Krótka bitwa wo serbskej telewiziji je nimo, prjedy zo je docyła prawje započała. W zjawnym lisće je so syć Łužycafilm hóršił, zo je so zastupowacy jednaćel Domowiny po zdaću přećiwo monotematiskim wusyłanjam w magacinje „Łužyca“ wuprajił. Markus Końcaŕ je poprawił, zo połhodźinske přinoški, kotrež so ze serbskej tematiku zaběraja, do prašenja stajił njeje. Jednaše so potajkim prosće wo njedorozumjenje – naležnosć rozrisana a wotbyta, měr a porjadk zas knježitej na serbskim swěće?
Po nimale 16 lětach skutkowanja w Ludowym nakładnistwje Domowina a po dwanaće lětach jako šefredaktor Serbskich Nowin so dźensa z wami, lube čitarki a lubi čitarjo, rozžohnuju. We wšěch tych lětach je mje kaž tež wšitkich sobudźěłaćerjow a wšitke sobudźěłaćerki redakcijow Serbskich Nowin, Noweho Casnika a Rozhlada digitalizacija wužadała a redakcije dale chětro wužaduje. Najwjetši wuspěch minjenych lět je, zo su wšitke redakcije swoje wobsahi dospołnje internetnje spřistupnili.
Kóžda kriza woznamjenja zdobom wuwiće a postup. Wěčnje w kuće sedźeć, dokelž je so hdy jónu něšto nimo kuliło, ničo njepřinjese. Za to je swět přepisany. Tuž wěm, zo je najlěpje so duchownje hibać a z tym pódla być, hdyž so swět přeměnja, a nic na městnje teptać.
Tak činja to tež starši, jako sylny postronk našeje towaršnosće, wuwiwajo iniciatiwy z wotmysłom, dźěćom najlěpše kubłanje zmóžnić. Dopominam so na tych, kotřiž su před wjace hač 20 lětami w Chrósćicach a pozdźišo w Pančicach-Kukowje stawkowali. Njezabudu na angažement staršich w Delnjej Łužicy, jako wuwojowachu sej prawo na rěčne kubłanje swojich dźěći w delnjoserbšćinje, a to nic jenož w nakromnych hodźinach abo po šuli. Widźu dźensa nanow a maćerje, kotřiž so za to zasadźuja, zo bychu swojim dźěćom zmóžnili serbskorěčne kubłanje wotpowědnje zamóžnosćam kóždeho jednotliweho. Přetož tež wnučki maja a změja z toho wužitk.
Idejow, kak wočakowanu krizu dla wotwidźomnje hoberskich kóštow za energiju najlěpje zmištrować – chiba samo jej zadźěwać –, je dosć a nadosć. Kaž tak často přewahuja nažel utopiske namjety, ničo njeje w tym zwisku přehłupe a/abo přeabstruzne. Samsne płaći za reakcije na nje. Žada-li sej knjez Kretschmann, z lapku so wumyć město so wupryskać, je to snano njelepe a skutkuje arogantne, štož pak njewoznamjenja, zo by so wo njekonstruktiwne a njespjelnjomne poručenje jednało. Knjez Kretschmer chce „konflikt“, kotryž krizu wuskutkuje, „zamjerznyć“ a diplomatiju wožiwić, wo wotpowědnym recepće pak dotal mjelči.
„Zachowanje a wuwiwanje toho, štož lud ze serbskim ćišćanym słowom ma“ su bywši šefredaktorojo a redaktorojo Noweho Casnika, Serbskich Nowin a Noweje doby w swojim zjawnym lisće jako trajny nadawk sformulowali. Adresaća toho bytostneho wuprajenja njesměli tohodla jeničce redakcije same resp. Ludowe nakładnistwo Domowina być. Hač pisane serbske słowo kaž dotal w ćišćanej formje abo dźeń a bóle tež jako digitalny tekst předleži, je wšojedne. Rozsudne je, zo maš něšto k čitanju w maćeršćinje.
