Kafkaeskna twórba
Nowa dźiwadłowa hra Jaroslava Rudiša w Drježdźanach prapremjeru dožiwiła
Jaroslav Rudiš je čěski spisowaćel, dramatikar a awtor scenarijow. W Liberecu, Zürichu a Praze studowaše wón germanistiku, stawizny a žurnalizm. W lěće 2002 wozjewi swój prěni roman „Der Himmel unter Berlin“. Wot toho časa pisa romany, słuchoknihi, comicsy a dźiwadłowe hry w čěskej kaž tež němskej rěči. Při tym je Sakska takrjec jeho prěnje nastupišćo po puću do lisćin najlěpšich knihow Němskeje.
Jaroslav Rudiš wěnowaše so hižo Jeschkenowej rakeće („Grandhotel“), Berlinskej podzemskej železnicy („Der Himmel unter Berlin“), čěsko-słowakskej rewoluciji („Nationalstraße“) a nětko, w swojej najnowšej twórbje, Rudnym horam. Jeho nadawkowa twórba „Anschluss“ zaběra so z nimale pozabytej železniskej čaru po hraničnym hórskim hrjebjenju. Prapremjera dźiwadłoweje hry bu wjacekróć přesunjena. 26. junija pak bě skónčnje tak daloko, a Jaroslav Rudiš ju w Drježdźanskim statnym dźiwadle zjawnosći předstaji.
Kak je rozbudźena kóčka na titulnu stronu přišła
Isa Bryccyna z Kubšic zwjesela přećelow wuměłstwa z wosebitymi přeprošenjemi za wustajeńcy w Budyšinje
Łobjo rano, rozbudźena kóčka abo kačka jako stražnik – Isa Bryccyna z Kubšic je za wšitko a wšitkich prawe městno namakała. Su to jeje wuměłske twórby, kotrež na sfałdowanych łopjenach za wustajeńcy Budyskeho wuměłstwoweho towarstwa wabja. Tajke přeprošenja su něšto wosebite: Hinak, hač je to hewak z wašnjom, nimaja wone jenož dwě do štyri, ale wosom do dźesać stron. Tak je wjace městna za twórby a rozmyslowanja wo wuměłcach – přeprošenja su we wěstym zmysle minikatalogi. To zwjesela přećelow wuměłstwa, ale runje tak molerjow, grafikarjow kaž tež rězbarjow a socharjow, kotřiž w galeriji Budissin wustajeja. Tak je Klaus Drechsler w měrcu a aprylu plastiske twórby wustajał, a k nim słušeštej tež kóčka a kačka. Abo Gabi Keil z Drježdźan, molowaca „Łobjo rano“, wustaješe w aprylu a meji. W juliju bě wona znowa z hosćom w Budyšinje a podawaše tu kurs we wobłuku lětnjeje akademije wuměłstwoweho towarstwa w rozwalinje mnišeje cyrkwje.
Klětuša delnjoserbska protyka pod nowej redakciju nastała
Za Serbsku pratyju 2022 je prěni raz Gregor Wieczorek na čole redakcije. Wjele lět (1964–1992 a potom hišće raz 2011– 2021) bě Horst Adam hłowny redaktor. Ingrid Hustetowa so dale wo dźěćace strony stara, Bernd Pittkunings zestaja „pratyju za kśesćijanow“. (Přispomnjenje: Hižo loni běchmy namjetowali, přijomniši wuraz „cyrkwinska protyka“ wužiwać.)
Wodźaca wobsahowa tema přinoškow je tónkróć zašłosć a přitomnosć wsy Škódowa pola Choćebuza. Wo sydlišću su nastawki ze słowom a wobrazom w serbskej a němskej rěči. Zo w Škódowje měrnišo bydliš hač w Choćebuzu, wo tym pisa Hanamarja Měškankowa. Z nastawka čitar zhoni, zo bě sej wona z mandźelskim Alfredom hišće w rentnarskej starobje dom natwariła, zo běštaj samaj wjele dźěłow wukonjałoj. Něhdyša wučerka zdobom wustaja, zo móžeš so hišće z wjacorymi wosobami serbsce rozmołwjeć, zo młodźina hišće rady serbske nałožki pěstuje.
