle wosebity dźeń. Hižo w pěstowarni smy na žerdź łazyli, zo bychmy sej z rjenje pyšeneje rynki tu abo tamnu chłóšćenku wottorhnyli. Smy wonka na trawniku sedźo snědali a wosebite hry hrali. Smy kulki do małych dólčkow mjetali a z kijom po dworje pěstowarnje za wjertelkom honili a z tym stare hry zeznali.
Problem ze stroweho wida wobhladować
Njeje nimale hižo žanoho dnja bjez někajkich powěsćow wo wjelku. Před 150 lětami bě jeho žiwjenski rum mjez druhim tež tu w Němskej. Nětko je so nawróćił a stara so wo wulke diskusije. W februaru bě so zwjazkowy sejm z wjelčej problematiku zaběrał. Sakski krajny sejm je to nětko wutoru nachwatał. Pozicije frakcijow běchu tajke, zo chcedźa Zeleni dale njewobmjezowany škit za wjelka, CDU je napřećiwneho měnjenja.
Wězo njeje kulturna krajina hižo tajka kaž něhdy, přirodny žiwjenski rum je so dospołnje změnił. Łužica je wusko wobsydlena, ale tež za infrastrukturu kaž dróhi su płoniny trěbne. Konflikty su logiska konsekwenca, rozrisanja ze stron politiki tuž nuznje trěbne. Na europskej runinje ma wjelk dźensa status njewobmjezowaneho škita. Zo pak njehodźa so prawidła po cyłej Europje jenak nałožować, za to je Łužica najlěpši přikład. Bohužel njemóža ludźo w regionje dźensa swój skót na pastwach hižo tak plahować kaž hišće před dwaceći lětami. Mjeztym jón z wysokimi płotami a milinu zawěsćeja, za čož nimo pjenjez a wulkeje prócy wjele časa nałožuja.
