Płody ze serbskeje zahrody
„Srědki Załožby za serbski lud njedosahaja hižo za zdźerženje serbskich institucijow“. To smy w minjenych lětdźesatkach stajnje znowa čitali a słyšeli. Serbska załožba je w lěće swojeho załoženja 1991 dóstała lětnje 20,4 miliony eurow. Z prěnim financnym zrěčenjom 1998 pak bě jich jenož hišće 16,4 miliony eurow – hač do 2013 dyrbjachu tohodla cyłkownje na 70 dźěłowych městnow šmórnyć. Hakle 2016 su pjenjezydawarjo přiražku z třećim financnym zrěčenjom na 18,6 milionow eurow tróšku zwyšili. Zachowanje strukturow bě z tym zaručene, přidatne naprawy pak hodźachu so jenož na polu digitalizacije spěchować, za čož stejachu wot 2015 přidatne srědki k dispoziciji. Zo změje załožba wot 2021 wjace srědkow hač hdy do toho, njeje jenož znamjo dowěry pjenjezydawarjow, ale předewšěm wužadanje, pjenjezy zmysłapołnje wužiwać. Wšako zběhaja mnozy ruku, hdyž dźe wo rozdźělenje pjenjez.
W lubosći njepopušćić
Sta so před tójšto časom, zo pytaše młody muž ze swojej samodruhej młodej žonu přebytk za nóc a njeposrědni porod dźěsća, ale nichtó jeju njepřiwza. Skónčnje pak namakaštaj chudušku hródź. Tam, zboka, móžeše Marija dźěćko porodźić. Na swět přińdźe dźěćo, kotrež na to pastyrjo a Mudri z rańšeho kraja wopytaja. A wone da mnohim, kotřiž je widźa, začuwać: Swět a kóžde jednotliwe dźěćo w nim je lubowane. W lubosći je wša běda nimo a wša nuza je přewinjena. W Božej lubosći je wumóženje.
W spominanju na tule stawiznu njeswjeća jenož křesćenjo hody jako „swjedźeń lubosće“. Runje lubosć pak trjeba tele dny chowanku, a zawěsće so wona tele dny tež cyle hinak pokazuje hač hewak, hač smy to zwučeni. Mnozy so lětsa dawnych lubych wopytow wzdadźa a tež wulkich darow, tón abo tamny samo kemšow. Z wobhladniwosće. Z lubosće. Dalši wopytaja za nich wažneho čłowjeka. Wšako njeměł nichtó sam być. Tež respekta a lubosće dla.
Žony cyle doprědka!
Choćebuski filmowy festiwal (CFF) je tydźenja znowa dohlad do stawa serbskeho filma dał. Zo tón jako hrajny film (hišće) njeeksistuje a čehodla tomu tak je, wo tym je so kuratorka sekcije „Heimat – Domownja – Domizna“ dr. Grit Lemke z Knutom Elstermannom po jeho dokumentaciji „Serbja do kina! Pytanje za serbskim filmom“ rozmołwjała. Bychu sej ludźo w Němskej kinowy tiket za serbskorěčny film z němskimi podtitulemi kupili? Na tele jeje prašenje filmowy kritikar wotmołwi, zo hladajo na synchronizaciju w Němskej čas hišće zrały njeje. Hišće wótrišo je režiser Dominik Graf njedawno žadanje Němcow za němskorěčnymi dźiwadźelnikami, předrasćenymi wotpowědnje městnu jednanja na Portugalčanow, Italčanow, Turkow abo Chorwatow, komentował: „Hač bychmy Druhu swětowu wójnu na kóncu tola dobyli.“ Na kónc němskeho šowinizma čakać tuž žadyn zmysł nima, tež nic štož serbski hrajny film nastupa.
Nowe medije dale wutwarić
„Hej, hody bliža so!“, słyšiš tele dny časćišo z rozhłosa trubić. Sprawnje prajene wšak mi lětsa tak prawje za hodami njeje. Wšědnje prezentuja nam přewjele zrudźacych a struchłych powěsćow. Ličby chorych a zemrětych so přemjetuja, jedne wotprajenje honi dalše – hač su to zhromadźizny, zarjadowanja abo koncerty. A tych wšak mějachmy hewak runje w dohodownym času pola nas w Serbach njeličomnje wjele. Lětsa potajkim ničo – zwostawa jenož wulka prózdnota. A nade wšěm trónuje takrjec króna – korona.
