Struchły són klimy dla
Słyšu-li debaty wo klimje, je mi poněčim zatrach. Dotal běch sej wěsty, zo smy žiwi na kupje klepnjenych, hdźež so njepowalnje na to měrja, hač do lěta 2038 wšitke wuhlowe milinarnje zawrěć. Hdyž potom sami žanu milinarju wjace njezmějemy, budźemy energiju za wjele pjenjez we wukraju kupować, hdźež scyła na to njemysla milinarnje zawěrać. Nawopak! To drje budźe drohe, ale znajmjeńša njetrjebamy póćmje sedźeć.
Nowe naročne wužadanje
Wot klětušeho februara změje wokrjes Hornje Błóta-Łužica nowu, potom hłownohamtsku społnomócnjenu za serbske naležnosće. Zastojnstwo wukonja dźiwadźelnica Hanka Rjelcyna. Bosćan Nawka je so z njej rozmołwjał.
Knjeni Rjelcyna, što je Was pohnuło přichodnje na zarjadniskej runinje skutkować?
H. Rjelcyna: To ma wjacore přičiny. Sym rady na Złokomorowskim Nowym jewišću stała, a to mjeztym dźesać lět. Moje zajimy kaž tež žiwjenske ćežišća pak su so prosće změnili. Mjeztym mje dźěło za kulisami bóle wabi. Nimo toho chcych so zaso sylnišo angažować, wosebje nastupajo serbskosć tu w nowopřipóznatym sydlenskim rumje. Za to nimaš jako dźiwadźelnica wulce chwile, wšako dźiwadło potom hraješ, hdyž maja publikum wutworjacy ludźo swobodne. Tež swójba rólu hraje – nadźijam so, zo změju potom trochu wjace chwile za swoju třilětnu dźowku.
Kak sće so na nowy nadawk přihotowała, a wo čo chceće so jako prěnje starać?
Čakaja njesćerpnje na nowy nakład
Tež w Budyskej Smolerjec kniharni je horca faza dohodowneje předanje zaběžała. Cordula Ratajczakowa je so z nawodnicu kniharnje serbskeho nakładnistwa Annett Šołćic rozmołwjała.
Dobra kniha hodźi so přeco jako hodowny dar – kajka pak steji nětko na čole lisćiny najbóle požadanych?
Předčitanska funkcija tema
Serbski institut přeprosy pjatk na lětuši Institutny dźeń do Serbskeho domu w Budyšinje. Što tam na zajimcow čaka, wo tym je so Cordula Ratajczakowa ze zastupowacej direktorku instituta dr. Susannu Hozynej rozmołwjała.
Pod kotrym kriterijom sće štyri přednoški na Institutnym dnju wuzwolili?
S. Hozyna: Smy sej projekty wuběrali, hdźež wjacori slědźerjo hromadźe dźěłaja a wo kotrychž sej myslimy, zo tema publikum zajimuje.
A to je po zdaću wosebje digitalizacija, kotraž budźe tónraz ćežišćo.
Politika dotal zapraja
Klimowa změna je tuchwilu tema na klimowej konferency UNO w Madridźe. Na njej předstaji wuwićowa organizacija Germanwatch tak mjenowany klimowy rizikowy indeks. Tón mjenuje kraje, kotrež pod klimowej změnu wosebje ćerpja. Loni steješe Němska prěni raz na třećim městnje. Jenož w Japanskej a na Filipinach běchu wuskutki ekstremneho wjedra dla wjetše. Přiwšěm awtorojo indeksa na to skedźbnjeja, zo je wjele druhich krajow, kotrež maja so ze sćěhami změny bědźić, ale na lisćinje njesteja.
Woćoplenje zemje po cyłym swěće je wosebje na ličbje wichorow a fazow trajneje suchoty spóznajomne. Tomu wšak bě minjenej dwě lěće tež we Łužicy tak. Za zašłe dwaceći lět naličeja fachowcy něhdźe 12 000 wjedrowych ekstremow, kotrež su sej nimale poł miliona smjertnych woporow žadali a 3,5 bilionow dolarow škody zawinowali. Klimoweje krizy dla zdobom ličba pomocy potrěbnych přiběra. Tak trochuja fachowcy, zo 168 milinow ludźi – to je kóždy 45. čłowjek na swěće – pomoc trjeba. A połoženje drje so hišće dale přiwótři.
Moderny wobraz wo nas pokazać
Dr. Robert Lorenc wuhotuje prěnju zhromadnu pućowansku wustajeńcu štyrjoch awtochtonych narodnych mjeńšin a rěčnikow delnjoněmčiny. Cordula Ratajczakowa je so z europskim etnologom ze Serbskeho instituta rozmołwjała.
Kajke su wužadanja wustajeńcy?
