Skónčnje zaso twarske ležownosće
Wosebje młode serbske swójby pytaja w Radworskej gmejnje za twarskimi ležownosćemi. Šansy, tam tajku nańć, běchu dotal skerje špatne. Połoženje pak počina so polěpšić. Bianka Šeferowa je so z Radworskim wjesnjanostu Wincencom Baberšku (CDU) rozmołwjała.
Kajka bě dotalna situacija twarskich ležownosćow w gmejnje?
W. Baberška: Radworska gmejna žane twarske ležownosće njewobsedźi. To bě a je tež dźensa hišće tak. Smy pak minjeny čas za alternatiwami pytali a z wobsedźerjemi priwatnych płonin rěčeli. Skónčnje móžachmy někotrych z nich přeswědčić, swoje ležownosće jako twarske zajimcam poskićić. Za to zahajichmy w Budyskim twarskim zarjedźe proces. Tam su nětko rozsudźili, hač móža přestrjenje přichodnje jako twarske wužiwać. W někotrych padach mějachmy wuspěch a zarjad je dowolił ležownosć deklarěrować.
Kelko ležownosćow móžeće nětko poskićeć?
Narańše kónčiny lěpje zeznać
Serbske ewangelske towarstwo přeproša přichodnu sobotu, 12. awgusta, na pućowanje a swjedźeń do Wuježka. Měrćin Weclich je so wo tym z jednym z hłownych organizatorow Matom Krygarjom rozmołwjał.
Pjatk smy wotběh 13. serbskeho swjedźenja we Wuježku w pokiwach wozjewili. Štó zarjadowanje organizuje?
M. Krygar: Hłownje je to serbske ewangelske towarstwo. My jako swójba mamy to hromadźe z přećelemi a znatymi z Bukec a wokoliny w horšći. Smy dźakowni, zo směmy pola našich susodow, na Pawlikec statoku, być.
Kak sće w lěće 2005 na mysl přišli, swjedźeń přewjesć?
M. Krygar: Do toho smy trójce ze swójbami pućowali. Ideja bě, zo so naše serbske ewangelske swójby, kotrež su po cyłej Łužicy a Němskej rozbrojene, jónu zetkaja. Zaměr bě, zo so swójby zeznaja, zo přińdu dźěći hromadźe – serbske dźěći z druhich kónčin. W lěće 2005 bě w Bukecach Serbski ewangelski cyrkwinski dźeń. Dokelž pak bě program kóžde lěto samsny, sej něšto nowe wumyslichmy. A to bě serbski swjedźeń we Wuježku.
Njejsće sej tež lětsa jenož ewangelskich Sebow, ale kaž rěka „wšitkich Serbow a dalšich zajimcow“ přeprosyli. Što z tym měniće?
W LND a serbskej tematice so doma čuł
Monika Bethmann z Kosarnje (Cossern) pola Hodźija, mandźelska lěta 2001 zemrěteho Joachima Bethmanna, je wustajeńcu z twórbami wuměłca w Biskopičanskej galeriji Carla Lohsy zestajała. Alfons Wićaz je so z Moniku Bethmann rozmołwjał.
Što je Was pohnuło přehladku zestajeć?
M. Bethmann: Najskerje to, zo stajnje na njeho myslu. Nadźijam so, zo móžu nětko pušćić. Lubosć a dušina bliskosć běštej wulkej. Myslu sej, zo móžeš někoho hakle pušćić, hdyž sy jemu bliski. Mam něhdźe 100 listow wot njeho a k tomu swoje, kotrež sym jemu pisała. Puć, so wopušćena čuć, hač k tomu, zo sym dźakowna za wšě te słowa, kotrež je mi pisał, je jara dołhi. Sym něhdźe dźesać lět trjebała, tole předźěłać. Nětko wobhladuju sej jeho wobrazy, bjez toho zo dyrbju płakać. Dopominam so, kak a čehodla je něšto molował. Wjetšina wobrazow bě prosće dar za mnje. Wón je kóžde lěto něšto molował a paslił. Chcyše mi wjeselo wobradźić. Pytanje za dospołnosću jeho ćěrješe, stajnje něšto lěpšeho a rjeńšeho tworić. To chcu pokazać.
Do „čorneho“ trjechili
Wuknjenski program „Serbšćinu online wuknyć“ (SOL) ma tójšto zajimcow. Wot apryla zmóžnja program serbsku rěč wuknyć. Milenka Rječcyna je so z Berlinjanom Korlu Šołtu, jednym z dweju programěrarjow, rozmołwjała.
