Wot dźensnišeho hač do štwórtka wotměwaja so w Pančicach-Kukowje projektne dny za serbske zakładne šule na temu „Jakub Bart-Ćišinski“. Milenka Rječcyna je so z Katharinu Jurkowej, regionalnej rěčnicu za teritorij župy „Michał Hórnik“, rozmołwjała.
Z kotreje přičiny sće wospjet projekt na nohi stajili, kotryž wěnuje so Jakubej Bartej-Ćišinskemu?
K. Jurkowa: Loni smy tajki wuhotowali za šulerjow serbskich wyšich šulow, ze a zwonka našeje župy. Pozitiwny wothłós je nas pohnuł mysličku dale plesć a so z projektom požadać za wubědźowanje „Čiń sobu!“. Běchmy mjez mytowanymi, štož nas jara zwjesela. Tak móžemy na přikład zaručić šulerjam trěbny transport do Pančic-Kukowa a zaso wróćo.
Na koho so projekt lětsa měri?
K. Jurkowa: Mysleny je wón za wuknjacych 4. lětnika kubłanišćow, kotrež su na terenje našeje župy zasydlene. Dźensa bě tu 13 šulerjow z Chrósćic, jutře přijědźe 36 z Worklec a srjedu 27 z Ralbic. Štwórtk přewjedźe 20 šulerjow z Pančic-Kukowa projekt.
Z čim so šulerjo zaběraja?
30 lět jednoty Němskeje wotbłyšćuje zdobom tři lětdźesatki prócowanja wo sobupostajowanje a zawěsćenje zajimow serbskeho ludu. Štož wobhladowachmy jónu jako rozrisanje w poslednim wokomiku, je mjeztym připóznaty zakład wšeho dalšeho wuwića nastupajo zakonske zakótwjenje serbskich prawow. A protokolowa notica k artiklej 35 zjednoćenskeho zrěčenja mjez bywšimaj němskimaj statomaj dale płaći.
Měznik mjeńšinopolitiskeho wuwića w zjednoćenej Němskej bě braniborski Serbski zakoń 1994, swój čas jedyn z najmodernišich w Europje. W Sakskej njejsu tak chětře zwólniwi byli wzdać so dawno zestarjeneho Serbskeho zakonja, wobzamknjeneho wot Sakskeho krajneho sejma 1948. Ale 1999, lěto po jeho 50. róčnicy, je so tež to poradźiło. Frakcija PDS bě naćisk zakonja zapodała, wužadanaj běštaj nětko tehdyši minister Hans-Joachim Meyer a jeho ministerstwo.
Ale hižo dwě lěće pozdźišo zwrěšći Chróšćan zběžk, statnje postajenemu zawrjenju tamnišeje srjedźneje šule zadźěwać. Serbski zakoń a artikl 6 sakskeje wustawy njeběštej so docyła jako škit wopokazałoj.
Zawostajenstwo Bogumiła Šwjele (1873–1948) steji w srjedźišću noweho projekta, kotryž su dźensa w Serbskim instituće zahajili. Cordula Ratajczakowa je so z koordinatorku projekta a archiwarku instituta dr. Annett Brězanec rozmołwjala.
Poprawom sće při tym, dźenik Bogumiła Šwjele wudać. Nětko zaběraće so z dalšim projektom w zwisku z nim. Wo čo dźe?
A. Brězanec: Loni sym próstwu na Němsku slědźersku zhromadnosć (DFG) stajiła, zo bychu tam digitalizaciju zawostajenstwa Šwjele spěchowali. Smy sej dobre šansy za projekt wuličili, hewak sej tajku wulku prócu njenačiniš. Projekt eksaktnje tomu wotpowěduje, štož chcedźa woni ze spěchowanskim programom docpěć – digitalizaciju a wopisowanje žórłow z archiwa. Mamy mjeztym dobre nazhonjenja, štož infrastrukturu techniskeje digitalizacije nastupa.
Što je wosebitosć zawostajenstwa Šwjele?
W gmejnje Pančicy-Kukow kładu syć za pitnu wodu. Měrćin Weclich je so wo tym a dalšim z wjesnjanostu Markusom Kreuzom (CDU) rozmołwjał.