R. Lorenc: Technisce dyrbiš so w pućowanskej wustajeńcy wjele bóle koncentrować, dokelž je městno jara wobmjezowane. Wobsahowje chcemy pjeć cyle rozdźělnych skupin předstajić – dansku a frizisku mjeńšinu, Sintow a Romow, Serbow a rěčnikow delnjoněmčiny. Woni njerozeznawaja so jenož mjez sobu, ale tež w swojej skupinje samej kaž Hornjo- a Delnjoserbja. Chcemy stereotypy a definicije wobeńć. K tomu přińdźe, zo je to prěni raz, zo chcedźa so zhromadnje prezentować. Tuž je hižo wuspěch, zo smy po cyłym lěće intensiwneje mjezsobneje wuměny a mnohich zetkanjach w Berlinskim mjeńšinowym sekretariaće w zwjazkowym ministerstwje nutřkowneho zhromadny koncept wobzamknyli.
Što je zakładna ideja koncepta?
Jeno dźesaćo Serbow znali
Towarstwo Škit Budyšin je na lětušej schadźowance za „1. serbsko-němske adwentne spěwanje na Wjacławskich wikach“ wabiło. Bosćan Nawka je so z Florianom Brězanom wo pozadkach akcije rozmołwjał.
Knježe Brězano, što je waše towarstwo pohnuło tajke spěwanje na dohodownych wikach wuhotować?
F. Brězan: Na lětušej Romantice smy so wopytowarjow prašeli, što jich z Budyšinom zwjazuje. Wuslědk bě wostrózbjacy: Žonop a wěže drje su často naspomnili, ale jeničce dźesaćo z cyłkownje sto naprašowanych mjenowachu Serbow. A wjetšina tychle dźesać procentow běchu turisća! To je nam pokazało, zo je serbstwo w měsće přemało prezentne. Po intensiwnej internej diskusiji, kak móhli na tym něšto změnić, smy so rozsudźili, serbsko-němske adwentne spěwanje jako jednu naprawu namjetować.
Kak je město na namjet reagowało?
Zwonka Łužicy lóšo sej respekt Serbow zdobyć
Na dalši literarny wječor „Zynki a linki“ štwórtk je Serbski ludowy ansambl Gabrielu Mariju Šmajdźinu do Röhrscheidtoweje bašty přeprosył. Z dźiwadźelnicu, kotraž w Hamburgu skutkuje, je so Cordula Ratajczakowa rozmołwjała.
Z čim so tuchwilu w Hamburgu zaběraće?
G. M. Šmajdźina: Mějach runje premjeru w tamnišim dźiwadle Thalia. Hra mjenuje so „Nóc wot Neila Younga morjenych“ a bazuje na knize Navida Kermanija „Das Buch der von Neil Young Getöteten“. Hrajemy sydom muži, kotřiž so za Neila Young horja, swoje žiwjenje na njeho nastaja a so w nocy w parku zetkawaja, zo bychu zhromadnje hudźili. To wjele wjesela wobradźa.
Što Was wabi w SLA čitać?
G. M. Šmajdźina: Wjeselu so, swoje powołanje stajnje zaso tež w serbskej rěči wukonjeć. Serbskim basnikam podij skićić je rjany nadawk. Wosebje so wjeselu twórbu Marje Krawcec w kombinaciji z hudźbu wuměłcow SLA předstajić směć.
Čehodla?
To swoje sej wuwědomić
Spěchowanske towarstwo za serbsku rěč w cyrkwi bu na 1. wubědźowanju „Serbski pśichod: Łužyca“ za planowane nowowudaće kěrlušow mytowane. Z jeho předsydu dr. Hartmutom Leipnerom je Milenka Rječcyna rěčała.
Z kotreje přičiny je so towarstwo na wubědźowanju wobdźěliło?
H. Leipner: Při pěstowanju serbskeje ewangelskeje zhromadnosće hraje zhromadne spěwanje wulku rólu: na bohosłužbach, na wosadnym kofejpiću, za chóry a dalše zjednoćenstwa. Spěwać z druhimi je dobry započatk rěč nawuknyć, w našim padźe delnjoserbšćinu.
Zwotkel bjerjeće iniciatiwu Duchowne kjarliže, to rěka spěwarske, znowa wudać?
H. Leipner: Wuznamnu rólu hrajachu při tym „Duchowne kjarliže“, wušłe lěta 2007 w Ludowym nakładnistwje Domowina. Wone su najwuspěšniša a najbóle předawana kniha w delnjoserbskej rěči. Na wulki wliw mjeztym rozebranych spěwarskich nawjazujo přihotujemy nowy nakład.
Budźe tež něšto nowe zapřijate?
Młody zapala stary duch
„Hdźež so spěwa, tam je rjenje – pola lózych ludźi mjenje!“. Takle němske přisłowo po swojim zeserbšćiwši na to myslu, zo w Serbach rady a horliwje spěwamy. Tole drje je ze słowjanskim wašnjom. Znaty braška je mi jónu přišeptał, zo z němskimi kwasnymi hosćimi zaměrnje jich ludowe spěwy spěwa. K tomu ma spěwniki radlubje sobu. Hrozy dźě strach, zo so rjane němske ludowe spěwy w žumpadle Mallorca-klamotow a podobnych idiotiskich šlagrow k sobuhewrjekanju při sněhakowanju a druhdźe zubja. Kóždemu to swoje!
