Zhubimy swoju kreatiwitu?
Kumštna inteligenca (KI) so dale wuwiwa a je naše žiwjenje hižo w mnohich nastupanjach změniła. Wona nas podpěruje, wona nas inspiruje a mnozy ju hižo parować njemóža. Tola mjeztym zo lěpšiny tuteje technologije nimale samozrozumliwje wužiwamy, njeměli potencielne rizika, kiž z tutymi móžnosćemi zwisuja, přewidźeć. Jedna z najwjetšich lěpšinow KI je jeje zamóžnosć, nas na dospołnje nowe wašnje podpěrać. W medicinje pomha chorosće sčasom spóznać, w hospodarstwje stopnjuje eficiencu a we wuměłstwje wotewrja njejapke kreatiwne móžnosće. Šulerjo wužiwaja ju za swoje domjace nadawki a nadźěłanje doktorskeho dźěła za studentow bjez pomocy KI scyła žana opcija wjace njeje. Bjezdwěla je to jimace wuwiće, kiž móže naše žiwjenje wobohaćić.
Euro móžeš jenož jónu wudać
Před dobrym lětom je Njeswačanska kupnica REWE swoje wobchodnistwo zahajiła. Wobhospodar Lars Gottschling pak zhladuje starosćiwje do přichoda, dokelž ma susodna Rakečanska gmejna wotpohlad, nowy nakupowanski centrum natwarić. Milan Pawlik je so z nim rozmołwjał.
Kak zhladujeće na prěnje wobchodniske lěto nakupowanišća? Kajka je rezonanca mjez kupcami?
L. Gottschling: Tuchwilu je naš hospodarski wunošk hišće snadny. Hladajo na to, zo trjeba něhdźe tři lěta, zo by so nowy wobchod etablěrował a hospodarsce stabilizował, je to normalne a sym tuž z wuwićom nakupnišća w prěnim lěće spokojom. Wjeseli mje, zo su kupcy naš na region wusměrjeny předawanski koncept, do kotrehož tež dwurěčnosć słuša, derje přiwzali.
Što Was hladajo na nowy nakupowanski centrum w Rakecach konkretnje starosći?
Šwedska z přikładom?
W Šwedskej smědźa přichodne tydźenje zaso wjelki honić. Při lětnej a kruće kontrolowanej hońtwje smě so hač do srjedź februara w pjeć wjelčich rewěrach cyłkownje 30 rubježnych zwěrjatow morić, šěsć mjenje hač loni. Prěnje wjelki su hońtwjerjo tam hižo wčera dopołdnja třělili. To rozprawja fachowy časopis „Svensk Jakt“. Hłowny zaměr dokładnje regulowaneje a kontrolowaneje licencneje hońtwy na škitane zwěrjata je, zo ma so ličba wjelkow w tych šwedskich wjelčich rewěrach pomjeńšić, w kotrychž je najwjetša. Přez licencnu hońtwu je w jednotliwych padach nimo toho škitna hońtwa móžna, při kotrejž maja so na přikład soby před hrožacymi nadpadami wjelka škitać. Po informacijach šwedskeho zarjada za škit přirody Naturvårdsverket bě naposledk něhdźe 440 wjelkow w Skandinawiskej zadomjenych, z toho něhdźe 375 w Šwedskej.
Kruty zdónk a přidatna wonina
Pod hesłom „Klangwege der Via Regia – Swjedźeń hudźby a słowow“ wotměje so wot 24. do 26. januara w Budyskim Serbskim muzeju druhi raz festiwal „Klasika w zymje“. Bosćan Nawka je so z iniciatorku, organizatorku a hudźbnicu Franzisku Pietsch rozmołwjał.
Knjeni Pietsch, kak zhladujeće dźensa na lońšu premjeru festiwala?
F. Pietsch: Bjezposrědni wothłós bě jara dobry a zdźěla přewšo emocionalny, a wjeselu so, zo wobsteji nadal zajim na našim festiwalu. Wšako bě dosć njewěste, hač a kak so nowy format w na kulturu wšo druhe hač chudym měsće a regionje přiwozmje. Ćim bóle běch překwapjena, zo su loni nimo wopytowarjow wottud tež hosćo na přikład ze Zhorjelca a z Drježdźan na njón přichwatali, byrnjež tam docyła njewabili.
Loni sće tři dny festiwala tematisce rozrjadowała. Što čaka lětsa na publikum?
Přichod našeho potajnstwa
Dyrbja Němcy Serbow rozumić? Wězo nic, hewak bychu sami Serbja byli. Štó so z Roma-swójbami woprawdźe wuznawa, hdyž njeje w tajkej swójbje doma? A najebać globalnu prezencu Hollywooda a McDonald‘sa so nam lědma radźi, „american way of life“ dodnić. Tež Serbstwo je rjane potajnstwo. Jadro křesćanstwa je wuprajenje, zo je čłowjek podobizna Boha. Potajkim runja Bohu je njedodnity. To samsne płaći za cyłki kaž lud, kotrež čłowjek twori. Tohodla njetrjebaš na přikład wot Serbskeho instituta doskónčne wotmołwy na prašenja za přichodom serbskeho ludu wočakować, wšako wěmy hižo z antiki za čas Sokratesa, zo wotmołwy wědomosće wjace prašenjow rodźa hač sy do toho měł. A to je tež w porjadku, wšako to dynamice myslenja tyje.
