Z wudaća: pjatk, 09 nowembera 2018

Swoju wowku z awta wuzamknył je dźesać měsacow stary hólc w Mnichowje. Po wulěće do bayerskeje krajneje stolicy chcyše so wona z wnučkom zaso na dompuć podać. Hólčk sedźeše hižo připasany w swojim dźěćacym sydle – a měješe klučik awta z dalokoposłužowakom w ruce. Jako chcyše žona do jězdźi­dła zalězć, pak běchu durje zamknjene. Wohnjowi wobornicy dyrbjachu wokno awta rozbić. Po sporjedźenju wokna móžeštaj skónčnje wotjěć.

Mučnota bě za paducha w badensko-württembergskim Crailshaimje zahubna. 20lětny bě wčera hižo nabóčny fašk awta wurumował, jako jeho spar přemó. Rano 28lětnej žonje napadny, zo awto jeje sotry hinak steji hač hewak, a dźěše pohladać. Při tym wuhlada cuzeho, kiž w awće sedźo spaše. Policija muža, kiž steješe pod wliwom alkohola a drogow, na to wubudźi a zaja.

Berlin (dpa/SN). Łužica ma dwě nowej slědźenskej zarjadnišći dóstać. To připowědźištaj zapósłancaj SPD zwjazkoweho sejma Thomas Jurk a Ulrich Freese po wčerawšim posedźenju etatoweho wuběrka. Tak ma so jedne z dweju stejnišćow Fraunhoferskeho instituta za energijowu infrastrukturu a geotermiju we Łužicy zaměstnić. Wottud hodźi so lěpje na Braniborsku technisku uniwersitu Zły Komorow-Choćebuz a na Drježdźansku Technisku uniwersitu nawjazać. Doskónčnje rozsudźi wo tym Fraunhoferski senat. Dalši impuls za strukturnje słabu Łužicu je, zasydlić wotnožku Němskeho centruma za lětarstwo a swětnišćo w Choćebuzu abo Žitawje/Zhorjelcu.

Berlin (dpa/SN). Nowemberska rewolucija 1918 – pogromowa nóc 1938 – powaleje murje 1989: Z mnohimi zarjadowanjemi su dźensa w Berlinje 9. nowember wopominali. W zwjazkowym sejmje steješe stota róčnica wuwołanja republiki na kóncu Prěnjeje swětoweje wójny w srjedźišću. K tomu rěčeštaj zwjazkowy prezident Frank-Walter Steinmeier a prezident sejma Wolfgang Schäuble. Wopominanje steješe pod hesłom „Wosudny dźeń Němcow“. Při tym wopominachu tež přesćěhanje židowskich wobydlerjow a kónc dźělenja Němskeje.

Steinmeier bě hižo wčera namołwjał, na Nowembersku rewoluciju 1918 pozitiwnje spominać. „Tehdy bu parlamentariska demokratija w Němskej zrodźena“, wón rjekny. Demokratija njeje samozrozumliwa, ale bu wuwojowana. Tójšto muži a žonow je za to swoje žiwjenje dało.­ „Dopominamy pak so tež na to, kak zahubne je, hdyž sej přećiwnicy demokratije wjetšinu zdobywaja.“

Centralna rada Židow wopominaše w Berlinskej synagoze na Rykowej antisemitiske namócnosće w nocy wot 9. na 10. nowember 1938. Tam wočakowachu zwjazkowu kanclerku Angelu Merkel (CDU) a prezidenta centralneje rady Židow Josefa Schustera.

Wyša měšćanostka Waršawy demonstraciju prawicarjow zakazała

Waršawa. Najebać zakaz demonstrowanja hotuja so pólscy nacionalisća njedźelu, 11. nowembra, na tradicionalny pochod po dróhach Waršawy składnostnje narodneho swjatka, załoženja pólskeho stata 1918.

Prawicarjo běchu minjene dny demonstraciju přizjewili, připowědźejo 10 000 wobdźělnikow. Waršawska wyša měšćanostka Wanda Gronkiewicz-Waltz je akciju zawčerawšim, srjedu, zakazała. Wona wopodstatni to z wospjetnymi namócnosćemi, kotrež běchu minjene lěta stajnje zaso ze stron „narodowcow“-prawicarjow wuchadźeli. Gronkiewicz-Waltz pokaza w tym zwisku na negatiwny medialny wothłós we wukraju. A mjenowaše hišće dalšu přičinu: Stolica nima dosć policistow, kotřiž móhli wěstotu zaručić. Hłowna přičina pak je stawk zastojnikow po wšěm kraju, kotřiž přećiwo niskim mzdam protestuja. Runje 3 000 złotych (750 eurow) je přemało za strašnu słužbu, woni argumentuja. Minjene dny su so mnozy policisća jako „schorjeni“ wot słužby wotzjewili. Woni sami mjenuja swoju chorosć ironisce „psyču gripu“, wumyslenu epidemiju.