W Swinjarni, Jaworje a Kanecach kładu tuchwilu syć za pitnu wodu. Dalše wjeski maja sćěhować.
M. Kreuz: Wosebje w mjeńšich wsach našeje gmejny njeje w zašłosći potrjeba za tajku syć wobstała. Tam bydlacy čerpachu pitnu wodu ze swójskich studnjow, štož njebě tež problem. Dźensa pak woda w tych studnjach wšelakich přičin dla, za kotrež wobydlerjo ničo njemóža, hižo wotpowědnu kwalitu nima, a tójšto žórłow je tež trajaceje suchoty dla wusaknyło.
Što ma gmejna z tym činić?
M. Kreuz: Gmejna přisłuša Kamjenskemu zaměrowemu zwjazkej za pitnu wodu, kotryž zastaranje gmejnow z pitnej wodu zawěsća. Přizamknjenje na centralnu syć je Sakska hač do lěta 2005 pjenježnje spěchowała.
Čehodla pak po wusadźenju dźensa zaso?
„Štož dołho traje, budźe derje“ rěka stare prajidmo, kotrež móžeš na kedźbyhódne wobzamknjenje krajneho zjězda Južnoschleswigskeho wolerskeho zwjazka (SSW) z minjeneje soboty poćahować. Klětu k wólbam zwjazkoweho sejma SSW ze swójskej lisćinu kandidatow w Južnoschleswigskej, w Kielu a na kupje Helgoland nastupi. Zo narodne mjeńšiny a dalši sympatizanća w druhich zwjazkowych krajach – kaž w Sakskej abo Braniborskej – tutych kandidatow wolić njemóža, njetrjebamy wobžarować. Nawopak, to je skerje lěpšina za cyłkowne předewzaće: Wolerski potencial SSW tči w Schleswigsko-Holsteinskej, tu wobsteji realna šansa, trěbnu ličbu wolerskich hłosow docpěć a sej mandat zdobyć.
Mjez počasami je nazyma wšěm na kulturje zajimowanym to, štož je zahoritym přećelam basketballa tak mjenowana crunchtime. Čas potajkim, w kotrymž (we wězo wobmjezowanym ramiku) wo něšto, hdyž nic wo wšo dźe. Lětsa tele trochu himpotace přirunowanje samo bóle přitrjechi hač hewak. Wšako wojuja najlěpši protagonisća mjenowaneho sporta tuchwilu wo „swětowe mišterstwa“, kaž to w Americe mjenuja. Zo z tym hišće hotowi njejsu, zaleži na wěstej pandemiji, wo kotrejž budźe něhdy rěkać, zo je jasnu cezuru wuskutkowała, wobwliwowacu wšitke fasety zjawneho žiwjenja. A kotraž je nam njesměrnu paradu nosow wobradźiła, dźakowano posłownje zrozumjenemu zahubnemu škitnemu nahubnikej. Někotři wužiwaja wony njewoblubowany čwak płatu samo jako nadrowc za brodu (Kinn) – čehodla, to najskerje sami njewědźa, chibazo mamy to jako formu perfidneho protesta rozumić. Sym wćipny, hdy wuhladamy prěnich mopedistow z nahłownikom na kokaču (Steiß).
W časach do korony bě samozrozumliwe, zo so jenički kónc tydźenja njeličomne zarjadowanja najwšelakorišeho razu wotměwachu. Čłowjek móhł so tehdy druhdy roztorhać, by-li jenož někotre z nich wopytać chcył. Jako nowinar sy lubu nuzu měł, po móžnosći z kóždeho městna mału rozprawu dóstać. W měrcu bě nimale wot jednoho dnja na druhi wšo nimo. Kóždežkuli zetkanje wjacorych ludźi bu wotprajene, dokelž bě zakazane. Prěni čas bě to jenož někak spodźiwne a njezwučene, zo so nihdźe ničo njestawaše. Čim dlěje pak tele wobmjezowanja korony dla wobstejachu, ćim bóle so čłowjek za tym žedźeše so zaso z druhimi zetkać, pobjesadować abo sej nazhonjenja wuměnjeć móc. Tónle čas přetrać za někotrehožkuli lochki njebě. Derje, zo su wjacori ludźo tehdy wjele idejow zrodźili, z kotrymiž su mnohim pomhali.
