Z wudaća: pjatk, 15 měrca 2019

Serbska Delnja Łužica je šokowana wuslědkow­ ewaluacije wučby serbšćiny w Braniborskej dla. Z ludźi, kiž połoženje znaja, drje njeje nichtó woprawdźe překwapjeny był, chiba, zo je staw hišće hórši, hač by sej čłowjek myslił. Připóznaće słuša prof. Edwardej Wornarjej a ludźom, kotřiž su prócu wědomostneho přepytowanja na so wzali a wuslědki bjez róžojteho barbjenja sformulowali. Njejsmy tola wjace w NDR žiwi. Zo móža serbšćinarjo w 6. lětniku mjenje serbsce hač w pěstowarni, je hižo překwapjace. A štó móže mi rozkłasć, kak dźěći a młodostni dwanaće lět w šuli delnjoserbšćinu wuknu a na kóncu rěč tola­ njewobknježa? Ja mějach w NDR jeničce štyri lěta B-delnjoserbšćiny na SRWŠ, hewak ničo ...

Krimi za dźěći, na Kochowe wašnje powědany, njeje jeno za dźěći zajimawy, ale runje tak za maćerje a wowki. A hdyž sym ja jón čitał jako dźěd mjeztym zwyšeneho schodźenka, budu mi kolegojo-dźědojo wěrić, zo w tej knize tež něšto za nas starych knotow nutřka steji. Ja so při čitanju dopominach na wuprajenje swětosławnych spisowaćelow, kotřiž měnjachu: Kniha za dźěći je hakle potom dobra, hdyž ju dorosćeni runje tak rady čitaja.

Hańžka Wjeselic

Rozsud je čłowjekam tajny škit

wohniwy wěšćerski poradnik.

Z rozdźělnym storkom wutroby

je jedyn druhemu podobny.

Tak kaž kudźerje po wutřělu spaduja,

so kiprota k přećelstwu wuznawa.

Njewidźomna chuduška

chabłaca njeskedźbnosć so zasmyka.

Směšk samodruhe šibałstwo,

po stopach wjechlojće dundajo.

Šwižny zdónk mjez starymaj,

z měnjacym wjedrom njepřewzaj.

Šerpatku wurěčow přinošuje,

kiž wopiłstwo kepnjenja nadběhuje.

Njewěstosć wě sebi na hubomaj kusać

a předsudnosć pod miłym měsačkom huškać.

Hańžka Wjeselic

Njejsće mje z bliskoh daloka spóznali,

waka krutu wolu krasnje pohosći.

Jenož – njehódajmy, štó za tym tči,

hdyž ruka znaty klin wopušći.

Hdźež so gracilna słódkosć zakaza,

tam so krawna raznosć womaza.

Styki styska suche płomjo wupali,

wša sylnosć wosłabi krupički.

Błudnowěrc wě nawopak,

zo slěbro zlětuje kaž ptak.

Strowy rozum jadriwje kichota,

mjez płachtami šćipa nahota.

Přez připad swójski wosud nadešli -

pedantisku woprawdźitosć wobešli.

Čas z překlepanosće skakota,

tak, kaž kostrjanc překćěwši třepota.

Chwalobne basniske pospyty młodeje Serbowki

Je zwjeselace, zo so w Serbach młodźi ludźo na literarnym polu wupruwuja. Naš mały lud trjeba młodych, do přichoda zhladowacych a do duše rěčacych ludźi. Na tym so wočiwidnje něšto pohibuje. To pokazachu dotalne zběrki „Paternoster“. Tale literarna hałužka počina znowa kćěć, wšako ma w aprylu/meji wosmy „Paternoster“ z prozu a lyriku młodych Serbow wuńć. Mjez młodymi prozaistami a lyrikarjemi „Paternostra“ jewja so woprawdźite talenty. Jedyn tajki wosebity je 23lětna Chróšćanka a w Lipsku sorabistiku studowaca Hańžka Wjeselic, kotraž z wutrobu a dušu basni. Wona je hižo k „Paternostrej“ přinošowała, byrnjež w najnowšim zešiwku zastupjena njebyła. Přiwšěm pilnje dale basni.

