„Hrozy strach, zo jich zhubimy...“
Spočatk měrca je sakski kultusowy minister Conrad Clemens (CDU) 21 naprawow namjetował, z kotrymiž chce ličbu wupadnjenych wučbnych hodźin na šulach znižić. Kak wučerjo na to zhladuja? Milan Pawlik je so wučerja na Budyskim Serbskim gymnaziju Damiana Dyrlicha woprašał.
Kotry abo kotre z 21 namjetow maće z hladanišća wučerja za spomóžny/-e?
D. Dyrlich: Za jara dobry mam namjet přidatnych poskitkow w šulskej praksy za wučerjow w studiju. Po mojich nazhonjenjach praktiske nazhonjenja w času referendariata za młodeho wučerja njedosahaja. Wězo pak dyrbjeli na to dźiwać, zo so tajke praktikumy prosće za wurunanje personalneje nuzy njeznjewužiwaja a zo maja studenća w tutym času nazhoniteho wučerja-mentora poboku.
Na kotru naprawu zhladujeće wosobinsce kritisce?
D. Dyrlich: Mjenować chcył tu wotstronjenje wurunanskich tydźenskich hodźin za wučerjow, kotřiž přewozmu pódlanske, přiwšěm pak wažne nadawki, n. př. wobstarowanje techniki na šuli. Kak tajke wažne nadawki zmištrujemy, jeli je nichtó wjace přewzać nochce, je wulke prašenje.
Šulstwo z wočow njezhubić
Wo kotrym serbskim šulstwje sonimy, to je tema 2. serbskeje debaty jutře w Radworskim hosćencu Meja. Moderatorka debaty Bianka Šeferowa je so ze zastupjerku podija, kubłanskej referentku Domowiny a předsydku Radworskeje staršiskeje iniciatiwy Katrin Suchec-Dźisławkowej, rozmołwjała.
Po prěnjej debaće loni w Chrósćicach, budźe tež lětsa debatu wo serbskim šulstwje. Kak wažne je, zo so ze serbskim šulstwom zaběramy?
K. Suchec-Dźisławkowa: To je jara wažne. Bjez serbskeho šulstwa a serbskeje rěče njebudźe serbstwo wobstać. To bě hižo před 100 lětami tak a dale płaći. Za nas je serbske kubłanje bytostne a njesměmy je z wočow zhubić, předewšěm šulstwo w kombinaciji ze serbskej rěču.
Jako referentka Domowiny maće prawidłownje kontakt k šulam. Su problemy wšudźe samsne?
Hrozy digitalna demenca?
Měto Nowak, wědomostny sobudźěłaćer Serbskeho instituta w Choćebuzu, je so w Rozhledźe „digitalnej demency“ wěnował. Wo tym, što to za nas w Serbach woznamjenja, je so z nim Marcel Brauman rozmołwjał.
Zachowanje serbskeho herbstwa z pomocu digitalneho składowanja w interneće tak jednorje njefunguje. Čehodla nic?
M. Nowak: Mi so zda, zo je to powšitkowne, nic jenož serbske wužadanje. W starych datajowych formatach składowane wěcy druhdy hižo přistupne njejsu, dokelž njemóžeš je wjac wočinić. Prašenje je, štó pomha wjesnemu towarstwu, kotrež serbsku kulturu pěstuje, posudźować, kotre informacije su wažne a komu maja so wone w kotrej formje dać.
Je lóšo, w starych aktach z 50tych lět rešeršować hač za swojej dźěławosću zašłych lět w ministerstwje, sće zwěsćił. Přichodne generacije stawiznarjow načasnu serbsku politiku hižo wuslědźić njemóža?
Haći serbšćina dźěło Domowiny?
Z Torstenom Makom, něhdyšim předsydu Rady za naležnosće Serbow w Braniborskej, je so Marcel Brauman wo połoženju delnjoserbšćiny rozmołwjał.
Sće so na facebooku wuprajił: „župa Dolna Łužcya – posledni hozdźik w kašću delnjoserbskeje rěče“. Čehodla?
T. Mak: Hižo w rozprawje předchadźaceho župneho předsydstwa na hłownej zhromadźiznje župy bě rěč wo mnohostronskich aktiwitach na polu kultury. Politika a rěč běštej zjawaj na kromje. Při jeničkim rěčnym projekće, kotryž bu mjenowany, njebě župa iniciatorka, ale rbb. Na wuradźowanju nowowuzwoleneho župneho předsydstwa je gremij z wulkej wjetšinu wobzamknył, zo nichtó njetrjeba serbsku rěč, wosebje župan nic.