Tele dny je w LND nowa kniha Jurja Kocha „Gruben-Rand-Notizen“ wušła. Cordula Ratajczakowa je so ze spisowaćelom rozmołwjała.
Knježe Kocho, zakład nowostki je Waš dźenik z 1990tych lět. Kak je wón nastał?
J. Koch: Poprawom njejsym wobstajny pisar dźenika. Z wulkim zajimom čitach dźeniki wulkeho humanista Victora Klemperera. Wobdźiwam, kak konsekwentnje je wón kóždy dźeń pisał a tak dramatiske wuwiće w času nacionalsocializma dokładnje dokumentował. Tehdy sej prajach, zo by snano derje było, tajke zapiski sej dowolić w hinašim dramatiskim času, jako je so Rogow wotbagrowanju wobarał. Rogow bě takrjec mój teren blisko Choćebuza, hdźež sym sej druhu domiznu namakał. Běch nimale kóždy druhi dźeń w Rogowje – nic jenož jako wobkedźbowar, ale tež jako wobdźělnik spjećowanja. Z toho nasta wobšěrny dźenik, wopřijacy tohorunja priwatne swójbne kaž tež politiske naležnosće. Njemějach ženje wotpohlad to wozjewić. Myslach sej, zo sej jón swójbni jónu wobhladaja. Někomu sym powědał, zo tajke něšto mam, a potom je so lektor LND na mnje wobroćił.
Waš angažement ma předstawiznu.
Prěnja wustajeńca lěta w Budyskim Serbskim muzeju je nimo. Cordula Ratajczakowa je so z kuratorku-sobudźěłaćerku Móniku Ošikowej rozmołwjała.
Kak spokojom sće hladajo na koronu?
M. Ošikowa: Smy jara spokojom, jutrowna wustajeńca měješe dobry wothłós. Ličba wopytowarstwa je zaso stabilna a samo stupaca. Smy so zahe rozsudźili wustajeńcu podlěšić, tak zo njeje natwar podarmotny był. Po zawrjenju muzeja bě wona hakle wot spočatka meje přistupna. Škoda, zo dyrbjachu wšitke zarjadowanja wokoło jutrow wupadnyć. Wšo to wučinja poprawom najwjetši dźěl našeho wopytowarstwa, wosebje tež z wukraja. Přiwšěm móžu wuzběhnyć, zo su někotre kubłanišća přehladku we wobłuku šulskeje wučby wopytali. Tež wjace publikuma hač minjene lěta bě tu z regiona a cyłeje Němskeje.
Što je Was jako kuratorku wabiło?
Dźensa, 8. požnjenca, swjeći bywši direktor Serbskeho instituta, prof. dr. sc. phil. Dietrich Šołta, 70ćiny. Čitarkam a čitarjam wječornika je wón předewšěm znaty jako awtor rjadu „Zboka widźane“, za kotryž spisa nimale 200 kolumnow. Rodźeny Budyšan, kiž bě 1969 maturu na Rozšěrjenej wyšej šuli „Friedrich Schiller“ złožił, bě spušćomny kritikar za nowostki LND a za nowoinscenacije Němsko-Serbskeho ludoweho dźiwadła. Často su jeho recensije jedyn z mało zjawnych wothłosow na serbskorěčny wuměłski poskitk w Hornjej Łužicy. Dołhi čas angažowaše so Dietrich Šołta za Zwjazk serbskich wuměłcow a bě tam wjacore lěta z čłonom předsydstwa. Nětko, na wuměnku, dźěła wón w předsydstwje Maćicy Serbskeje a nawjeduje sekciju literatura a wuměłstwo. Zdobom je jedyn z posudźowarjow za Maćične myto Arnošta Muki, z kotrymž spěchuja rozestajenje ze serbskimi temami přez studowacy dorost. Jako mnoholětny čłon Budyskeho Rotary-kluba sensibilizuje wón druhich čłonow za wosebite impulsy, kotrež serbska kultura a serbsko-němska dwurěčnosć kluba městu Budyšinej a regionej skićitej.