Znata serbska poetka Róža Domašcyna widźi w młodej žonje za přichod wjele lubjacu basnicu. Basnje Hańžki Wjeselic rozestajeja so hłuboko z mjezyčłowjeskimi poměrami a towaršnostnymi problemami. W swojich twórbach zhladuje kritisce na swět; wone su sprawne, zo je wjeselo je čitać. Tule dwě jeje basni z manuskripta jako pokazka. Alfons Wićaz

Foće: Anja Nowakowa
Tež za dźěći Worklečanskeje zakładneje šule rěkaše do zymskich prózdnin: „helaw“! Posledni šulski dźeń započa so z rjenje kostimowanymi norami na chódbje šulskeho twarjenja ze zhromadnym spěwom. Na to dósta­­chu šulerjo swoje połlětne informacije. Póstniska feta wotmě so jako wjeršk dnja w sportowej hali, hdźež so šulerjo-nory wubědźowachu, zhromadnje ruki-cuki rejowachu, spěwachu a so rozmołwjachu. Skónčnje podachu so wšitcy do zasłu­že­nych połlětnych prózdnin! Anja Nowakowa

Tornado trjeba znaj­mjeńša dwě wu­měnjeni. Sprěnja dyrbitej włóžnoćopły powětr při zemi a jara zymny powětr we wysokosći na so trjechić: na přikład tak, zo je při zemi 30 stopnjow plus a 3 000 metrow wysoko 12 stopnjow minus. Ćopły powětr na někotrych ­měst­nach nadobo zymny powětr přerazy, stupa spěšnje a kon­densuje. Tak nastawa njewjedro. Druhe wuměnjenje: Wětřiki při zemi a we wulkej wysokosći dyrbja do wšelakoreju směrow duć. To móže njewjedrowe mróčele a přewšo spěšnje stupacy ćopły powětr ćěrić do dale a spěšnišeho wjerta. Tak nastawa poně­čim naduwana hadźica (šlawch) tornada, kotryž so do wyšiny kaž tajki lik rozšěrja a so zwjetša poměrnje pomału dale pohibuje.

Foće: Simona Mikelowa

W zymskich prózdninach čakaše na dźěći ­horta Serbskeje zakładneje šule Budy­šin zaso tójšto rjanych a zajimawych poskit­kow. Tónraz stejachu wšelake kubłanske na programje.

Tak wopyta jedna skupina 19. februara Serbski muzej. Knjeni Ošikowa wodźeše nas po wustajeńcy „Stary lud“. Podachmy so na časowe pućowanje do srjedźowěka a zhonichmy wjele wo prjedawšim žiwjenju Serbow.

Dalša skupina dźěše do hosćenca „Wjelbik“. Tu wita nas knjeni Lukašowa w serbskej katolskej dra­sće­. Wona předstaji nam hosćenc, jeho stawizny a rozkładźe nam tež wokno po­wě­sćow. Jako wosebity wjeršk smědźachu dźěći zhromadnje z Tomašom Lukašom słódnu jědź warić a ju po tym za rjanym krytym blidom woptać.

Srjedu a štwórtk zaběrachu so tři skupinki ze serbskimi powěsćemi wo Krabaće, błudničkach a připołdnicy. Najprjedy čitachu dźěći baje a potom smědźachu je tež tamnym dźěćom předstajić. To wobradźeše wšěm wulke wjeselo. Dale zhotowichmy z papjerca wšelake za Łužicu typiske tykowane chěže. Tež tu běchu dźěći jara kreatiwne a „natwarichu“ rjane domčki.

Dwě kokošce wadźeštej so wo jeničke zornjatko a hóršeštej so pola hona­či­ka. Tón kedźbliwje słuchaše a rje­kny: „Při­njestej mi zornjatko!“ Kokošce posłu­chaštej a – šnap – honačik zornjatko spóžrě.

„To je njesprawne!“, wołaštej kokošce a běžeštej do lěsa, zo by­štej so pola liški hóršiłoj. „Přiwjedźtej mi honačika, wón změje zawěsće brjušebolenje“, praji liška a wjeseleše so hižo na tučnu pječenku. Za kokošce njebě ćežko honačika do lěsa wabić, ale lědma jeho liška wuhlada, da honačika hrabny a – šnap – bě wón fuk.

„To je njesprawne!“, wo­łaštej kokošce a chwa­taštej k wjelkej, zo byštej jemu swoju nuzu wuskoržiłoj. „Přiwjedźtej mi lišku“, bór­če­še wjelk a wjeseleše so na dobru pječeń. Liška daše so spěšnje přerěčeć a dźěše z ko­koško­maj k wjelkej. Wjelk dołho njewahaše a – šnap – wón lišku šlapny.

„To je njesprawne“, kokošce hněwnje dakotaštej. A jako zrud­nej po lěsu błudźeštej, zetkaštej mjedwjedźa a wuskoržištej jemu swoju nuzu. „Smój so wo zornjatko wadźiłoj, te pak je honačik spóžrěł. Potom je liška honačika šlapnyła a wjelk lišku. Što prajiš ty k tutej njesprawnosći?“