Z wudaća: pjatk, 19 julija 2019

Zajimawy dar Njeswačanskemu towarstwu

Wosebity dar dósta towarstwo „Přećeljo kultury a domizny Njeswačidło“ na wotewrjenju noweje wustajeńcy wobrazow „To je moje žiwjenje – mój swět“ seniorow města a wokrjesa Budyšina 31. měrca na Njeswačanskim hrodźe. To bě rysowanka Paule Lauenstein (1898–1980), wuměłče, kotraž je wjele lět we Wětrowje skutkowała a bydliła.

Dotal njeznata rysowanka ma titul „Serbska burowka“ (20 cm x 31 cm) a ma signaturu wuměłče z lěta 1917. Wudata staruška na rysowance w swjedźenskej drasće katolskich Serbowkow wjesele, lóštnje a šibale na wuměłču hlada a nětko – dobrych sto lět pozdźišo – na nas. Wulki čěpc a sylny muster fale přeradźatej nastaće rysowanki spočatk 20 lět. A zo staruška „za wotmolowanje“ hišće cyle zdrasćena njeje – měła sej hišće bant přitykać – ju njemyli. Dawno hižo wě, zo póńdźe na swójbny swjedźeń. Na čo dokładnje so wona hotuje, njezhonimy, ale wjeselo jej popřejemy.

Wobraz je Paula Lauenstein 19lětna w prěnim studijnym lěće na Drježdźanskej šuli wuměłskeho přemysła rysowała, a wuslědk předstaja nam hižo dosć wuzrawjenu kajkosć wuměłče.

Rozmołwa z tworjacej wuměłču Isu Bryccynej

K znatym serbskim tworjacym wu­měłcam přitomnosće słuša grafikarka, molerka a wuhotowarka knihow w Ludowym nakładnistwje Domowina Isa Bryccyna. Alfons Wićaz je so z njej rozmołwjał.

Sće aktiwna wuměłča a swoje twórby tež rady wustajeće. Hdźe zajimcy wuměłstwa w blišim času Waše twórby wuhladaja?

I. Bryccyna: Změju wot 26. julija hač do 31. awgusta w Galeriji Budissin na Hrodowskej zhromadnje z wuměłču Ingerosu Jänichen-Kucharskej wustajeńcu. Wona keramiku wustaja a ja wobrazy – akwarele a rysowanki, kaž je sej to přirada galerije přała. To su zdźěla moje nowe twórby, ale přehladka budźe tež starše wěcy wopřijimać. W cyłku budźe to ně­hdźe 20 akwarelow a 20 rysowankow w mjeńšim formaće. Wustajeńcu wote­wru pjatk, 26. julija w 19 hodź. Program wuhotujetej basnica Róža Domašcyna z lyriskim tekstom a smyčkowe trijo­ z hudźbu.

Je ekspozicija w Galeriji Budissin za Was něšto wosebiteho?

Pokazka na dyrdomdejski roman rusko-estiskeho spisowaćela Andreja Iwanowa

Roman „Hanumans Reise nach Lolland“, kotryž wuńdźe lěta 2009 w originalnej ruskej wersiji a tři lěta po tym w němskim přełožku w nakładnistwje Kunstmann, powěda wo outsiderach, pućowacych a ćěkacych a wo ćežach jich wšědneho žiwjenja w cuzych krajach, hdźež nichtó na nich nječaka. Tež dźesać lět po wozjewjenju romana je tema za němskich a serbskich čitarjow jara aktualna.

Mysle k prof. Hartmuta Zwahrowemu romanej „Abschiednehmen“

Čitar tuteje knihi njeměł zwučene wašnje powědanja wočakować. Štóž so do romana Hartmuta Zwahra „Abschiednehmen“ poda, dyrbi wuteptane šćežki wopušćić. Dokelž nima jeho lektura runo­směrnu strukturu powědanja. Wije so po němskich stawiznach 20. lětstotka. Kónčny dypk prěnjeho dźěla romana je smjerć Stalina 1953.

Štóž chce wědźeć, kak z rjekom Johannesom dale dźe, dyrbi pokročowanje „Leipzig – Ein Studentenroman“ čitać. Tola hłowny rjek w poprawnym zmysle Johannes tež zaso njeje, byrnjež jasne awtobiografiske rysy měł. Přewažnje jewi so wón w romanje jenož jako pódlanska figura. Wjetšu rólu hraje jeho dźěd Gustav, kotrehož běh žiwjenja saha hač do zažnych stawiznow swójby. Tež wowka Hedwig je wažna wosoba w romanje. Wona je ta, kotraž, kaž so dźensa tak rjenje praji, swojemu mužej chribjet swobodny dźerži a swójbu financielnje nad wodu dźerži, po tym zo njeje so Gustavowe młynske dyrdomdejstwo poradźiło.

Lětsa spominamy na 200. narodniny spisowaćela Theodora Fontane. Wón je nimoměry wjele pisał; cyłkowne wudaće jeho spisow, tak mjenowana „Fontanowa bibliotheka“ w nakładnistwje Ullstein, wopřijima 53 zwjazkow. Su to romany, balady, basnje, dźiwadłowe kritiki, wójnske rozprawy z třoch wójnow (1864, 1866 a za čas Němsko-francoskeje wójny 1870/71 bě wón samo jaty a jemu hrožeše smjertne chłostanje!), dźeniki, awtobiografija, pućowanske rozprawy, listowanje a – drje jeho najznaćiše spisy: „Pućowanja po marce Braniborskej“ w pjeć zwjazkach. Jedyn z nich rěka „Sprjewiny kraj“, z njeho je Nowy Casnik njedawno w pokročowanjach wozjewił rozprawu spisowaćela wo jeho pućowanju do Lubnjowa a do Błótow, wosebity wotrězk wopisuje Lědy. Tam je­ sej Fontane wězo z čołmom dojěł, a w teksće wopisuje serbskeho čołmarja a wotwodźuje ze swojeho wobkedźbowanja jara zajimawe wašnja Serbow. „… wón steji w zadnim dźělu čołma, kotryž woni na wašnje gondoljerow doprědka pohibuja. Tute rune staće a z nim zdobom stajne napinanje wšěch swojich mocow je cyłemu ludstwu dało krutosć, kotruž pola wjetšiny našich wjesnjanow paruješ.