W kotrej měrje sće był na projekće SOL wobdźěleny?
K. Šołta: Z přećelom, z kotrymž běch informatiku studował, sym projekt technisce zwoprawdźił. Smój po podaćach a planach Drježdźanskeje techniskeje uniwersity koncept za trěbnu software zdźěłałoj, po tym serwer kaž tež internetnu stronu programěrowałoj a z pomocu grafikarja Šćěpana Hanuša app technisce přesadźiłoj.
Je postupowanje kompletnje Wamaj přewostajene było?
K. Šołta: Technologije, kotrež smój wužiwałoj, smój samaj stworiłoj, wobkedźbujo pak přiwšěm přeća za wužiwanje na modernych browserach. Tak móže kóždy zajimc SOL wužiwać, a to doma na ličaku a bórze tež mobilnje. To dźě bě tež žadanje Załožby za serbski lud jako nošerja a Drježdźanskeje TU.
Sće ćeže měłoj serbšćinu zawjazać?
450 skawtow bórze we Łužicy
Wot 29. julija do 5. awgusta zetkaja so w Čornochołmčanskim Krabatowym młynje skawća z cyłeje Němskeje. Milenka Rječcyna je so z nawodu Kulowskeho skawtskeho kmjena Huskies Martinom Kliemankom rozmołwjała.
Kak je k tomu dóšło, zo zetkaja so čłonojo zwjazka skawtow Swětodundacy, runje w Čornym Chołmcu?
M. Kliemank: Kóžde štyri lěta so tajke zetkanje něhdźe w Němskej wotměwa. 2013 w Čornym lěsu smy so jako Kulowska skupina rozsudźili, so wo wuhotowanje lětušeho zetkanja prócować. Z pomocu sakskeho a durinskeho zwjazka je so nam to poradźiło. Wočakujemy něhdźe 450 skawtow z cyłeho kraja, najmłódši wobdźělnik je dwě lěće stary, najstarši 56 lět.
Nimo Kulowskich mamy tež serbske skawtske skupiny. Su wone zapřijate?
M. Kliemank: Haj, wosebje Sulšečenjo ze swojim nawodu Matejom Hrjehorjom. Mamy pak tež w našim Kulowskim kmjenje serbskich čłonow.
Čehodla wabi zwjazkowe lěhwo z hesłom „Na slědach Krabata“ na zetkanje?
Chcemy wědźeć, što do postajenja zapisaja
Bój wo to, zdźěłać nowe šulske postajenje za wučbu serbšćiny w Delnjej Łužicy, dźe dale. Tele dny je nawoda Choćebuskeje wotnožki Rěčneho centruma WITAJ dr. Viktor Zakar zjawnje wo tym informował. Milenka Rječcyna je so z nim rozmołwjała.
Čehodla zjawnosć wospjet wo tym informujeće, zo maja Serbja w Delnjej Łužicy wulke starosće nastupajo dalše wuwučowanje serbšćiny na delnjołužiskich šulskich kubłanišćach?
V. Zakar: Pytamy nowe puće, naše starosće zjawnosći bližić. Mnohim ludźom so tuchwilu zdawa, zo su protesty w Delnjej Łužicy womjelknyli. Tomu pak tak njeje. Na posedźenju Rady za serbske naležnosće Braniborskeje 4. julija njedóstachmy žane wobsahowe informacije wo dalšim postupowanju, kak zdźěłuja nowe šulske serbske postajenje. W septembrje bychmy jednu wersiju tohole šulskeho postajenja dóstali, jenož k wědźenju. Njejsmy tuž z aktualnym stawom zdźěłanja noweho šulskeho postajenja za serbsku wučbu spokojom.
Kajka je tuchwilna situacija?
Ochranowske ćežišćo klětu
Spočatk lětnich prózdnin 24. junija je w Małowjelkowskej sotrowni druhi raz wosebity program „Kulturne lěćo“ zaběžał. Hač do 10. septembra poskićeja tam přeco kónc tydźenja hudźbu, filmy a dźiwadło. Cordula Ratajczakowa je so z organizatorom Mikeom Salomonom rozmołwjała.
Tři kulturne kóncy tydźenja hižo běchu – kajki je dotalny wothłós?