Jedyn čłon je tezu nastajił, zo by nałožowanje serbskeje rěče w serbskich gremijach zajimowanych ludźi wottrašiło, němsce wužiwaše werb verprellen. Nichtó njeje na to reagował. Sym na tym dnju dwě wěcy nawuknył: Nichtó njetrjeba w Domowinje serbsku rěč, a wona poprawom tak a tak jenož myli.
Nowi Serbja witani?
Lětuša serbska debata so štwórtk w 19 hodź. w Budyskim Serbskim domje z temu „Noworěčnicy: Wutrobnje witani?! 100 000 Serbow a kak dale?“ zahaji. Z moderatorkomaj dr. Lubinu Malinkowej a dr. Theresu Jacobsowej je so Marcel Brauman rozmołwjał.
Zestawa ludźi na podiju slubi wšelaki wid na temu: Koho stej přeprosyłoj?
Dr. Lubina Malinkowa: Wažne namaj je, wid noworěčnikow zapřijeć. Wjeselimoj so tuž, na podij Annu-Rosinu Wjeselinu witać. Ju někotryžkuli z filma „Pola nas rěka wona Hanka“ wot Grit Lemke znaje. Tež Budyska fararka dr. Cornelia von Ruthendorf-Przewoski hižo něšto lět serbsce wuknje. Tuchwilu wuwučuje na Serbskim gymnaziju nabožinu a jeje dźěći chodźa do serbskich šulow. Chcemoj so jeju prašeć, što k wuknjenju serbšćiny wabi a při tym pomha. Zdobom chcemoj zhonić, z kotrymi ćežemi so bědźitej.
Hudźba je same wuměłstwo
„Cuzy ptak“ rěka němy film, kotryž předstaji Serbski ludowy ansambl sobotu w ramiku swojeje serije „Dohlady“. Hudźbu za film improwizować budźe pianist Paul Bernewitz. Wo zarjadowanju je so Maximilian Gruber z wuměłcom rozmołwjał.
Čehodla sće sej runje němy film za předstajenje wuzwolił?
P. Bernewitz: Za němy film zajimowach so hižo w dźěćatstwje. Tute wuměłske filmy su mje wosebje zajimowali, dokelž su hudźbu za film stajnje hakle potom skomponowali, hdyž bě film hižo hotowy. Tohodla je tuta hudźba same wuměłstwo. Wčera sym so z Danielom Kubickom rozmołwjał, kotryž budźe do spočatka filma přednošować. Wón mi praješe, zo je zapřijeće „němy film“ poprawom zamylace, wšako njeběchu filmy ženje něme. W ramiku swojeho studija w Lipsku sym improwizaciju za hudźbu němeho filma separatnje nawuknył. Tohodla sym nětko wosebje wjesoły, zo móžu prěni raz wuspytać, kak to je jako aktiwny pianist němeho filma.
Kak sće so filmej z lěta 1911 hudźbnje zbližił?
To trěbne z rjanym zwjazała
Na schadźowanku serbskich lajskich dźiwadłowych skupinow přeprošuje Kulowske Bratrowstwo sobotu do Sulšec. Z hłownej zamołwitej Sonju Hrjehorjowej je so Maximilian Gruber rozmołwjał.
Schadźowanku za lajske dźiwadłowe skupiny dotal njeznaju. Kak je ideja za to nastała?
S. Hrjehorjowa: 1997 běše poslednja schadźowanka serbskich lajskich dźiwadłowych skupinow w Lejnje. Zhromadnje smy sebi potom prajili, zo by tajke zetkanje zabawneho razu poprawom zaso raz něšto rjaneho było, zo by wěsta wuměna nastała, wšako so hižo nětko stajnje z druhimi skupinami wuměnjamy. Jako běchu zaso spěchowanja programa Simul+ a myta Załožby wupisane a dokelž trjebachmy jako Bratrowstwo nowu techniku za wobswětlenje, sej myslach, zo hodźało so to ze schadźowanku zwjazać. Na to sym woboje do jednoho projekta spletła a to trěbne z tym přijomnym zwjazała. Z wobeju spěchowanskeju horncow smy tež fenk spěchowanja dóstali, tak móžemy sej techniku a zetkanje popřeć.
