Što je naraz wšitko móžno
Nichtó njemóže dźensa z wěstosću rjec, hdy budźe po koronakrizy a kak dołho dyrbimy wšitke naprawy hišće znjesć, kotrež tak raznje do našeho wšědneho dnja zasahuja. Porno tomu pak je hižo dźensa jasne, zo pisamy nětko zhromadnje kapitl, kotryž drje do stawizniskich knihow zańdźe. Snano změje wón hesło „Towaršnosć w nuzowym stawje – što je naraz wšitko móžno“.
Wójna ludźibóle zaběrała
Španiska gripa bě sej před něhdźe sto lětami po cyłym swěće miliony smjertnych woporow žadała. Sobudźěłaćer Serbskeho instituta Měrćin Brycka je do archiwa pohladał, kajke bě tehdy połoženje we Łužicy. Cordula Ratajczakowa je so z nim rozmołwjała.
Kak su serbske časopisy tehdy wo španiskej gripje rozprawjeli?
M. Brycka: Přinoški wo španiskej gripje běchu dosć chutne. Njepisachu pak tehdy ani wšědnje ani tydźensce w tajkej měrje kaž wo tuchwilnej influency. Najwjace a najčasćišo su Katolski Posoł a Serbske Nowiny w času wot oktobra do nowembra 1918 rozprawjeli, štož zwisuje z druhej „nazymskej“ žołmu španiskeje gripy, kotraž běše wosebje ćežka.
Čehodla njeje wirus ludźi tak zaběrał?
Sněh wina był
Priwatny němski sćelak Radio PSR wusyła stajnje poslednju njedźelu měsaca nabožne powěsće w serbskej rěči. Projekt zwoprawdźa z redaktorom časopisa za katolskich Serbow Katolski Posoł Rafaelom Ledźborjom. Janek Wowčer je so z nim wo naležnosći rozmołwjał a so mjez druhim prašał:
Kak dołho projekt běži a kelko króć je sćelak hižo serbskorěčne powěsće wozjewjał?
R. Ledźbor: W aprylu budźe dwě lěće, zo nabožne powěsće serbsce w Radiju PSR wusyłamy. 24 króć sym mjeztym na sćelaku był. Prěni pospyt bě w aprylu 2018. Přichodne wusyłanje budźe njedźelu, 26. apryla, něhdźe w 20.30 hodź.
Štó je mysličku za to zrodźił?
Nadych zymy tola dožiwić směli
Časniki na lětni čas přestajić
Do čeho so podać?
Byrnjež naša kanclerka jón hišće njewozjewiła – de facto tež my jón nětko mamy: narodny nuzowy staw. My Serbja móhli sej rjec: Haj a?! Ničo nowe za nas, smy dźě hižo lětstotki w narodnej nuzy žiwi. Tola tónle nuzowy staw je hinašeho razu, a tuž smy a budźemy jako staćanki a staćenjo Němskeje přichodne měsacy, snadź tež lěta nuzowani so ze zjawami němskeho statneho nuzoweho stawa rozestajeć – na přikład z minjenu njedźelu postajenej „Ausgangsbeschränkung“.
Zo móhli so z wopřijećom serbsce rozestajeć, bjeztoho zo bychmy je z nuzu jenož po słowje „zeserbšćili“ (kaž to z němskimi hustodosć činimy), trjebamy nuznje serbski wotpowědnik. Za hrožacu „Ausgangssperre“ namjetuje nam Němsko-hornjoserbski słownik „zakaz wuchoda“. To pak je skerje njekmany namjet, wšako je wuchod pak někajka dźěra, z kotrejž móžeš so won podać, na př. nuzowy wuchod, pak wobzorosměr, kotremuž tež ranje rěkamy, abo někajka kónčina na ranju, na př. Daloki wuchod.
Žiwy być w karantenje
Wjac hač wosomdźesać wobydlerjow je mjeztym w Budyskim wokrjesu z coronawirusom natyknjenych, mjez druhim tež we Wojerecach. Wjacore sta ludźi dyrbja w karantenje přebywać, štož scyła žadyn lochki čas za potrjechenych njeje. Wšako dyrbja w dospołnej izolaciji žiwi być a tak strach, zo druhich natyknu, pomjeńšić. Silke Richter je sej z młodej Wojerowčanku, kotraž je w karantenje, mejlki pisała. Dokelž chce wona anonymna wostać, mjenujemy ju Paula Weber. Prawje mjeno a adresa stej redakciji znatej.
Čehodla sće w karantenje?
Paula W: Wobdźělich so na seminarje, na kotrymž bě po wšěm zdaću tež z wirusom natyknjena wosoba. Seminar su na to přetorhnyli a nas wo tym informowali. Dale nas zamołwići prošachu, so w strowotniskim zarjedźe přizjewić a z wěstoty do karanteny hić. Po tym zo sym so w strowotniskim zarjedźe předstajiła a dosmyk (Abstrich) dała, dóstach tež hnydom postajenje krajnoradneho zarjada do rukow, zo mam oficialnje 14 dnjow doma wostać.
Kotre mysle Was w tym wokomiku přewodźachu?
Dobry zwisk ke křižerjam wažny
Za knihu „Jutry doma – Osterreiten“ je LND wobrazy fotografa Maćija Bulanka zwjazało z nalětnymi a jutrownymi literarnymi tekstami, kotrež bě Rejza Šěnowa zestajiła. Z wjelelětnym fotografom SN Maćijom Bulankom je so Cordula Ratajczakowa rozmołwjała.
Kelko lět sće křižerjow přewodźał?
M. Bulank: Poprawom wot toho časa, jako sym do redakcije SN přišoł – to rěka wot lěta 1974. Slěborny wěnčk bych tuž dawno hižo měł. Kelko wobrazow sym činił, njemóžu rjec. Nakładnistwo pak přeješe sej za knihu fota z minjeneju dweju lět. Wobłuk je nětko přiwšěm tróšku wjetši, dokelž njeje mi so radźiło, w lětomaj 2017/2018 wšitke procesiony fotografisce zapopadnyć, wšitke dźewjeć jutrownych procesionow pak dyrbješe pódla być. W jednym lěće wšitke procesiony fotografować prosće móžno njeje. Tuž je tež Rafael Ledźbor někotre wobrazy dodał, a to wo Ralbičanskim procesionje.
Pod kotrymi kriterijemi sće fota wuzwolił?
Ćerń njewěstosće je stajnje pódla
Z rozumom a wutrobu – tak mamy jednać. To poruča nam kanclerka Zwjazkoweje republiki Němskeje Angela Merkel. Njeje lochko so na rozum spušćeć, hdyž sej wuwědomješ, što bu wčera wobzamknjene: wobmjezować wosobinske kontakty, wopušćić bydlenje jenož wažnych přičin dla, wopyty w chorownjach a starownjach tak wobmjezować, zo su lědma móžne. Jednotne wobmjezowanja to za cyłu republiku, nic jeno za jednotliwe zwjazkowe kraje. Njewěstosće, kotrež su ze samopostajenja wšelakich wokrjesow a krajow nastali, tak wobeńdu.
