Zbóžny tón, kiž móže so swojim słabosćam sam smjeć. Tole nazhonjamy stajnje zaso, hdyž sej Serbja na swjedźenjach ze spěwom „Ty sy tajka wikotata, ja pak tajki njejsym“ ze swojim ludowym humorom tak porjadnje sami nadawaja a so k tomu wutrobnje směja. Před lětami přewjedźene zhromadne młodźinske sportowe wubědźowanje delnich a hornich Serbow bě znamjo, zo móžemy tež na rozdźěle mjez Hornjej a Delnjej Łužicy bjeze wšeho z humorom zhladować, hłowna wěc, zo so w zasadnych prašenjach zaso znjesemy.
Kak pak so nam dźe, hdyž nas druzy na runje samsne wašnje wusměšuja, hdyž je rozestajenje mjez Serbami dźěl inscenacije, na kotruž ludźo takrjec wot wonka zhladuja – a so nam wošćěraja.
Wot 24. julija hač do 8. awgusta podadźa so serbscy młodostni na swětowe zetkanje młodźiny w Lissabonje. Maximilian Gruber je so z dušepastyrjom młodźiny, fararjom Gabrišom Nawku, wo tym rozmołwjał.
Kak su so serbscy młodostni na wjeršk swětoweho zetkanja přihotowali?
G. Nawka: Na putnikowanju dekanatneje młodźiny w Róžeńće, njedźelu 4. junija, su so putnicy po Božej mši w gmejnskich rumnosćach zetkali, zo bychu wot referentki dušepastyrstwa, Lucije Škodźineje, dóstali přehlad wo wotběhu putnikowanja. Z pomocu PowerPoint-prezentacije rozkładowaše wona wobšěrnje, što měli při pakowanju nachribjetnika wobkedźbować a što njeměli zabyć. Tež wšelake prawidła so rozjimachu, kotrež mějachu sebi młodostni za jězbu z busom zašćěpić. Njejedna so wšak wo někajki wulět z wopytom w zapadnych krajach Europy abo zo chcychu skónčnje raz Atlantik widźeć, ale jedna so wo putnisku jězbu, na kotrejž so młodostni mjez sobu we wěrje skruća a pohonjuja, zo bychu z pomocu dobrych počinkow za přichod prawe sebjewědomje wuwiwać móhli.
Clemens Jurk je sobotu a njedźelu za čas folklorneho festiwala powabne sceny filmował. Milenka Rječcyna je so ze serbskim filmowcom z Berlina rozmołwjała.
Što je Wam w pomjatku wostało?
C. Jurk: Na jednym boku běštej to napinacej dnjej, na druhim pak je nam filmowanje wulke wjeselo wobradźało. Přez kameru hladajo je napadnyło, kak rjenje wupyšene su Chrósćicy byli. A mi je so atmosfera na programach jara lubiła. Pólska skupina Legnica je so mi do pomjatka zašćěpiła, předewšěm stila jich rejow a barbow drasty dla.
Sće sam filmował?
C. Jurk: Ně, smy byli mały team, w cyłku smy byli třo. Mój bratr Benjamin je so wo naše derjeměće starał, předewšěm wo pitnu wodu. Mój towarš Sebastian Evans, je ze swojej trutu wyše Chrósćic lećał a wot tam motiwy zapopadnył. Tak je na wobrazach swjedźenski ćah widźeć a tež, kak so na dworach wšitko na nawal hosći přihotuje. Wón ma tak mjenowany jězbnu dowolnosć za wodźenje truty. Sam sym so wo wobrazy na zemi starał a z digitalnej 35 milimeterskej filmowej kameru wjerćał.
Što běše Waš poprawny nadawk?
Znajmjeńša za Braniborsku płaći wuprajenje, zo su społnomócnjeni za serbske naležnosće na krajnej a wokrjesnej runinje wažny hłós, dźe-li wo naležnosće našeho ludu. Na to je knježerstwowy społnomócnjeny, statny sekretar Tobias Dünow tydźenja na konferency z kolegowkami z wokrjesow a bjezwokrjesneho města Choćebuza w Złym Komorowje wuraznje skedźbnił.
Gremij je list Budyskemu krajnemu radźe Udej Wićazej schwalił, kotryž poćahuje so na tehdy aktualne połoženje nastupajo přikrótšenje personalneho městna tudyšeje społnomócnjeneje. Mějićelku zastojnstwa z jenož poł městnom, to w Delnjej Łužicy hišće dosć derje znaja. A tohodla njeje wopisowanje swójskich (braniborskich) nazhonjenjow žane mudrowanje wo tym, štož w Budyskim wokrjesu snano klaca. Zakonsce zakótwjene rjadowanje, zastojnstwo serbskich społnomócnjenych z połnym městnom we wokrjesach Sprjewja-Nysa, Hornje Błóta-Łužica, Dubja-Blóta a w měsće Choćebuzu wutworić, je jich skutkowanje kwalitatiwnje a kwantitatiwnje njesměrnje polěpšiło. Tež to z lista jasnje wuchadźa.