Z kotrym wočakowanjom sće wječor organizowała?
Budźće aktiwni – wozjewjejće wideja
Koordinator projekta LUCIJA Michał Cyž je tydźenja wozjewił, zo Youtube nětko „serbsce rěči“. Što to woznamjenja a kak je k tomu dóšło, wo tym je so Milan Pawlik z nim rozmołwjał.
Z dalšimi angažowanymi Serbami prócujeće so hižo wjele lět wo integrowanje serbšćiny na wulkich digitalnych platformach. Kak sće to za Youtube nětko docpěli?
M. Cyž: Koncern Google, kotremuž Youtube přisłuša, njepodawa žanužkuli kontaktnu móžnosć, zo bychmy někoho direktnje w tym nastupanju narěčeć móhli. Na našim pytanju za pućemi so z Google skontaktować, smy samo mejlki z próstwu wo podpěru do Vatikana pósłali. Wotmołwy dóstali njejsmy. Na mjezynarodnej fachowej konferency w Parisu, lětsa kónc februara, je koordinator za digitalizaciju pola Załožby za serbski lud Daniel Zoba připadnje z Google-sobudźěłaćerjom do rozmołwy přišoł a temu narěčał. Tón serbskemu fachowcej mjez druhim zdźěli, zo Serbja a serbska rěč koncernej njeznate njejsu, a slubi jemu, zo temu zamołwitym dale da. Što je skónčnje k wuspěchej wjedło, pak njeje jasne.
Serbska pčólnica pyta młodych zajimcow
Při krasnym nalětnim wjedrje su tež pčołki zaso aktiwne. Z Katrin Matkec, kotraž je loni předsydstwo Serbskeje pčólnicy přewzała, je so Weronika Žurowa rozmołwjała.
Što je Serbsku pčólnicu loni zaběrało?
K. Matkec: Smy prawidłownje zetkanja za mjezsobnu wuměnu kaž tež dalekubłanja organizowali, tute nic jenož za našich pčołarjow, ale tež za dalšich zajimcow. Nowe předsydstwo dachmy do towarstwoweho registra zapisać. Při tej składnosći smy wustawki změnili. Nětko móžemy tež zajimcow wot 12 lět přiwzać, staj-li staršej z tym přezjednaj. Z tym chcemy zajim za pčołarstwo budźić, kiž je za našu přirodu přewšo wažne. Štóž chce so nam přidružić, njech so pod přizjewi.
Kelko čłonow maće?
K. Matkec: Ličba čłonow bě w poslednich lětach z něhdźe 44 pčołarjemi konstantna. Serbscy pčołarjo pochadźeja wot Šunowa přez Radwor hač do Wotrowa a Chrósćic. Nimale połojca je młódša hač 50 lět, najmłódši je 25. Cyłkownje maja naši čłonojo něhdźe 330 ludow.
Kak často so zetkawaće?
Statnik: To mje jako Serba zluda
Wo konkluzijach z wólbow zwjazkoweho sejma je so z Dawidom Statnikom, předsydu Domowiny, Marcel Brauman rozmołwjał.
W zdźělence Domowiny po wólbach rěkaše: „Wjeselimy so, zo su demokratiske strony wjetšinu přiwabili.“ Z wozjewjenjow prezidija Domowiny zašłych měsacow wuchadźeše, zo AfD a BSW do kruha tutych stron njesłušatej. Wonej pak stej we wólbnym wokrjesu Budyšin I 53 procentow hłosow dóstałoj. Kak pohódnoćiće rezultat wólbow w našej domiznje?
D. Statnik: Zasadnje witamy, zo je wólbne wobdźělenje jara wysoke. Starosćimy so pak, zo so přiběrajcy strony wola, kotrež zhromadne towaršnostne žiwjenje wohroža. To mje jako Serba wězo zluda. Ćim wažniše je, zo so jako Domowina dale jasnje za naše zaměry a naš serbski přichod angažujemy.
Loni sće wospjet zjawnje prajił, zo křesćanske nastajenje wotumej za AfD zadźěwa. Hladajo na aktualne wuslědki ma AfD tež w katolskich Serbach procentualnje wjele wjace wolerjow hač po cyłej Němskej: Su po měnjenju Domowiny Serbja so křesćanstwa wotrjekli?