M. Salomon: Prěni kónc tydźenja bě nam Mjezynarodny folkorny festiwal „Łužica“ potencielnych wopytowarjow rubił. Wot toho časa pak derje běži, ludźo přichadźeja. Wothłós wězo tež wot wjedra wotwisuje.
Loni sće rjad startowali, w kotrej měrje je so sotrownja jako kulturne zarjadnišćo w regionje etablěrowała?
M. Salomon: Hišće wšitkich z poskitkom překwapjam. Činju z mało srědkow jara wjele. Tule mnozy přeco hišće čakaja, zo so něšto stanje – dyrbiš pak prosće započeć něšto na nohi stajić. Zo to tež funguje, za to stej zdobom profesionalnosć a dramaturgija trěbnej.
Kajki wupada koncept?
Duša hry su lajscy dźiwadźelnicy
Lěta 2012 dožiwi 1 200 přihladowarjow prěnje Krabatowe swjedźenske hry, lětsa bě jich 9 000. Ulrike Herzger je so z direktorom Peterom Siebecku rozmołwjała.
Dopominajo so na započatk, što mysliće?
P. Siebecke: Přeco zaso so dźiwam. Tajki wuspěch njebě wotwidźomny. Wšako bě Krabatowa powěsć jako dźiwadłowe předstajenje poprawom jenož wizija bywšeje Čornochołmčanskeje wjesnjanostki Gertrud Wincarjoweje. Wona so na mnje wobroći, jako njenatočichu znaty Krabatowy film, kaž bě wotpohladane, w Čornym Chołmcu. Bě to jeje zahorjaca energija, z kotrejž mje natykny.
Sće tehdy Krabatowu powěsć hižo znał?
P. Siebecke: Mój ze synom-awtorom Alexanderom dyrbjachmoj so z njej zaběrać, wosebje tež ze serbskimi tradicijemi. Wuwiwachmoj koncept „wjes hraje dźiwadło“– lajkojo hraja hromadźe z profijemi. To spožča atmosferje nošny charakter. Woni su duša stawizny a wotbłyšćuja wjesnu awtentiskosć w serbskich nałožkach – kaž su to spěwy, reje, narodna drasta a zdźěla samo serbska rěč. To je to, štož wopytowarjo chcedźa a čehoždla su so Krabatowe swjedźenske hry z tajkim z kultom stali.
Kreatiwny eksperiment
18. a 19. awgusta wotměje so na Ralbičanskej wyšej šuli wosebita dźěłarnička. Měrćin Weclich je so z hłownej organizatorku, kubłanskej referentku Domowiny za młodźinu Rejzku Krügerowej, wo tym rozmołwjał.
Što stej sej Spěchowanski kruh za serbsku ludowu kulturu a Budyska župa z dźěłarničku předewzałoj?
R. Krügerowa: Přewjedźemy zarjadowanje hłownje za młodostnych, ale tež za młode maćerje, hdźež móže sej kóžda na zakładźe serbskich elementow suknju šić. Budźe to na kóždy pad kreatiwna wěc, hdźež budu so wšitcy najprjedy ze ze serbskej drastu rozestajeć. To rěka, zo hladaja, wo čo poprawom dźe, što so kak wužiwa. Za nawod smy serbsku designerku Štefi Hanušowu zdobyli.
Organizujeće tajke zarjadowanje prěni króć. Kak sće na to přišli?
Nowa appza prawopis
Nowu hornjoserbsku prawopisnu kontrolu je Serbski institut njedawno pod adresu www.soblex.de k dispoziciji stajił. Cordula Ratajczakowa je so z dr. Sonju Wölkowej rozmołwjała.
Tež za mobilne nastroje dawa nětko nowa aplikacija (app) za prawopis?
S. Wölkowa: Wot 1. julija je polěpšena aplikacija za mobilne nastroje z androidnym systemom pod mjenom „soblex – prawje pisać“ přistupna. Wona wudospołnja hižo wot lěta 2015 wobstejacy poskitk „Prawje pisać“ a dowola spěšny přistup k hornjoserbskej prawopisnej kontroli kaž tež offline-wužiwanje jeje słowoskłada. Je to pendant k aplikaciji za iPhone wot firmy Apple. Za iPhone je to hłownje Wito Bejmak a za androidny system Bernhard Baier wuwił.
Sće prawopisnu kontrolu za wjacore aktualne programy wuwili, tež modul za Microsoft Office 2010 a 2013 předleži. Čehodla pak njeje to za aktualne programy Microsoft móžno?