Na festiwalnej njedźeli prezentuja so łužiske skupiny na wulkim jewišću pod Fulkec hórku. Maximilian Gruber je so ze zamołwitej za program, Janu Pětrowej, krótko do spočatka festiwala rozmołwjał.
Pod kotrej temu prezentuja so tudyše skupiny lětsa?
Jana Pětrowa: Za lětušu temu smy sebi serbski kwas wuzwolili. Skupiny su so, kóžda na swoje wašnje, z temu rozestajili a nam jeje specifiki předstajeja. Při tym směće so wosebje na Wudworski folklorny ansambl wjeselić, kotryž předstaja lětsa, po dołhej přestawce zaso, serbski kwasny ćah rejujo na jewišću. Wězo su so tež druhe skupiny intensiwnje z temu rozestajili a tuž směće so na pisany kwasny potpurij wjeselić.
Na kajke nowosće smědźa so wopytowarjo lětsa wjeselić?
Lědma bywaja dny zaso dlěše a rjeńše, sej ludźo tójšto předewzaja. Štož w chłódnych měsacach móžno njebě, chcemy po móžnosći předewšěm w lěću nachwatać. Tola, štóž je po wječorach stajnje wuknihowany, tón je skerje wučerpany. A nětko su bórze prózdniny. Čas před tym je za swójby přidatnje zwjetša jara hektiski a połny terminow. W šuli dźěći hišće raz z połnej paru dźěłaja, tohorunja ma so do dowola hišće něšto zrjadować. Rozžohnowanske swjedźenje w pěstowarni. Planować, organizować, nakupować, kófry pakować – zasadnje je kóždy jednotliwy dypk rjany, tola přewjele naraz strowoće njetyje. Trochu stresa wšak derje čini, wón nas samo pohonja, tola to njeměł trajny staw być. Dyrbjeli tuž wuwaženy poměr mjez měrom a stresom docpěć a snano tež raz něčemu „ně“ prajić.
Partnerojo projekta UNESCO 5 su so wčera w Mužakowje zetkali. Tež Clemens Škoda, referent Domowiny za kulturne naležnosće a wukraj, je so wobdźělił. Milan Pawlik je so z nim rozmołwjał.
Móžeće našim čitarjam skrótka projekt UNESCO 5 rozłožić?
C. Škoda: Projektej přisłušeja biosferowej rezerwataj Błóta a Hornjołužiska hola a haty, swětowe namrěwstwo Mužakowski park, globalny geopark Mužakowski zahork a imaterielne kulturne herbstwo Serbow. Zasadnje měri so tutón projekt na to, partnerow, kotřiž chcedźa za Łužicu a jeje bohatosć wabić, hromadu wjesć. Wšitkich tutych zwjazuje wězo słowo „herbstwo“.
Je Domowina jenička zastupjerka Serbow w kruhu UNESCO 5?
Ratarjo maja stajnje z chabłacymi wikami kaž tež z wjedrowymi wobstejnosćemi wobchadźeć. Wo aktualnym połoženju je so Bianka Šeferowa z předsydu regionalneho burskeho zwjazka Budyšin-Kamjenc Stefanom Triebsom rozmołwjała.
Kajka je tuchwilu situacija na łužiskich honach?
S. Triebs: Po horcych temperaturach ze suchej periodu bjez spadkow bě dešć jara spomóžny. Rostliny móža so nětko dale derje wuwić. Tež trawa móže nětko zaso rosć. Po prěnim syćenju trawy za silažu bě dešć nětko trěbny, tak zo móžemy druhi raz žnjeć. Do dešća je strach hrozył, zo łuki horcoty dla spala.
Tučasnje su płaćizny za mlokowe wudźěłki w kupnicach zaso trochu niše. Su so tež płaćizny mloka znižili, kotrež ratarjo předźěłarjam poskića?
S. Triebs: Njeje žanoho direktneho zwiska mjez płaćiznami za surowizny a inflaciju. Mjeztym pak zwěsćamy, zo płaćizny w kupnicach spaduja a wikowarjo z rabatami wo kupcow wabja.
Kajke su płaćizny za wudźěłki ratarjow na wikach?