Mysle k rjećazowej basni – prěnjemu serbskemu renshi

Njedawno zetkach na Bohatej hasy w Budyšinje tři žony: serbskej basnicy Róžu Domašcynu a Měranu Cušcynu a powědkarku Měrku Mětowu. Stejachu na „znaku“ „pućniskeho słónca“, njedaloko „kopolakow“, hdźež je spočatk a kónc jich „pominakow“, zapopadnjenych w cyle swojoraznej a jónkrótnej tekstowej formje rjećazoweje basnje. „Štož smy dožiwili, štož smy widźeli, awtorojo, kiž su nam wažni, to wšitko je nas hnuło a so nam do teksta drěło“, do zhromadneje rjećazoweje basnje.

Přikład a ideja rjećazoweje basnje pochadźa z japanskeho srjedźowěka, hdźež je so w 14. lětstotku tak mjenowane renga wutworiło, kiž ma krute formalne a motiwiske regule. Tale forma kreatiwneho skupinskeho basnjenja, kotraž bu pozdźišo znata jako haikai abo renshi, so tam přez lětstotki dźeržeše, doniž njebu wutłóčena přez zapadnu kulturu.

Dźesać předšulskich dźěći je so z Njebjelčanskej pěstowarnju rozžohnowało. Do toho pak dožiwichu hišće zajimawej dnjej.

HURA
Žłobikarske dźěći Chróšćan kołća mějachu srjedu, 10. julija, wosebity dźeń. Hnydom po snědani podachu so z ku­błarkami na Kralec burski statok w Chrósćicach. Tam je nam knjez Kral swoje zwěrjata pokazał. W hródźi stejachu kruwy a tež małe ćelatko. Łastojčki widlowachu wokoło hněž­kow a po cyłej hródźi. Potom wjedźeše wón nas do konjenca. Konje dachu so při nózdrach majkać. Wonka na dworje je nam knjez Kral potom pokazał, kak wón konja rjedźi a zo ma kóń pódkowy. W kurjencu wobhladachmy sej honača a kokoše kaž tež hnězda, do kotrychž kokoše jejka njesu. Zaspěwachmy sej spěwčkaj „Ja mam konje“ a „Kikerahi, biło je tři“. Podźakowachmy so knjezej Kralej a podachmy so na hrajkanišćo stareje pěstowarnje. Tam čakaše na nas wulka překwapjenka. Dźěći su wot nětka pěsto­war­ske dźěći. A tuž dóstachu mału cokorowu titu a znamješko pěsto­warskeje skupiny, do kotrejež je přiwozmu. Na znamješku je widźeć „jabłučina“, „krušwina“ abo „wišnina“. Mać, knjeni Hajnkowa, bě za wšitke dźěći piknik přihotowała. Muffinsy, sad, brěčka a słódkosće – wšitko je nam zesłodźało.

Foto: Christina Cymertowa
Na wulkotnu a dožiwjenjow połnu rjadownisku jězbu dopo­mi­naja so šulerjo rjadownje 4 a zakładneje šule „Handrij Zejler“ z Wojerec. Wot 4. do 7. junija přebywachu woni w młodowni w Bórku pola Budyšina. Nic jenož wuhotowanje domu, jědźne za­staranje a přewod personala běchu bjezporočne, tež bliska wokolina skića mnoho zaji­mawych móžnosćow za ekskursije. Jimacy a powučacy bě wopyt w šulskim muzeju w Stróži wo temje „Šula něhdy“. Wopyt w Domje tysac hatow a pućowanje wokoło hatow ho­dźeše so wulkotnje na temu „Zwěrjata a rostliny při a we wodźiznach“ we wěcnej wučbje. W serbšćinje wobjednawachmy město Budyšin a serbske institucije. Runje bě to hišće ćežišćo wuknjenja na šulskej ławce a hižo móžachmy při wjedźenju po rjanym Budyskim starym měsće twarjenja a institucije same wobdźiwać. Němsko-Serbske ludowe dźiwadło, klankodźiwadło na hrodźe, Smolerjec kniharnju a Serbski dom hižo znajachmy. Tuž pobychmy w bě­hu našeho přebytka w Serb­skim ludowym an­samblu a w Serbskim muzeju. Za přewšo zajimawe wjedźenje w SLA dźakujemy so knjezej Cušce.

Foće: Alfons HandrikNjesměrnje horco bě spočatk měsaca, jako swjećachu w Koćinje wjesny swjedźeń. Wosebita atrakcija je tam kóžde lěto program, kotryž mjenuja „Kotoł pisaneho“. Lětsa su jón 22. raz před­stajili, a to dohromady 40 ludźi z Koćiny. Połojca z nich běchu dźěći. Dorosćeni su z cirkusowym wozom po Europje po puću byli. Dźěći pak wopytachu dźěći po cyłym swěće. Pobychu spěwajo w Africe, ale tež pola Eskimowcow a Indianow. Hosćo swjedźenja w połnje wob­sa­dźenym stanje zhonichu, zo so wšěm dźěćom na swěće tak derje njewjedźe kaž dźěćom w Koćinje. Rady chcedźa nuzu ćerpjacym pomhać. Alfons Handrik