Zahroda jako zakład kubłanja
Pěstowarnja „Chróšćan kołć“ planuje tuchwilu tak mjenowanu „lěsnu zahrodu“. 7. januara chcedźa projekt zjawnosći předstajić. Maximilian Gruber je so hižo z Kerstin Šołčinej, nawodnicu kubłanišća, rozmołwjał.
Što chowa so za projektom „lěsneje zahrody?“
K. Šołćina: Lěsna zahroda ze swojim wjaceworštowym natwarom je podobna młodemu swětłemu lěsej. Wona je zdobom wulkotny element škita klimy, ale tež mikroklima je w lěsnej zahrodźe wosebje w lěću přijomniši a chłódniši hač we wokolinje. Nimo toho přinošuja lěsne zahrody k škitej družin a nic naposledk je tajka lěsna zahroda tež městno zetkawanja a wosebje tež kubłanja.
Čehodla wobdźěli so „Chróšćan kołć“ na projekće?
Kóždy budź kóždemu bratr
Před něšto njedźelemi sej nichtó njeby zwěrił na to pomyslić, zo budźe system potłóčowanja w Syriskej hody rozbity. Za wšě Syričanki a za wšěch Syričanow je to historiski měznik. 14 lět je jich bój a spjećowanje přećiwo Assadowemu režimej trało. Nětko je so wón ze wšěmi swojimi institucijemi a z wójskom sypnył. Zepěrał je so režim na to, zo kulturu a identitu wšelakich skupin ludnosće marginalizuje, zo demokratiske mocy poduša a jednotliwym skupinam syriskeje ludnosće jich prawa zapowědźa. Wosebje ludźo w regionach sewjerneje a wuchodneje Syriskeje běchu barbariskej namocy režima wustajeni. Ći, kotřiž su so tam za demokratiske samozarjadnistwo zasadźeli, su wulke ćerpjenja znjesli, zo bychu našu ludnosć škitali a ludźom jich dostojnosć zachowali. Tysacy pak su padnyli.
Wo wěstym njewěstym měrje
Měr je tema, wo kotrejž so tele dny zrozumliwych a zwjetša wšo druhe hač luboznych přičin dla diskutuje. Na najwyšich runinach mjezynarodneje politiki runje tak kaž za stajnymi blidami Łužicy a samo na póndźelnych wuchodźowanjach-demonstracijach z paralelnym spěwanjom přećiwo wójnje w Budyšinje. Raz rěči so wo „sprawnym měrje“ a w kotrej měrje je tajkile měr móžny; raz rěka, zo njeje měr „bjez swobody“ měr, štož zawostaja prašenje, w kotrej měrje hodźał so měr wunuzować. Často wukopa so konsens, po kotrymž woznamjenja hižo mjelčenje brónjow – pod kotrymiž po skřidlenym słowje zakonje mjelča – we wěstej měrje měr. Ale rěka to zdobom, zo je změrnjena kónčina tež wěsta? Hišće dźensa so w Němskej cyłe měšćanske štwórće ewakuuja, dokelž ma fachowc-wbohi raws zaso raz někajku bombu znješkódnić. W Chorwatskej warnuja nadal z dohromady něhdźe 2 600 taflemi před minami; we Vietnamje a w Kambodźi wuhladaš tajke znački pódla tamnišich wotpowědnikow tudyšich namołwow, „dobrowólnje z płuna hić“, wšako su šulske dźěći po puću.
Tři lětdźesatki, sto premjerow
Rjad „Wosebity koncert na spočatku lěta“ słuša ke krutym wjerškam serbskeje kultury. Pod hesłom „Music of One“ wotměje so wot 3. do 19. januara 2025. Bosćan Nawka je so z organizatorku a pianistku Heidemarju Wiesnerec rozmołwjał.
Knjeni Wiesnerec, wuhotujeće rjad mjeztym 30 lět. Kak tónle dobu wosobinsce pohódnoćiće?
H. Wiesnerec: „Koncert na spočatku lěta“ je so wuwił na format, kotryž kaž lědma druhi nowu serbsku hudźbu wupłodźuje a šěri. Dohromady smy něhdźe sto kruchow prěni raz zaklinčeć dali. To njebě wotwidźeć, jako před třomi lětdźesatkami započinachmy. Wuchadźišćo bě, zo tehdy dźakowano Detlefej Kobjeli dalšich serbskich komponistow zeznach, kotřiž bychu sej po mojim měnjenju wjace widźomnosće zasłužili. Wjacori z nich su do dźensnišeho z kompozicijemi w nadawku na programach wobdźěleni.
W jubilejnym lěće njepředstajiće koncert jenož w zwučenych městach, ale tež na nowymaj jewišćomaj. Što za tym tči?