„Młody duch a młode ćěło“
Skupina Holaski swój prěni studijowy album wozjewiła
Tučasnje so na polu serbskeje hudźby tójšto hiba. Młode cyłki kaž Skupina Astronawt, Nowa Doba abo Brankatschki wozjewjeja swoje spěwy prawidłownje jako hudźbne wideja na platformje Youtube abo jako awdijoformaty na Spotifyju a dalšich streamingowych platformach. Jedna z tychle młodych skupin rěka Holaski, kapała wokoło štyrjoch Donatec bratrow Józefa, Michała, Bosćana a Tadeja z Chrósćic, a bubnarja Kita Marka z Noweho Łusča. Spočatk lěta hižo běchu woni z wozjewjenjom spěwa „Wódny muž“ w formje hudźbneho wideja na so skedźbnili. Nětko su so na hudźbny wulkoprojekt zwažili a album „Młody duch“ z dźesać swójskimi kompozicijemi wozjewili, a to analognje na cejdejce. Zynkonošak je wot minjeneho pjatka na předań.
Wuspytuja wšelake stile
Nic jenož navajo, abo: Hdy je „mała rěč“ wužitna?
W tutej kolumnje powěda šěsć redakciji SN znatych mjezynarodnych awtorow, wotměnjacy so pod pseudonymom „prof. Wink“, jónu wob měsac wo swojich nazhonjenjach a dožiwjenjach we wobłuku zetkanja kulturow, identitow, rěčow a narodnych mjeńšin.
Nanajpozdźišo z filmom „Windtalkers“ z hollywoodskim starom Nicolasom Cageom z lěta 2002 je powšitkownje znate: Nałožowanje rěče navajo w zwisku ze šifrěrowanej komunikaciju je ameriskim wojerskim jednotkam, wojowacym za čas Druheje swětoweje wójny z Japanskej, wuraznje pomhało. Japanscy dešifranća njezamóchu tónle „navajo-kode“ ženje rozłušćić. Mjenje znate pak je, zo su Američenjo w datym zwisku tež rěče přisłušnikow druhich „indianskich“ ludow resp. kmjenow, kaž na přikład Cherokeejow abo Seminolow, kaž tež europskich připućowarjow mjez druhim z Baskiskeje wužiwali. Z tutej zakładnej informaciju smy sej mosćik k małym europskim ludam a jich (často wohroženym) rěčam wutworili – to rěka k temje, z kotrejž so prof. Wink wosebje rady a intensiwnje zaběra(še).
Žiwjenje młodźinyw času pandemije
Minjenej lěće je Radworski młodźinski klub z kreatiwnymi idejemi a akcijemi spytał přeprěčić
Mejemjetanja, wjesne swjedźenje, reje, narodninske fety – wšeho toho smy so w zašłymaj lětomaj mjenje abo bóle wzdać dyrbjeli. Koronapandemije dla knježeše zwjetša měr w Serbach. Wona pak nas, wosebje młodźinu, dale poćežuje, dokelž su incidency zaso wysoke a postajenja krute. Město toho zo ma so młodostny/młodostna rozsudźić, dokal sej pjatk abo sobotu na party dojědźe, dyrbi wón/wona tež raz cyły kónc tydźenja doma wostać, dokelž nihdźe ničo njeposkićeja. Tež młodźinske kluby běchu loni a lětsa cyłu chwilu zawrjene, mjeztym su zaso přistupne. Njedźiwajcy toho njezhladuje Radworski młodźinski klub přezrudny na koronowej lěće. Wšako móžachu tam tež někotre wjerški dožiwić.
Z parnej lokomotiwu po puću
Tež přichodnje maja tajke jězby po jamach łužiskeho rewěra móžne być
Stawizny wosebitych ćahow z parnej lokomotiwu na čarach łužiskeho brunicoweho rewěra su mjeztym 30 lět stare. Załožił je jězby něhdyši předsyda Espag Dieter Schwirten. Tehdyša syć kolijow bě 1 400 kilometrow dołha. Dźensa wučinja wona jenož hišće třećinu tehdyšeje čary a zwjazuje stejnišća Janšojce, Čorna Pumpa a Hamor, do kotrychž su pódlanske čary zapřijate. Wobchad na kolijach podleži krutym wěstotnym předpisam. Wšako słuži železnica jeničce transportej tworow. Je-li wona wuwzaćnje za wosobowy wobchad dowolena, tam žadyn dalši ćah njejězdźi. Tomu je tež hižo před 30 lětami tak było.
