W Płomjenjach třoch dekadow
Dźensa swjećimy stote posmjertne narodniny serbskeje spisowaćelki a lawreatki Myta Ćišinskeho Hańže Bjeńšoweje. Składnostnje je jeje syn Handrij Bjeńš ilustrowanu čitanku „Nitka witka a druhe stworjenčka“ wudał. Bosćan Nawka je so z nim rozmołwjał.
Knježe Bjeńšo, knihu k stoćinam Wašeje maćerje mam za jara kmane počesćenje. Sće składnostnu publikaciju zwoprědka w myslach měł?
H. Bjeńš: Zo chcu knihu wudać bě z mojeje strony hižo dlěje jasne. Wo wobsahu sym pak hakle poněčim rozmyslował. W tym zwisku sym bibliografiju našeje njeboh maćerje přehladał. To potrjechi lěta wot 1955 hač do 1980. Ćešo wšako bě, so tam njejewjace přinoški w cyłkownje 30 lětnikach Płomjenja přepruwować. Najwjetši dźěl nětko w zběrce wozjewjenych nastawkow sym tak našoł.
Sće w běhu rešerše na Wam dotal dospołnje njeznate teksty storčił?
Přećel sporta wšudźe a přeco aktiwnje zapřijaty
Loni srjedź hodownika wolach krute čisło swojeho sportoweho přećela Józefa Šwona w Budyšinje, zo bych sej z nim hišće wšelake naležnosće wokoło wulosowanja skupin za 37. sokołski wolejbulowy turněr wo pokal Domowiny dorěčał. Krute čisło wolić pak zwjetša wulki zmysł nima, dokelž je naš „Jozl“, kaž jeho mjenujemy, stajnje něhdźe po puću – tak na přikład w Budyskej kehelerni wjacore sta kehelow spowaleć, pola dźowki na wopyće, w běrowje Serbskeho Sokoła, na škoće pola něhdyšich koparjow Motora Budyšin, pola Zeleno-běłych w Hórkach abo na někajkim koparskim turněrje z wubranku Ü70 Zapadołužiskeho koparskeho zwjazka.
Ideje spěšnišo zeskutkownjeć
Prawje wjele Serbow měło so na Sakskim fondsu Čiń sobu we wšitkich kategorijach, nic jenož w serbskej, wobdźěleć, přeje sej Domowina. Z Christophom Bielu, nawodu projektoweje skupiny za Łužiski rewěr z towaršnosće Łužiski hospodarski region, je Axel Arlt wo móžnych njejasnosćach rěčał.
Što chowa so za zapřijećom „městne hospodarstwo“ jako skupina wobdźělnikow na Sakskim fondsu Čiń sobu?
Ch. Biele: Městne hospodarstwo mjenuje wšitke předewzaća, starace so ze swojimi posłužbami a wudźěłkami wo hospodarske wuwiće we Łužicy.
Na čo měli projektowe próstwy z městneho hospodarstwa wusměrjene być?
Ch. Biele: W fondsu Čiń sobu płaća samsne prawidła za wšěch. Wažne je, zo so projektowe ideje na wuwołanych kategorijach orientuja. Mytować maja so ideje, kotrež naše zhromadne žiwjenje a naš region spěchuja. Hospodarske skutkowanje spěchowanskich prawidłow dla k tomu njesłuša.
Zaměr je potajkim socialny angažement předewzaćow za ludźi w komunje?
Ch. Biele: Na kóždy pad! Fonds Čiń sobu ma k tomu přinošować, zo budu ideje spěšnišo zeskutkownjene.
Wojuja za swój přichod
Z hesłami, kaž Čas ćěka, wy spiće! Wupadnjene šulske hodźiny znjesemy, klimowu změnu nic!, skedźbnichu minjeny pjatk statysacy šulerjow na globalnej akciji „Fridays for future“ na wopačnu klimowu politiku. Po cyłym swěće přewjedźechu wjac hač 2 000 šulerskich stawkow, mjez druhim tež w Choćebuzu.
Naše dźěći přewozmu nowu rólu. Dawno su hižo započeli so z politiku dorosćenych rozestajeć. Tež naše dźěći doma wšědnje ze mnu powěsće w telewiziji abo w radiju sćěhuja, wo pozadkach zhonja a so za tajkimi prašeja. Runje hladajo na klimowu změnu maja samo hižo swoje nazhonjenja a paruja zymu ze sněhom.
Tež dźěći chcedźa zamołwitosć přewzać, něšto abo někoho wolić dźě hišće njemóža. Runje tohodla su puć protesta wolili, zo bychu za swój žiwjenjahódny přichod na swěće wojowali.