Runje tak kaž za mnoho druhich ludźi je so za mnje předwčerawšim rjany čas skónčił. Hač na někotre wuwzaća sym zhromadnje z mandźelskej tři měsacy dołho z Pančic-Kukowa na dźěło do Budyšina a zaso domoj z busom jězdźił, a to za dźewjeć eurow wob měsac. To njeměješe jenož lěpšinu, zo smój znajmjeńša mały kusk něšto za wobswět činiłoj, tež móšnja je so wjeseliła, wšako bych hewak dźewjeć eurow za jenički dźeń za jězbu z busom tam a sem wudał. Dyrbju wšak přiznać, zo smy na wsach při statnej dróze S 100 mjez Kamjencom a Budyšinom z busowymi zwiskami chětro zapleńčeni, wšako tu kóždu hodźinu bus jědźe. W druhich kónčinach tomu tak njeje. A tuž tam bohužel tež tajke dožiwjenja njemějachu kaž mój.
Starši maja so tuchwilu jara ćežko. Najprjedy dyrbjachu koronapandemiju přetrać a swoje dźěći doma wuwučować. Nětko bědźa so tež hišće z inflaciju a stupacymi energijowymi kóštami. Tež płaćizny za šulski material a šulsku jědź so wot septembra jasnje podróša. Z blakami maja starši na dźeń 4,50 eurow a wjace za jednu jědź zapłaćić. Jeli maja wone tři dźěći, štož je mjez Serbami zwjetša přerězk, je to na jědź a dźeń nimale 14 eurow, wob tydźeń potom něhdźe 70 eurow a na měsac tuž 294 eurow. Mnozy starši budu derje wotwažować, hač móže sej to dowolić. Nimo materialijow a jědźe přidruža so kóštam w šulskim lěće hišće pućowanske dny abo šulerske jězby. Dale trjebaja někotři šulerjo pomocnu wučbu, za kotruž maja płaćić. Šulerjo zakładneho schodźenka wopytuja zwjetša hišće hort, hdźež starši popłatk płaća. Nimo toho dyrbja šulerjo wězo tež rano do kubłanišća a popołdnju zaso wróćo domoj, za čož wužiwaja bliskowobchadne srědki. Tež tule maja starši wěsty podźěl sami njesć.
Budźe lětsa hodowne wudaće Serbskich Nowin? Prašenje to, kotrež njeby so pod normalnymi wuměnjenjemi redakciskeho dźěła kónc awgusta nichtó stajił. Za abonentow je „normalne“, zo nowinu prawidłownje w listowym kašćiku maja resp. ju online čitać móža. Horstce redaktorkow a redaktorow je so w minjenych lětach z wulkim napinanjom přeco zaso poradźiło, personalne wuskosće tak přemosćić, zo nutřkoredakciski ćišć zwonka hnydom pytnyć njebě. Nadawki, kaž na přikład přiłoze „Wuměłstwo a wjace“ a „Dźěćiznak“, kotrež běchu swěrni wonkowni sobudźěłaćerjo spušćomnje zaručili, dyrbi redakciske mustwo přidatnje zmištrować.
Personalne problemy sobu z pobrachowacym dorostom zwisuja. Ličba njewuspěšnych wupisanjow dźěłowych městnow w redakciji je stajnje přiběrała, tak zo su samo klučowe pozicije kaž ta za korekturu wakantne.
Kak móžemy pječa pačenu Budysku towaršnosć zaso zwjazać a „mazany“ image sprjewineho města změnić? Prašeni to, kotrejž nas hižo někotre lěta přewodźatej. Nětko spyta iniciatiwa Budyšin w zhromadnosći znowa problem rozrisać a přeprošuje pod hesłom „Lóšt na Budyšin“ na dialog.
Sće so wy, lubi čitarjo a lube čitarki, minjene dny runje tak poćili kaž ja? Wjedro je z nami kusk jara derje měniło. A hdyž wone to nastajnosći čini, potom rěčimy wo tym, zo so naša klima měnja. Suche wotrězki su w zašłych lětdźesatkach stajnje raz byli. Ale wjacore suche lěta za sobu žno směš ekstremny zjaw mjenować. Mjeztym dožiwjamy po třoch lětach wot 2018 do 2020 dalše suche lěto ze wšěmi jeho njeluboznymi zjawami. W Sakskej Šwicy so lěsy pala, na polach wojuja wobornicy zhromadnje z ratarjemi přećiwo palacym so šćernišćam a w rěkach je dźeń a mjenje wody. Bohužel na tym tež žadyn šwihel dešća ničo njezměni.