Ale wostawa nam woprawdźe wulka prózdnota? Měnju, zo nic. Wšako je tež tójšto dobrych powěsćow, tež za nas Serbow! Dyrbimy jenož dokładnje hladać. Tak dóstanje Załožba za serbski lud wjac pjenjez, zo móhła swoje nadawki zwoprawdźić. Dźensa su w Berlinje klětuši etat Zwjazka wobzamknyli, po kotrymž přewostaja serbskej załožbje nimale dwaj a poł miliona eurow wjac. Hdyž tež Sakska a Braniborska swoje přilubjenje dodźeržitej a přiražki kaž dojednane zwyšitej, móža w załožbje trochu předychnyć.
Ke korjenjam so wróćić
Slědźenje a muzej pod jednej třěchu zaměstnić, to je zaměr „Serbskeho foruma wědy při Lawskim arealu“ w Budyšinje. Hdyž so podpisarjam deklaracije wotpohladow z jich argumentami poradźi, spožčić předewzaću klětu status krajneho projekta a zo poběža potom pjenjezy z inwesticiskeho zakonja za wuhlowe regiony, da móžemy wo dwójnej strukturnej změnje rěčeć.
Prěnja změna zwisuje z kóncom zmilinjenja a wudobywanja brunicy tež we łužiskich jamach. Wot wulkeho cyłozwjazkoweho scenarija nadźijeja so nětko Swobodny stat Sakska, Budyski wokrjes a Załožba za serbski lud, zo změja trěbne pjenjezy za dalšu, serbsku strukturnu změnu. A ta zwisuje z tym, zo stej slědźenje a muzejownistwo wot kónca samostatneje dźěławosće Maćicy Serbskeje a po załoženju Instituta za serbski ludospyt 1951 jako předchadnika dźensnišeho Serbskeho instituta rozdźělnej pućej kročiłoj.
Klinkace kasya solotej faktow
Na prawa młódšich dźiwać
Dźensa je składnosć, na prawa dźěći a młodostnych skedźbnić. 20. nowember dźě je Mjezynarodny dźeń dźěćacych prawow, kotrež bě generalna zhromadźizna UNO wobzamknyła. Hač pak su prawa dźěći a młodostnych dosć wobkedźbowane? Wo tym njech kóždy sam rozmysluje. Najwjetše dźěćom a młodostnym přistejace prawo je te, zo maja dorosćeni młódšich a młodych ludźi słyšeć. Tuchwilu, w dobje korony, so to lědma zwoprawdźa.
Kak žiwi być?
Kajke ma naše žiwjenje wupadać, kak chcemy naslědnosć zaručić. Zo móhli so z tym rozestajeć, kajki měł naš přichod być, měli sej wuwědomić, kotre zakłady w přitomnosći kładźemy. Što zakótwimy w towaršnosći, zo bychmy naslědnosć w najlěpšim zmysle zmóžnili.
Nahubniktež wužiwać
Jedyn rekord honi dalši a to dźeń wote dnja. Pozitiwne pak to ničo njeje. Skerje ludźi nowe rekordy a nowe njerjane powěsće wo infekcijach z koronu dźeń a bóle zatrašeja. K tomu informacije wo tym, zo přińdu chorownje tež w našim wokrjesu na hranicu swojich kapacitow. A jako njeby to hišće dosahało, maja hladarnje starych z njerjanymi sćěhami schorjenja na koronawirus wojować. Mjeztym Dom swj. Ludmile w Chrósćicach wótře wo pomoc woła. Tam a wěsće tež druhdźe dale a wjac hladanskeho personala pobrachuje, dokelž ludźo schorjeja abo dyrbja do karanteny.
Mój tydźeń a lockdown
Štóž wšědnje rano na dźěło jědźe, popołdnju snano někotre maličkosće nakupuje a dźeń doma wuklinčeć da, za toho bě nachilacy so tydźeń lědma hinaši hač kóždy druhi tež. A tola drje je kóždy z nas wuskutki druheho lockdowna, byrnjež snano tróšku jednoriši był hač tón w nalěću, na swójskej koži začuwał. Jedyn wjace, tamny mjenje.
Pola mje je so to hižo póndźelu připołdnju započało, jako njemóžach kaž zwučene připołdnju dnjowy poskitk hosćenca wužiwać, hdźež hewak zwjetša k wobjedu chodźu. Z hosćencarjom, připódla prajene serbskeho pochada, dyrbjach so hižo tydźenja na cyły měsac rozžohnować. Póndźelu wječor chcychmy so jako předsydstwo Domowinskeje skupiny Pančicy-Kukow we wjesnej korčmje zetkać, zo bychmy wo přichodnych zarjadowanjach rěčeli a počesćenje jedneje z našich čłonkow z Čestnym znamješkom Domowiny tróšku woswjećili. Korčma pak dyrbješe zawrěć, a ze šěsć rozdźělnych domjacnosćow so tak a tak njebychmy zetkać směli.