Inspekcija na němsko-pólskej mjezy
Historiski zmylk a tragedija
Dopominaće so poprawom hišće na to, kak sće před třomi lětami wo brexiće, wo wustupje Wulkeje Britaniskeje z Europskeje unije, zhonili? My sedźachmy w kruhu swójby na campingownišću w Južnym Tirolu při snědani a hotowachmy so na wopyt koparskeje hry europeady, jako něchtó rjekny: „Zapiń tola raz radijo, wčera su Britojo wothłosowali.“ Hišće wječor do toho běchmy wo tym rěčeli a wšitcy běchu přeswědčeni, zo wobydlerjo britiskeje kupy dale w EU wostanu. Wšako wědźa, kotre lěpšiny z njej maja. Ćim wjetši bě šok, jako wo wuslědku zhonichmy. Snadna wjetšina ludźi bě so za brexit wuprajiła. Wěšćenja slědźenskich institutow, po kotrychž je wjetšina přećiwo brexitej, njeběchu so jako prawe wopokazali.
Hinaše časy – hinaše wašnja
Před 50 lětami bě w Błótach z wašnjom, zo su mać resp. mandźelska, wučerka a druhdy tež wowka k dnjej žonow kwěćel dóstali. To njebě za muži jednory nadawk, dokelž bě jenož mały wuběr němsko-demokratiskich kwětkow. Dźensa je zahrodnistwo na wsy bankrot a zahrodnica předawa wukrajne kwětki na tankowni. Prajiš-li nětko jako muž předawarce: „Wšo dobre k dnjej žonow!“ wotmołwa zwjetša rěka: „Wam tež!“, abo wječor: „Wy sće dźensa prěni, kiž na to mysli.“
„Tu knježi prawe nastajenje“
Orchester Serbskeho ludoweho ansambla wuhotuje njedźelu, 10. měrca, wosebity koncert „Stysk a wysk“. Bosćan Nawka je so z Peterom Biloenom rozmołwjał, kiž wuměłcow jako hóstny dirigent nawjeduje.
Knježe Biloeno, kak je k tomu dóšło, zo w Budyšinje dirigujeće?
P. Biloen: Swět klasiskeje hudźby je chětro mały. Intendantka SLA Judith Kubicec – wona dźě je sama wustojna dirigentka – bě w Amsterdamje operu Georga Friedricha Händela dirigowała. Zhromadny hudźbny přećel so w tym zwisku wo to postara, zo smój so zeznałoj. Jako mi intendantka wo Budyšinje a SLA powědaše, běch jara wćipny. Nětko sym zbožowny, zo móžach přeprošenje přiwzać a z orchestrom dźěłać.
Kak mamy sej tele dźěło předstajić? Kajki maće zaćišć wo „našich“ hudźbnikach?
Na rybowe lěto derje nastajeni
Nalěćo so bliži a do nawróta zymy, kaž loni w tym času, nichtó wjac prawje njewěri, tež jednaćel Chrjebjanskeje ryboweje tzwr Dietmar Mühle nic. Jost Schmidtchen je so z nim wo lońšich wunoškach, wo aktualnym stawje a wo nowych wužadanjach rozmołwjał.
2018 bě ćežke a njezwučene lěto. Kak je wróćo zhladujo hódnoćiće?
D. Mühle: Mějachmy so na mnohe njewšědne situacije nastajić. Dołho trajaca suchota a njewšědna horcota stej přirodny přiliw hatow pomjeńšiłoj, tak zo staw wody chětro woteběraše. Ryby mějachu tuž mjenje kislika. Zdźěla njemóžachmy je wjace z čołma picować. Hižo kónc julija dyrbjachmy prěnje nuzowe wułójenja přewjesć, štož woznamjenješe straty. Nic pak mortwych, ale jara wosłabjenych rybow dla, kotrež trěbny přirost hižo njedocpěchu. Skónčnje tež cyłkowny wunošk jědźnych karpow wjace docpěli njejsmy. Kupcy pak wo tym njejsu wjele pytnyli, wšako běchu to skerje straty we waze, nic w ličbje rybow.
Kajke je aktualne połoženje?
Konkretnosć tyje
Město Choćebuz wopokazuje so znowa jako pućrubar. Jako prěnje w Braniborskej je dwurěčne mjeno wužiwało a w lěće 2014 městne tafle nastajiło, na kotrychž stej němske a serbske mjeno města jenak wulkej. Wot zawčerawšeho maja w delnjołužiskej metropoli wustawki wo spěchowanju serbskeje rěče a kultury. Tež to je braniborska premjera.