To je bjezdwěla dobra powěsć: We Łu­žicy chcedźa dwě slědźenskej wotnožce zaměstnić: Fraunhoferskeho instituta w Złym Komorowje a centruma za lětarstwo a swětnišćo w Choćebuzu. To pak njeje Boži dar. Stajnje steja za tajkimi podawkami konkretne wosoby, kotrež su sej to wuwojowali. W tym padźe staj to łužiskej zapósłancaj zwjazkoweho sejma Thomas Jurk a Ulrich Freese. To samsne płaći za Marka Šimana. Tón chce přichodnu póndźelu zwjazkowemu nutřkownemu ministrej Horstej Seehoferej nowy kompetencny centrum policije w Budyšinje předstajić. Wo njón bě Šiman minjene lěta runje tak wojował kaž wo zaměstnjenje wotnožki Rózborskeje policajskeje wysokeje šule w Budyšinje. Mjenowani třo su takrjec jako lobbyisća na dobro Łužicy po puću. Myslu-li na wužadanja, kotrež po kóncu wudobywanja brunicy na nas čakaja, sym sej wěsty, zo trjebamy hišće wjele wjace lobbyistow. Marko Wjeńka

PUĆOWAĆ móže čłowjek na najwšelakoriše wašnje – z lětadłom, balonom, busom, awtom, motorskim, kolesom a nic naposledk pěši. Čech Marek Jelínek za wonu zaběru wužiwa njewšědny wobchadny srědk „koloběžku“, kaž naši susodźa rolerej rěkaja. A njepućuje snano po blišej wokolinje, ani po swojej krasnej domiznje – z rolerom rozhladuje so Jelínek po swěće.

Po lońšim dyrdomdeju Južna Amerika bě Mareka lětsa Azija wabiła. W aprylu nastaji so 24lětny pachoł na wuprawu do Dalokeho wuchoda, a 190 dnjow pozdźišo po zakrasnych 7 300 kilometrach je nětko swój cil docpěł – Singapur. Powěsćerni čtk je horliwy rolerowak rozprawjał, zo je přeprěčił Indisku, Bangladesh, Laos, Vietnam, Kambodźu, Thailandsku a Malajziju. „Wšudźe bjez wu­wzaća z rolerom a na nim 24 kilo­- gramow wačokow“, wón k tomu zdźěli. Jeničce za pře­stup z Bangladesha do Laosa trjebaše lěta­dło a ćah.

W nocy na 10. nowember a slědowacy dźeń před 80 lětami dóńdźe w nacistiskej Němskej k złóstniskim nadpadam na Židow, kotrež buchu jako kristalowa nóc do stawiznow fašistiskeho terora zapi­sane. Wukrajne židowske swójby dyrbjachu 1938 Němsku wopušić, kaž Grynszpanecy do Pólskeje. Jich 17lětny syn Herschel chcyše so wjećić a zatřěli 7. nowembra 1938 němskeho diplomata Ernsta von Ratha w Parisu. Nacije po­dawk hnydom znjewužiwachu a organizowachu w nocy wot 9. na 10. nowember 1938 „rozhorjenosć němskeho ludu“. Židowske­ synagogi a wobchody buchu wurubjene a zapalene, Židow wuhnachu z domow na hasy, hdźež jich krjudowachu a wohańbichu. We wjace hač 60 městach a wsach Sakskeje nacije a dalši ludźo surowje přećiwo Židam zachadźachu. Budyscy SA-mužojo pod nawodom Arthura Domschki rozbichu 10. nowembra 1938 rano na Bohatej a w kupnicy na róžku Kamjentneje/Serbske hrjebje (nětko hotel) wokna židowskich wobchodow. Hodźinu po tym honjachu něhdźe 50 Budyskich Židow,­ jich wusměšujo a hanjejo, hodźiny po měsće. Domschke bu za to 1949 k jastwu zasudźeny. Tež z Rosenthalec fabrikantnej swójbu we Wjelećinje tak wobchadźachu.

Na finisaži wosebiteje wustajeńcy „Wo prěčenju rěkow – molerstwo a twórby na papjerje – Iris Brankačkowa“ w Muzeju Budyšin wužichu wopytowarjo njedźelu poslednju składnosć, sej přehladku w přitomnosći wuměłče wobhladać. Zdobom předstajištej Iris Brankačkowa a muzejownica Ophelia Hrjehorjowa katalog ekspozicije, kiž je wotnětka na předań. Foto: SN/Maćij Bulank

Wjac hač połojca ludźi hižo w nazymniku abo samo prjedy rumpodicha honi. Słu­šeće tež wy k nim?

Z aktualneje studije njedawno zhonich, zo steja na prěnim městnje hodownych přećow słódkosće, pola muži runje tak kaž pola žonow. Hladajo na hype nastupajo strowe zežiwjenje so tola trochu dźiwach. Zadźiwało pak mje njeje, zo zabě­raja knihi štwórte městno mjez hodownymi přećemi dorosćenych wobeju splahow. Za kotru knihu pak so rozsudźić?

njedźelu hornjoserbsce

11:00 Łužica tutón tydźeń, mjez druhim­ wo mjezynarodnym rańšim piwku w Kulowje

11:20 Wšědne njewšědnosće

11:45 Mjezynarodne rańše piwko w Kulowje

12:00 Nabožne wusyłanje

 (Daniel Dzikiewicz)

po tym zbožopřeća

delnjoserbsce

12:30 Aktualny magacin, mjez druhim wo Choćebuskim filmowym festiwalu

13:00 Hudźba a humor k 11.11.

13:40 Nabožne wusyłanje

 (Till Wojtow)

po tym zbožopřeća