Wróćohladanje
Dobra přiležnosć w Budyskej měšćanskej bibliotece swjećić
Stare žórła swědča wo tym, zo bě město Budyšin 29. septembra 1596 zjawnu biblioteku załožiło. Zakład za to běchu mała zběrka knihow w starych rěčach a teologiske twórby, přewostajene městu wot wobydlerjow.
Budyšin měješe swój čas na tehdyšej kromje města w tak mjenowanej třělcowskej bašće městno za biblioteku. Tam steješe pozdźišo, hač do 1960tych lět, Budyske měšćanske dźiwadło.
W 16. lětstotku běše Budyšin politiske srjedźišćo k Čěskej słušaceje Hornjeje Łužicy kaž tež duchownokulturny centrum Serbow, kotřiž wučinjachu tehdy něhdźe 30 procentow wobydlerstwa. Dźensa wopřijima wobstatk biblioteki něhdźe 210 000 dźěłow. Jich přewažny dźěl je w rumnosćach na Hrodowskej hasy zaměstnjeny. Dalše steja na polcach knihownje za dźěći a młodźinu kaž tež w hudźbnej a jězbnej knihowni.
Potrjeba přiběrała
Wěnuje so nimale zabytemu a tuž ćim trěbnišemu powołanju
Dwě třećinje ludźi wobsedźitej znajmjeńša jedne koleso. Hač dźěćace, žonjace abo mužace, tež sportowe a w nowšim času samo mountainbiki a e-biki w městach a na wsy přiběracy widźiš.
Koleso – jónu wunamakane a ženje zabyte
Dźensa wobhladujemy koleso jako samozrozumliwu alternatiwu k awtu. Njetrjebamy předaloko wróćo zhladować, hdy bu koleso wunamakane. 1817 je lěsny zastojnik Karl von Drais běhansku mašinu, po nim pomjenowanu drezinu, wunamakał. Bě to rewolucionarna změna so spěšnišo wot jednoho městna na druhe dóstać. Drezina wažeše 22 kilogramow. Prědnje a zadnje koleso w samsnej wulkosći běštej z drjewa a ze železnej rynku wobdatej. Na zadnje koleso šudrowaše borzdźidło, a prědnje koleso hodźeše so wodźić. Po puću bjez postupa docpě wehikl spěšnosć 13 do 15 kilometrow na hodźinu.
Wšitcy čłonojo zapřijeći do kreatiwneho tworjenskeho procesa za ...
Sobustawojo serbskeho studentskeho towarstwa Sorabija Lipsk přihotuja lětsa zaso programowy přinošk za schadźowanku, kotraž ma so 20. nowembra Budyskej „Krónje“ wotměć. Za to so tydźensce w towarstwowej rumnosći internata na Arna Nitzschowej zetkawaja.
Tójšto přihotow a předewšěm rozmyslowanja je trěbne, zo by nastał dobry programowy přinošk za kóždolětnu schadźowanku. Tež lětsa su sej – a činja to přeco hišće – studenća w mnohich uniwersitnych městach hłowu łamali, tak tež w Lipsku, zetkawajo so za to w tamnišej studentskej korčmje Centrifuga. „Hłownje wuradźujemy wo tym, kotre serbske temy lěta 2021 měli narěčeć.“ Tak městopředsyda Sorabije Matej Mark, pochadźacy z Noweho Łusča, rozłožuje, kak programowe dypki namakać a je spisać konkretnje wotběži. „Zwjetša ma kóždy jednotliwc ideju. Zhromadnje w skupinje wo nich diskutujemy a je wuhódnoćamy. Naposledk so za tu temu rozsudźamy, kotraž wšitkich najbóle přeswědča. Wažne při tym wězo je, zo tema zdobom aktualny staw wotbłyšćuje a zo tohorunja wěstu kritiku wobsahuje.“
